Studia i materiały archeologiczne (11.2003)

106

Katarzyna Dhigosz-Rygiel

BARWNIKI BEZPOŚREDNIE nazwano tak z uwagi na ich rozpuszczalność w
wodzie i możliwość farbowania bez żadnych środków pomocniczych. Są łatwo
wchłaniane przez wełnę i bawełnę, a także inne włókna roślinne4.
BARWNIKI ZAPRAWOWE nie są środkami działającymi na włókno wprost.
Wymaga ono uprzedniego potraktowania solami lub tlenkami metali, na których
barwnik osadza się, tworząc nierozpuszczalny lak3; stosowanie różnych zapraw dla
tego samego barwnika pozwalało na uzyskanie różnych wybarwień.
Pfister podaje, że mieszkańcy Egiptu stosowali w tym celu:
- ałun, czyli siarczan glinowo-potasowy, będący solą kwasu siarkowego,
występującą naturalnie w łupkach aluminiowych (tzw. „kamień frygijski” z Papirusu
Sztokholmskiego), rozpuszczalny w słonej wodzie, occie i urynie6;
- siarczan żelaza, nadający barwnikowi ciemne, ciężkie odcienie, pochodzący z
rozpadu naturalnych pirytów7, mający formę kryształków w morskim kolorze,
wietrzeje na powietrzu i powleka się ziemistożółtawą powłoką8; Papirus Sztokholm-
ski wymienia także octan żelaza9;
- siarczan miedziowy lub tlenek miedzi (brak zgodności badaczy), dający
wybarwienia o odcieniu żółto- i brązowooliwkowym oraz brązowym10.
Wśród badaczy nie ma zgodności na temat stosowania przez Koptów zaprawy
cynowej, która w Europie została użyta dopiero w XVII wieku11. Tymczasem
zaprawę tę zidentyfikowano jako częstą w karminowych tkaninach farbowanych
barwnikiem z koszenili , cynę i cynk znaleziono również w próbkach barwionych
indygiem13. Schweppe był przekonany, że cyna i cynk pochodziły z metalowych
naczyń farbiarskich14. Uczeni z Brukseli uznali to za dowód, że zaprawa cynowa
była znana i stosowana w Egipcie w interesującym nas okresie, ponadto stwierdzili
obecność cynku w 60% tkanin koptyjskich'3.
Istniały także inne środki pomocnicze stosowane jako zaprawy lub substancje
różnicujące odcień. Należały do nich:
- ałun „zwykły” - kwaśny winian potasu (lub kamień winny), występujący w
niewielkiej ilości w wytłoczynach winogron i mętach osadzających się na dnie
naczyń podczas fermentacji wina; osad ten suszono i mielono na proszek; innym
źródłem był osad winny osadzający się na ściankach beczek16;

4 Tuszyńska 1986: 20.
' Ibidem, p. 17.
6 Pfister 1935: 5.
7 Ibidem.
8 Tuszyńska 1986: 23.
9 Pfister 1935: 6.
10 Tuszyńska 1986: 23.
" Masschelein-Kleiner, Maes 1978: 6.
12 Ibidem, p. 8.
13 Schweppe 1992: 26.
14 Ibidem, p. 26.
15 Masschelein-Kleiner, Maes 1978: 6.
16 Pfister 1935: 5; Holm. 86.