Studia i materiały archeologiczne (14.2009)

Kilka uwag o pisowni wyrazów greckich...

107

Transkrypcja przez u szerzy się ostatnio po angielsku. Wyraz grecki ypsilon transkry-
bowany jest wedle tej konwencji jako upsilon. Bogini Tyche nazywałaby się w takiej
transkrypcji Tukhe.
My natomiast, zgodnie ze zwyczajem łacińskim pochodzącym jeszcze z późnej
starożytności, powinniśmy - poza utrwalonymi spolszczeniami - oddawać ypsilon
przez y, natomiast dyftong ou (omikron + ypsilon) jako u, bo tak się to wymawia.
Transliteracja ou zamiast transkrypcji fonetycznej u wprowadza niesłychany zamęt do
takiego tekstu, w którym w zasadzie przeważa transkrypcja fonetyczna.
Pewne zastanowienie powinno towarzyszyć transkrypcji greckich dyftongów
(dwugłosek). Jeśli napiszemy w transkrypcji ai, ei, oi, oznaczać to będzie, że należy
ten zapis wymawiać osobno [a-i], [e-i], [o-i], Tymczasem po grecku są to dwugłoski,
których wymowa odpowiada naszemu [aj], [ej], [oj]. Pisownię ai, ei, oi stosujmy w
sytuacjach, w których po grecku nad drugą literą występuje diereza, czyli dwie kropki
(jak niemiecki znak Umlaut). W zapisie greckim akcentowany dyftong ma znak
akcentu na drugiej literze. Nie oznacza to jednak osobnej wymowy tej głoski. Nie
bójmy się zatem pisać greckich dyftongów przez j.
Pewien problem sprawiać nam może prawidłowe zastosowanie greckich końcó-
wek -ea i -eja. Dla przykładu utwór homerowy o przygodach Odyseusza to nie-
wątpliwie Odyseja (grec. Odysseja). Wyraz idea ma po grecku taką właśnie postać
(idea). Jednak wyspa grecka określana często jako Eubeja to po grecku Euboja.
Postać łacińska tej nazwy to Euboea, wymawiana [Eubea], i tak powinno się mówić
i pisać po polsku. Dodajmy, że obok Eubei pojawia się coraz częściej nowogrecka
wersja tej nazwy Ewwia, pisana czasem przez jedno w (Ewia), co jest błędem. Nazwa
Eubei w wersji nowogreckiej musi zawierać podwójne w!
Dwugłoska eu, wymawiana dziś po grecku [ew], doprowadziła do wątpliwych
form, takich jak ewergetyzm (to z francuskiego) zamiast euergetyzm. Na podobnej
zasadzie powstała budząca zastrzeżenia pisownia imienia Ewopcjusz, brzmiącego po
grecku Euoptios. Jednak analogicznie powstały kiedyś utrwalone już formy, takie jak
Ewaryst (Euaristos) czy Ewander (Euandros).
Podobną drogę co Eubea przeszła nazwa Beocja - od greckiej Bojotia przez
łacińską Boeotia do naszej wersji.
Greckie oi piszmy zatem oj dla uniknięcia błędnej wymowy rozdzielnej [o-i].
W transkrypcji łacińskiej greckie oj ma - jak już zauważyliśmy - postać oe.
Wspomnianą już nazwę Dodekaschojnos zapiszemy więc po łacinie jako Dodeca-
schoenus. Łacińskie oe było kiedyś zbliżone w wymowie do greckiego oi. Potem
zaczęto je wymawiać jak e. Do najpospolitszych rezultatów takiej latynizacji należy
używany (i nadużywany) dziś wyraz ekologia (od grec. ojkos, „dom, gospodarstwo”
i logos, „słowo, opowieść, nauka”). Powstał on w znanej nam postaci z łacińskiej
transkrypcji ojkos jako oecus. (Stąd wzięła się niemiecka pisownia Oko-). Podobną
etymologię ma ekonomia itp.
Dodajmy na marginesie, że istnieje obecnie tendencja (mająca charakter sztucz-
nej konwencji) do wymawiania łacińskiego oe jako [o-e] dla odróżnienia od zwykłego
e albo od ae.