Studia Palmyreńskie (1.1966)

Michał Gawlikowski

PROBLEMY IKONOGRAFII KAPŁANÓW PALMYREŃSKICH

Studia nad palmyreńską ikonografią różnić się muszą znacznie
w swoich metodach od sposobów traktowania materiału pochodzącego
z innych rejonów ówczesnego świata śródziemnomorskiego. Przede
wszystkim pozbawieni jesteśmy w Palmyrze danych literackich. W inter-
pretacji zabytków sztuki tego miasta pomóc nam może, poza metodą
^zestawiania niepełnych i niepewnych analogii, tylko to, co wywniosko-
wać zdołamy z materiału epigraficznego. Materiał, dotyczący naszych
zainteresowań kapłanami Palmyry, ogranicza się do rzadkich i na ogół
lakonicznych wzmianek. Pełno w nim aluzji i niedopowiedzeń, które
mogły być rozumiane tylko przez samych Palmyreńczyków. Dodatkową
trudność stanowi oderwanie danych epigraficznych od zabytków. Mam
na myśli fakt, że przy portretach nagrobnych, stanowiących trzon mate-
riału ikonograficznego, spotykamy z reguły tylko imię, ewentualnie także
rodowód zmarłego, brak natomiast jakichkolwiek wskazówek odnośnie
jego funkcji czy pozycji. Pewne, jakkolwiek często niejasne dane uzyskać
możemy dzięki specjalnej grupie zabytków — tzw. tesserom. Są to zdo-
bione przedstawieniami i napisami żetony, które w Palmyrze służyły
w większości wypadków jako zaproszenia na rozmaite uroczystości typu
religijnego. Inskrypcje ich są oczywiście bardzo zwięzłe; możemy tam
spotkać imiona i kilka krótkich formułek, które w niewielkim stopniu
zaspokajają naszą ciekawość. Zresztą specyficzny charakter tesser osłabia
oczywiście wnioski, jakie wysnuć możemy z korelacji między nimi a za-
bytkami rzeźby. Tym niemniej, poza kilkoma inskrypcjami, jest to jedyny
materiał mogący pomóc w naszych poszukiwaniach, które z konieczności
oprzeć się muszą na danych ikonograficznych, wobec ubóstwa wiadomości
dostarczonych przez słowo pisane.

Wyniki tych poszukiwań będą z pewnością hipotetyczne: stanowią one
próbę pogodzenia danych rozmaitego typu, nieraz pozornie sprzecznych;
próbę zrekonstruowania pewnych elementów palmyreńskiego zwyczaju
religijnego, tak jak na to pozwoli nasza znajomość zabytków tamtejszej
kultury.

74