Studia Waweliana (16.2015)

Studia Waweliana
Tom XVI, 2015
PL ISSN 1230-3275

MACIEJ TALAGA
MIECZ SPRAWIEDLIWOŚCI?
NOWE SPOJRZENIE NA KONCERZ Z DAWNEGO SKARBCA KORONNEGO

Czu dem andern mai merke und wisse
daz keyn dink an dem swerte
Umbe zuest funden und irdocht ist

Przedmiotem opracowania jest zabytek ze zbiorów
Fundacji XX. Czartoryskich, eksponowany jako depozyt
w Zamku Królewskim na Wawelu, który może wnieść
nowe wiadomości do poznania średniowiecznej insty-
tucji sądów bożych (iudicia dei). Chodzi o tzw. koncerz
krzyżacki - broń znaną polskim bronioznawcom od
dawna, opisywaną wielokrotnie przez Zdzisława Ży-
gulskiego (jun.), której nietypowej konstrukcji długo
nie udawało się wytłumaczyć. Dopiero rozwój badań
nad średniowieczną kulturą bojową pozwolił ujrzeć ją
we właściwym kontekście. W dalszej części artykułu
prezentuję skróconą charakterystykę fizyczną tej broni,
omawiam jej związek ze Skarbcem Koronnym na Wawe-
lu oraz staram się zarysować szeroki kontekst, w jakim
funkcjonowała nim stała się pamiątką po przeszłości.
Na koniec podejmuję dyskusję z hipotezą Karola Es-
treichera dotyczącą roli omawianego zabytku w bitwie
grunwaldzkiej.
Stan badań
Koncerz nie doczekał się żadnego dedykowanego mu
studium, jednak bywał wspominany w wielu polskich
pracach. Pierwsze, przynoszące jedynie szczątkowe
1 Germanisches Nationalmuseum, Norymberga, MS 3227a,
Codex Dóbringer (1390); tłum. - M.T.
2 S. Świerz, Nieznane zabytki ze Skarbca Koronnego na Wawelu
w Muzeum ks. Czartoryskich, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 168,
1927, dodatek literacko-kulturalny, cyt. za: Z. Żygulski (jun.),
Stara broń w polskich zbiorach, Warszawa 1984, s. 98.
3 A. Bruckner, Encyklopedia staropolska, t. 1, Warszawa
1939, s. 914.
4 Z. Ży g u 1 s k i (jun.), Uzbrojenie w„ Hołdzie pruskim ” Matejki,

Ponadto, zauważ i wiedz,
że żadna część miecza
nie została wymyślona na próżno'
wiadomości, były publikowane w okresie międzywojen-
nym. W latach dwudziestych na tę broń zwrócił uwagę
historyk sztuki i kustosz wawelskich zbiorów Stanisław
Świerz-Zaleski1 2. Cytując go, Zdzisław Żygulski (jun.)
podaj e, że miał to być „koncerz krzyżacki” o nietypo-
wej, masywnej głowicy w kształcie wielościanu, który
dostał się do zbiorów księżnej Izabeli Czartoryskiej
w Puławach ze Skarbca Koronnego, w którym przecho-
wywano go do roku 1795. Niedługo przed wybuchem
II wojny światowej ukazała się Encyklopedia staro-
polska Aleksandra Brucknera, w której zamieszczono
najstarsze zdjęcie koncerza z lakonicznym podpisem:
„Koncerz z XV w. Muzeum XX. Czartoryskich”3. Ko-
lejne i spośród wszystkich najwartościowsze są liczne
artykuły Zdzisława Żygulskiego (jun.), publikowane od
lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku przy okazji badań
nad puławskimi zbiorami książąt Czartoryskich4. Dostar-
czają one informacje o wymiarach fizycznych zabytku,
fotografie, a ponadto podejmują kwestie jego datowania,
autentyczności, dziejów oraz znaczenia symbolicznego.
Zdzisław Żygulski (jun.) bronił autentyczności kon-
cerza wawelskiego w dyskusji, która toczyła się w latach
pięćdziesiątych ubiegłego wieku wśród bronioznawców.
Rozpr. i Spraw. MNK 3: 1957, s. 58; Idem, Pamiątki wawelskie
w zbiorach puławskich, Studia DW. 2: 1960, s. 392-394, il. 11-12;
Idem, Kilka uwag na temat wartości kopii [w:] Oryginał - replika
-kopia, red. A. Ryszkiewicz, Warszawa 1971, s. 140-142; Idem,
Broń w dawnej Polsce. Na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu,
\\Ns7Wwa. 1975, s. 141; Idem, Jan Matejko jako znawca broni,
Studia DDUUW 8: 1982, s. 61-62, il. 104; Idem, Stara broń...,
s. 98; Idem, CzęśćI: Puławy [w:] Muzeum Czartoryskich. Historia
i zbiory, red. Z. Żygulski (jun.), Kraków 1998, s. 26, ryc. 36.

43