Studia Waweliana (16.2015)

Studia Waweliana
Tom XVI, 2015
PL ISSN 1230-3275

BEATA NOWAK
UWAGI KONSERWATORSKIE
DOTYCZĄCE OBRAZÓW RACHELA I ELE AZ AR
PRZYPISYWANYCH DAWNIEJ MAURYCEMU GOTTLIEBOWI

W przypadku obu obrazów (fig. 1,3, s. 152)1 podobra-
zia stanowi płótno lniane (?) o splocie prostym, utkane
z grubych nici. W obrazie Rachela - płótno ma 5 nitek
osnowy na 7 nitek wątku na 1 cm2, natomiast w przypadku
obrazu Eleazar - 6 nitek osnowy na 7 nitek wątku na 1
cm2. W obu dziełach podobrazia zostały użyte wtórnie.
Są to fragmenty tej samej kompozycji przedstawiającej
scenę Ukrzyżowania. Na zdjęciu rentgenowskim pod
wizerunkiem Racheli (fig. 1) widoczny jest fragment
ukrzyżowanej postaci wraz z fragmentem krzyża, który
przebiega poziomo przez dolną partię twarzy portreto-
wanej . Przy dolnej krawędzi obrazu są widoczne resztki
napisu, który wchodzi na krajkę płótna. Z kolei w dolnej
partii obrazu Eleazar na zdjęciu rentgenowskim (fig. 2)2
widać fragment Golgoty wraz z dolną częścią krzyża
i fragmentem postaci (przy prawej krawędzi). Pionowa
belka krzyża ze spodniej warstwy znajduje się bezpośred-
nio pod dolnym fragmentem twarzy kobiety.
Oba przedstawienia były w przeszłości konserwowane.
Płótno obrazu Rachela zaimpregnowano masą woskowo-
-żywiczną od strony odwrocia (fig. 2, 4, s. 152) - zabieg
ten spowodował, że wygląda ono na starsze niż w obrazie
Eleazar (fig. 4), które zostało wzmocnione pasami brzeżny-
mi, z użyciem kleju syntetycznego. Mimo wtórnego użycia,
oryginalne płótno ma wygląd niezbyt stary.
Warstwa zaprawy w obu obrazach jest stosunkowo
gruba, mocno spękana. Krakelury tworzą charaktery-
styczne niewielkie łuski z uniesionymi krawędziami.

Spękania te powstały między innymi w wyniku użycia
grubej przędzy do produkcji niezbyt gęstego płótna oraz
nałożenia nań grubej warstwy zaprawy. Według prof.
Dariusza Markowskiego3 ta siatka spękań nosi znamiona
postarzenia.
W omawianych obrazach warstwa malarska jest pod
względem modelowania, kolorystyki oraz sposobu ope-
rowania pędzlem zupełnie inna niż w potwierdzonych
dziełach Maurycego Gottlieba. Malarz nie rozprowadzał
farby cienko, ale nanosił grubą, gęstą warstwę, pozo-
stawiając charakterystyczną, wyraźną fakturę, która
powstaje przy użyciu pędzli o twardym włosiu. Zasto-
sowanie takiej metody było w pełni uzasadnione chęcią
zamaskowania już istniejącej kompozycji. W tych ma-
lowidłach na zdjęciach analitycznych w świetle IR (fig.
3, 4) nie jest widoczny rysunek, tak charakterystyczny
dla prac Gottlieba.
Obrazy oglądane z większej odległości sprawiają
wrażenie utrzymanych w jednolitej tonacji kolorystycz-
nej, jednakże z bliska jest zauważalny impresyjny sposób
ich budowania drobnymi, zróżnicowanymi kolorystycz-
nie pociągnięciami pędzla (fig.7, 8).
Oba obrazy są pokryte, widoczną w świetle UV,
wtórną patyną, dostrzeganą na fotografii analitycznej
jako jasnopomarańczowa fluorescencja (fig. 5, 6). Ten
typ postarzenia przy użyciu szelaku, z dodatkiem brą-
zowego pigmentu, jest stosowany w falsyfikatach, na co
zwrócił uwagę D. Markowski4.

1 Rachela (płótno, olej, 42,8><32,7 cm, nr inw. 1430); Eleazar
(płótno, olej, 43x34 cm, nr inw. 1431).
2 Zdjęcia analityczne wykonał Piotr Frączek w Laboratorium
Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych Muzeum
Narodowego w Krakowie.

3 ZKnW, D. Markowski, Opinia konserwatorska dwóch obrazów
olejnych na płótnie „ Eleazar ” i,, Rachela ”, przypisywanych Maury-
cemu Gottliebowi, z Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, 2013.
4 Ibidem, s. 5.

163