Zgórniak, Marek: Matejko w Paryżu: opinie krytyków francuskich z lat 1865-1870 (Kraków: Instytut Historii Sztuki, Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998)

prac jest, według Mantza, wybitnie nowocze-
sne131. Noémie Cadiot w swojej recenzji
porównuje malowidła Protais i Matejki:
w pierwszym artysta wyraził dramat współ-
czesnych ludzi, postawionych w obcej im sy-
tuacji; drugi to wielka historyczno-rodzajowa
kompozycja w stylu Delaroche’a i Gallaita,
z postaciami pełnymi ekspresji i dopracowa-
nymi szczegółami, jednym słowem - godne
szacunku dzieło prawdziwej sztuki, którego
wartość należy cenić zwłaszcza na tle chybio-
nych eksperymentów niektórych artystów.
Oddawszy sprawiedliwość dziełu Matejki,
autorka zwraca uwagę swoich czytelniczek
na „bardzo udane charakterystyczne dzieło
nowoczesnego realizmu”, jakim według niej
była Szarża artylerii Schreyera132.
Jak widać, w roku 1865 opinie Francuzów
na temat obrazu Matejki były rozmaite. Arty-
sta odniósł zdecydowany sukces, a jego dzieło
z uznaniem porównywano z dokonaniami naj-
większych mistrzów malarstwa historycznego
XIX wieku. Sukces ów nastąpił w momencie,
gdy gatunek ten we Francji przeżywał istotne
przemiany i kryzys133. W następnych latach re-
akcje na twórczość krakowskiego artysty ule-
gły więc dalszemu zróżnicowaniu: udziałem
Matejki miały się stać kolejne nagrody, a tak-
że skrajne sądy: zarówno pochwalne, jak i kry-
tyczne.

KAZANIE SKARGI
(1865)

131 Mantz, op. cit.,
s. 511 -512. Oprócz wzmian-
kowanego już obrazu Vain-
queurs, Protais wystawił
Pogrzeb na Krymie (Un
enterrement en Crimée).
132 C. Vignon [Noémie
Cadiot], loc. cit.
133 Szerzej na ten temat
zob. Zgómiak, „Le seul
effort de peinture histo-
rique", s. 147-148; idem,
O historyzmie w malar-
stwie XIX wieku, s. 170-
171 i passim.