DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29773#0038
niu. Nie są one bynajmniej przez bronioznawców i historyków lekceważone, przeciwnie, stanowią przed-
miot drobiazgowych i dociekliwych analiz. Zdarza się nawet, że z lapidarnego zdania, ba, nawet z po-
jedynczego słowa, wyciągano daleko idące wnioski. Stosunkowo dużo materiału opisowego zachowało
się w źródłach przedchrześcijańskich, zwłaszcza w sagach północnych, obfitujących w barwne opisy wy-
praw wojennych, jak np. w słynnym eposie o Beowulfie.
Wydaje się słuszne, aby na początku dokonać dość gruntownego i systematycznego przeglądu głów-
nych typów uzbrojenia ochronnego i zaczepnego oraz wybranych części rycerskiego oporządzenia, o ile
możności w oparciu o oryginalne zabytki, w braku zaś tychże w oparciu o wiarygodną ikonografię.
Trzeba też wskazać niektóre związki genetyczne i drogi rozwoju typów, tym bardziej że ich trwanie
przedłuży się często znacznie poza średniowiecze. Kolejnym zabiegiem, przede wszystkim dla wykry-
cia cech funkcjonalnych, będzie rozpatrzenie kilku najcenniejszych pomników ikonograficznych epoki:
dla XI w. tzw. Opony z Bayeux, monumentalnego haftu na płótnie, przedstawiającego historię zdobycia
Anglii przez Wilhelma, księcia normandzkiego, dla XIII w. — miniatur tzw. Biblii Maciejowskiego.
HEŁM
Ze wszystkich części uzbrojenia ochronnego hełm (por. ryc. 1 b, c, d) wykazuje najbardziej ciągłą linię
rozwojową, uchwytną bodaj najwcześniej w państwie Sumerów w III tysiącleciu p.n.e., w plaskorzeź-
bach oJ:emalyce militarnej (ryc. 6 a). Stosowany był niezmiennie we wszystkich czasach, aż do chwili
obecnej, nawet w tych okresach, w których inne typy uzbrojenia ochronnego całkowicie wyszły już z u-
6. Helmy w starożytności i we wczesnym średnio-
wieczu: a. helm sumerski, ok. 2500 r. p.n.e., Iraq
Museum, Bagdad; — b. zloty hełm króla Meskalam-
duga, XXVI w. p.n.e., tamże; — c. hełm perski zdo-
byty pod Maratonem, 490 r. p.n.e., muzeum
w Olimpii; — d, hełm tzw. koryncki, przypisywany
Miltiadesowi, tamże; — e. hełm celtycki, I w. p.n.e.,
British Museum, Londyn; — f. hełm sasanidzki, wy-
kopany w Niniwie, III w., tamże; — g. hełm sasa-
nidzki, IV w., Metropolitan Museum of Art,
N. Jork; — h. hełm żebrowy, VI w. (wg Grancsaya)
życia. Myliłby się jednak ten, kto by sądził, że jesteśmy dziś w stanie zrekonstruować wszystkie rodzaje
i odmiany hełmów wytworzone od początku dziejów. Nie ma też hełm jednej linii rozwojowej, gdyż
jego odmiany powstawały, na pewno niezależnie, w różnych kulturach — ciągi typologiczne krzyżo-
wały się lub zamierały, sprawa jest więc nader skomplikowana. Wszelkie rodzaje hełmów miały wszak-
że jeden wspólny punkt odniesienia: budowę czaszki ludzkiej, rozmieszczenie narządów zmysłowych
i system oddechowy — wszystko to determinowało wszędzie kształt hełmu i zarazem wyznaczało jego
32
miot drobiazgowych i dociekliwych analiz. Zdarza się nawet, że z lapidarnego zdania, ba, nawet z po-
jedynczego słowa, wyciągano daleko idące wnioski. Stosunkowo dużo materiału opisowego zachowało
się w źródłach przedchrześcijańskich, zwłaszcza w sagach północnych, obfitujących w barwne opisy wy-
praw wojennych, jak np. w słynnym eposie o Beowulfie.
Wydaje się słuszne, aby na początku dokonać dość gruntownego i systematycznego przeglądu głów-
nych typów uzbrojenia ochronnego i zaczepnego oraz wybranych części rycerskiego oporządzenia, o ile
możności w oparciu o oryginalne zabytki, w braku zaś tychże w oparciu o wiarygodną ikonografię.
Trzeba też wskazać niektóre związki genetyczne i drogi rozwoju typów, tym bardziej że ich trwanie
przedłuży się często znacznie poza średniowiecze. Kolejnym zabiegiem, przede wszystkim dla wykry-
cia cech funkcjonalnych, będzie rozpatrzenie kilku najcenniejszych pomników ikonograficznych epoki:
dla XI w. tzw. Opony z Bayeux, monumentalnego haftu na płótnie, przedstawiającego historię zdobycia
Anglii przez Wilhelma, księcia normandzkiego, dla XIII w. — miniatur tzw. Biblii Maciejowskiego.
HEŁM
Ze wszystkich części uzbrojenia ochronnego hełm (por. ryc. 1 b, c, d) wykazuje najbardziej ciągłą linię
rozwojową, uchwytną bodaj najwcześniej w państwie Sumerów w III tysiącleciu p.n.e., w plaskorzeź-
bach oJ:emalyce militarnej (ryc. 6 a). Stosowany był niezmiennie we wszystkich czasach, aż do chwili
obecnej, nawet w tych okresach, w których inne typy uzbrojenia ochronnego całkowicie wyszły już z u-
6. Helmy w starożytności i we wczesnym średnio-
wieczu: a. helm sumerski, ok. 2500 r. p.n.e., Iraq
Museum, Bagdad; — b. zloty hełm króla Meskalam-
duga, XXVI w. p.n.e., tamże; — c. hełm perski zdo-
byty pod Maratonem, 490 r. p.n.e., muzeum
w Olimpii; — d, hełm tzw. koryncki, przypisywany
Miltiadesowi, tamże; — e. hełm celtycki, I w. p.n.e.,
British Museum, Londyn; — f. hełm sasanidzki, wy-
kopany w Niniwie, III w., tamże; — g. hełm sasa-
nidzki, IV w., Metropolitan Museum of Art,
N. Jork; — h. hełm żebrowy, VI w. (wg Grancsaya)
życia. Myliłby się jednak ten, kto by sądził, że jesteśmy dziś w stanie zrekonstruować wszystkie rodzaje
i odmiany hełmów wytworzone od początku dziejów. Nie ma też hełm jednej linii rozwojowej, gdyż
jego odmiany powstawały, na pewno niezależnie, w różnych kulturach — ciągi typologiczne krzyżo-
wały się lub zamierały, sprawa jest więc nader skomplikowana. Wszelkie rodzaje hełmów miały wszak-
że jeden wspólny punkt odniesienia: budowę czaszki ludzkiej, rozmieszczenie narządów zmysłowych
i system oddechowy — wszystko to determinowało wszędzie kształt hełmu i zarazem wyznaczało jego
32