DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29773#0157
3. WIEK XVI
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
Przemiany, jakie dokonały się w uzbrojeniu i sztuce wojennej na przełomie XV i XVI w., miały cha-
rakter niemal rewolucyjny. W wyniku entuzjastycznego stosunku do wiedzy technicznej, zwłaszcza do
mechaniki, będącego jedną z charakterystycznych cech renesansu, w bardzo krótkim czasie nastąpiło
znaczne ulepszenie broni palnej. Niezdarna, trudna do obsłużenia średniowieczna rusznica otrzymała
nowy, bardziej funkcjonalny kształt, dalszymi zaś etapami rozwoju było skonstruowanie arkebuza,
a wreszcie muszkietu. Juź w początkach wieku XVI wynaleziono zamek kołowy, przystosowując
go przede wszystkim do broni palnej krótkiej, nadającej się do użycia z konia. W drugiej połowie stu-
lecia poczyniono próby z zamkiem skałkowym, który pod wieloma względami górował nad typami po-
przednimi. Również i postępy we wszystkich dziedzinach artylerii: obronnej, oblężniczej i polowej,
były ogromne. Po raz pierwszy wprowadzono w Europie świetnie zorganizowane i wyszkolone zawo-
dowe armie zaciężne, w których przeważały oddziały złożone z pikinierów i muszkieterów. Obok cie-
szącej się zasłużoną sławą piechoty szwajcarskiej na polach bitew pojawili się lancknechci — piechota
niemiecka, bitna, żądna krwi i łupów, budząca grozę. Hiszpania, po zwalczeniu Maurów i zdobyciu
posiadłości zamorskich, urosła do rzędu mocarstw militarnych, opierając swą siłę także na znakomitej
piechocie, tak w służbie lądowej i fortecznej, jak i w niebywale rozbudowanej flocie wojennej. Hiszpanie
docenili też znaczenie taktyczne lekkozbrojnej jazdy, tej klasy, co dawna bizantyjska jazda stradiotów.
Tradycje lekkiej jazdy przetrwały najdłużej na Bałkanach i tam właśnie formowały się oddziały
jazdy husarskiej, które następnie tak wielką rolę odegrały na Węgrzech i w Polsce. Mimo nieustannie
wzrastającego znaczenia muszkieterów, pikinierów i stradiotów, ciężkozbrojni jeźdźcy nie zeszli jeszcze
2 pól, a ich reputacja trwała nie zmieniona. Zbroja wciąż zapewniała ochronę, a siła przełamująca ich
szarży była nieporównana. W pierwszych dziesiątkach wieku XVI ciężka jazda nadal jeszcze stosowała
kopie, potem zaś rapiery i broń palną, przekształcając się w rajtarię i arkebuzerię.
Problemy polityczne państw Zachodu znalazły wyraz m.in. w zbrojnej rywalizacji wielkich dy-
nastii, a nawet pojedynczych władców. Konflikt Francji i cesarstwa niemieckiego o hegemonię nad Italią
tozpoczęła wyprawa — gotyckiej jeszcze — armii Karola VIII (1494), po której nastąpiła seria wojen
włoskich, co przyczyniało się do wymiany doświadczeń i przemieszania stylów uzbrojenia. Obaj wielcy
cesarze habsburscy, Maksymilian I i Karol V, dążyli do osiągnięcia bezwzględnej supremacji w Euro-
pie, snując jednocześnie marzenia o rozciągnięciu władania na dalekie obszary pozaeuropejskie. Tym
zamiarom na przeszkodzie stanęła tue tylko polityka Francji i konflikty wewnętrzne, wywołane ru-
chem reformacji, ale także raptowny wzrost potęgi osmańskiej Turcji, sięgającej w swych podbojach
coraz głębiej w Europę. Chociaż w drugiej połowie stulecia udało się odeprzeć groźny atak turecki na
Maltę (1565) i zadać Turkom klęskę pod Lepanto (1571), kwestia obrony strefy Morza Śródziemnego
i państw środkowoeuropejskich, a nawet samego cesarstwa, pozostawała otwarta. Zmiana układu sił
Przyszła pod koniec XVI w., wraz z osłabieniem Hiszpanii w wojnach niderlandzkich, a szczególnie
skutek klęski Wielkiej Armady. Tymczasem na arenę dziejów wchodzili kolejno potężni partnerzy,
wśród nich Holendrzy i Szwedzi.
W związku z nieustannie rosnącym zapotrzebowaniem produkcja uzbrojenia w Europie wciąż się
zwiększała. Sprzyjał temu także wzrost sił wytwórczych, import surowców z nowych, pozaeuropejskich
źródeł, akumulacja środków, lepsza technologia i organizacja pracy. Trwał jeszcze w zasadzie system
19*
147
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
Przemiany, jakie dokonały się w uzbrojeniu i sztuce wojennej na przełomie XV i XVI w., miały cha-
rakter niemal rewolucyjny. W wyniku entuzjastycznego stosunku do wiedzy technicznej, zwłaszcza do
mechaniki, będącego jedną z charakterystycznych cech renesansu, w bardzo krótkim czasie nastąpiło
znaczne ulepszenie broni palnej. Niezdarna, trudna do obsłużenia średniowieczna rusznica otrzymała
nowy, bardziej funkcjonalny kształt, dalszymi zaś etapami rozwoju było skonstruowanie arkebuza,
a wreszcie muszkietu. Juź w początkach wieku XVI wynaleziono zamek kołowy, przystosowując
go przede wszystkim do broni palnej krótkiej, nadającej się do użycia z konia. W drugiej połowie stu-
lecia poczyniono próby z zamkiem skałkowym, który pod wieloma względami górował nad typami po-
przednimi. Również i postępy we wszystkich dziedzinach artylerii: obronnej, oblężniczej i polowej,
były ogromne. Po raz pierwszy wprowadzono w Europie świetnie zorganizowane i wyszkolone zawo-
dowe armie zaciężne, w których przeważały oddziały złożone z pikinierów i muszkieterów. Obok cie-
szącej się zasłużoną sławą piechoty szwajcarskiej na polach bitew pojawili się lancknechci — piechota
niemiecka, bitna, żądna krwi i łupów, budząca grozę. Hiszpania, po zwalczeniu Maurów i zdobyciu
posiadłości zamorskich, urosła do rzędu mocarstw militarnych, opierając swą siłę także na znakomitej
piechocie, tak w służbie lądowej i fortecznej, jak i w niebywale rozbudowanej flocie wojennej. Hiszpanie
docenili też znaczenie taktyczne lekkozbrojnej jazdy, tej klasy, co dawna bizantyjska jazda stradiotów.
Tradycje lekkiej jazdy przetrwały najdłużej na Bałkanach i tam właśnie formowały się oddziały
jazdy husarskiej, które następnie tak wielką rolę odegrały na Węgrzech i w Polsce. Mimo nieustannie
wzrastającego znaczenia muszkieterów, pikinierów i stradiotów, ciężkozbrojni jeźdźcy nie zeszli jeszcze
2 pól, a ich reputacja trwała nie zmieniona. Zbroja wciąż zapewniała ochronę, a siła przełamująca ich
szarży była nieporównana. W pierwszych dziesiątkach wieku XVI ciężka jazda nadal jeszcze stosowała
kopie, potem zaś rapiery i broń palną, przekształcając się w rajtarię i arkebuzerię.
Problemy polityczne państw Zachodu znalazły wyraz m.in. w zbrojnej rywalizacji wielkich dy-
nastii, a nawet pojedynczych władców. Konflikt Francji i cesarstwa niemieckiego o hegemonię nad Italią
tozpoczęła wyprawa — gotyckiej jeszcze — armii Karola VIII (1494), po której nastąpiła seria wojen
włoskich, co przyczyniało się do wymiany doświadczeń i przemieszania stylów uzbrojenia. Obaj wielcy
cesarze habsburscy, Maksymilian I i Karol V, dążyli do osiągnięcia bezwzględnej supremacji w Euro-
pie, snując jednocześnie marzenia o rozciągnięciu władania na dalekie obszary pozaeuropejskie. Tym
zamiarom na przeszkodzie stanęła tue tylko polityka Francji i konflikty wewnętrzne, wywołane ru-
chem reformacji, ale także raptowny wzrost potęgi osmańskiej Turcji, sięgającej w swych podbojach
coraz głębiej w Europę. Chociaż w drugiej połowie stulecia udało się odeprzeć groźny atak turecki na
Maltę (1565) i zadać Turkom klęskę pod Lepanto (1571), kwestia obrony strefy Morza Śródziemnego
i państw środkowoeuropejskich, a nawet samego cesarstwa, pozostawała otwarta. Zmiana układu sił
Przyszła pod koniec XVI w., wraz z osłabieniem Hiszpanii w wojnach niderlandzkich, a szczególnie
skutek klęski Wielkiej Armady. Tymczasem na arenę dziejów wchodzili kolejno potężni partnerzy,
wśród nich Holendrzy i Szwedzi.
W związku z nieustannie rosnącym zapotrzebowaniem produkcja uzbrojenia w Europie wciąż się
zwiększała. Sprzyjał temu także wzrost sił wytwórczych, import surowców z nowych, pozaeuropejskich
źródeł, akumulacja środków, lepsza technologia i organizacja pracy. Trwał jeszcze w zasadzie system
19*
147