DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29773#0037
1. ŚREDNIOWIECZE DO KOŃCA WIEKU XIII
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
We wczesnym średniowieczu zachód Europy, a to umowne pojęcie obejmuje też Skandynawię, Anglię,
Włochy i chrześcijańskie państwa Hiszpanii, pod względem uzbrojenia przedstawiał się dość jednolicie.
Wszędzie ustalał się system feudalny, a klasa rycerska zdobywała przewagę. W stylu uzbrojenia nastą-
piła całkowita integracja tradycji rzymskich, germańskich i wschodnich, choć wciąż jeszcze trwała pa-
mięć o dawnej przewadze Rzymu, a idea zbudowania nowego imperium rzymskiego pozostawała przed-
sięwzięciem nęcącym. W praktyce antagonizm Rzymu i narodów „barbarzyńskich” zastąpiony został
sprzecznością chrześcijaństwa i islamu. Jakiekolwiek więc bratobójcze walki nękały narody Europy, za-
sadniczym posłannictwem chrześcijaństwa, podtrzymywanym niemal przez siedem wieków, była walka
z „niewiernymi”. W średniowieczu znalazła ona najbardziej dramatyczny wyraz w wyprawach krzyżo-
wych. Przyczyniły się one walnie do poczucia jedności narodów europejskich, których rycerze, w końcu
upodobnieni, musieli przybrać wyraźne znaki rozpoznawcze. Wojny z Arabami, a następnie z Turkami
i Tatarami, zgodnie z podstawowymi regułami oddziaływania, nie mogły pozostać bez wpływu na u-
zbrojenie i sposób wałki, choć przeciwieństw pomiędzy światem chrześcijańskim a muzułmańskim było
zawsze więcej niż podobieństw.
Siła zbrojna wczesnośredniowiecznych państw zachodmej Ernropy kształtowała się podług potrzeb
i kryteriów systemu feudalnego. Suweren (cesarz, król lub udzielny książe) dysponował drużyną
i wojskiem złożonym z podległych mu rycerzy — wasali, którzy z kolei mieli na rozkazy wasali własnych.
Zależność ta wiązała się ściśle z prawem nadawania i otrzymywania ziemi. Brano też do służby wojsko-
wej ludzi ze stanów nierycerskich, a system tych obowiązków był dość skomplikowany i nie wszędzie
jednakowy. W każdym razie załogę wojskową posiadały zamki i grody, wreszcie i miasta, powoli coraz
bardziej rozkwitające. Poszczególne grupy zbrojne różniły się stanem uzbrojenia. Ponieważ zasadniczą
tendencją rozwoju wojskowości w tym czasie było uprzywilejowanie jazdy, rycerza obowiązywało nade
wszystko posiadanie koma, co uwidoczniło się zresztą w samej germańskiej i francuskiej nomenklatu-
rze stanu (niem. Ritter i fr. chevalier). Rycerze posiadali też broń najwyższej klasy i najbardziej okazałą.
Bezwzględne i niszczące działanie czasu sprawiło, że przetrwały jedynie nieliczne oryginalne zabytki
uzbrojenia z okresu wczesnego średniowiecza. W niektórych typach broni okazy można liczyć na pal-
cach jednej ręki, w innych mamy do dyspozycji kilkanaście czy kilkadziesiąt, w wyjątkowych wypad-
kach — kilkaset lub nawet kilka tysięcy sztuk. Ogromna ich większość uzyskana została dzięki wykopa-
liskom archeologicznym, w stanie mniej lub bardziej posuniętej destrukcji. Mamy nadzieję, że archeo-
logia będzie nadal wzbogacać nasz stan posiadania, musimy się jednak liczyć z kresem możliwości. Ist-
nieje w tej chwili określona ilość tych „ukrytych” przedmiotów, a ich niszczenie postępuje meustannie.
Rozporządzamy też pewną ilością źródeł ikonograficznych i pisanych, nierównej zresztą wartości. I tu
spodziewać się możemy jeszcze pewnych odkryć, raczej jednak w archiwach niż w dziedzinie sztuk pla-
stycznych.
Zachód Europy w okresie wczesnego średniowiecza był nader wstrzemięźliwy w zapisywaniu wia-
domości o uzbrojeniu. Warto zresztą przypomnieć, że przeważająca część rycerstwa nie potrafiła w tym
czasie ani czytać, ani pisać. Władanie piórem było niemal wyłączną domeną stanu duchownego, księży
i zakonników, tym zaś nie przystało zbytnie zainteresowanie narzędziami wojny; dokumenty spisywane
w kancelariach feudałów i oficjalne kroniki wydarzeń z reguły zawierają zaledwie wzmianki o uzbroje-
31
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
We wczesnym średniowieczu zachód Europy, a to umowne pojęcie obejmuje też Skandynawię, Anglię,
Włochy i chrześcijańskie państwa Hiszpanii, pod względem uzbrojenia przedstawiał się dość jednolicie.
Wszędzie ustalał się system feudalny, a klasa rycerska zdobywała przewagę. W stylu uzbrojenia nastą-
piła całkowita integracja tradycji rzymskich, germańskich i wschodnich, choć wciąż jeszcze trwała pa-
mięć o dawnej przewadze Rzymu, a idea zbudowania nowego imperium rzymskiego pozostawała przed-
sięwzięciem nęcącym. W praktyce antagonizm Rzymu i narodów „barbarzyńskich” zastąpiony został
sprzecznością chrześcijaństwa i islamu. Jakiekolwiek więc bratobójcze walki nękały narody Europy, za-
sadniczym posłannictwem chrześcijaństwa, podtrzymywanym niemal przez siedem wieków, była walka
z „niewiernymi”. W średniowieczu znalazła ona najbardziej dramatyczny wyraz w wyprawach krzyżo-
wych. Przyczyniły się one walnie do poczucia jedności narodów europejskich, których rycerze, w końcu
upodobnieni, musieli przybrać wyraźne znaki rozpoznawcze. Wojny z Arabami, a następnie z Turkami
i Tatarami, zgodnie z podstawowymi regułami oddziaływania, nie mogły pozostać bez wpływu na u-
zbrojenie i sposób wałki, choć przeciwieństw pomiędzy światem chrześcijańskim a muzułmańskim było
zawsze więcej niż podobieństw.
Siła zbrojna wczesnośredniowiecznych państw zachodmej Ernropy kształtowała się podług potrzeb
i kryteriów systemu feudalnego. Suweren (cesarz, król lub udzielny książe) dysponował drużyną
i wojskiem złożonym z podległych mu rycerzy — wasali, którzy z kolei mieli na rozkazy wasali własnych.
Zależność ta wiązała się ściśle z prawem nadawania i otrzymywania ziemi. Brano też do służby wojsko-
wej ludzi ze stanów nierycerskich, a system tych obowiązków był dość skomplikowany i nie wszędzie
jednakowy. W każdym razie załogę wojskową posiadały zamki i grody, wreszcie i miasta, powoli coraz
bardziej rozkwitające. Poszczególne grupy zbrojne różniły się stanem uzbrojenia. Ponieważ zasadniczą
tendencją rozwoju wojskowości w tym czasie było uprzywilejowanie jazdy, rycerza obowiązywało nade
wszystko posiadanie koma, co uwidoczniło się zresztą w samej germańskiej i francuskiej nomenklatu-
rze stanu (niem. Ritter i fr. chevalier). Rycerze posiadali też broń najwyższej klasy i najbardziej okazałą.
Bezwzględne i niszczące działanie czasu sprawiło, że przetrwały jedynie nieliczne oryginalne zabytki
uzbrojenia z okresu wczesnego średniowiecza. W niektórych typach broni okazy można liczyć na pal-
cach jednej ręki, w innych mamy do dyspozycji kilkanaście czy kilkadziesiąt, w wyjątkowych wypad-
kach — kilkaset lub nawet kilka tysięcy sztuk. Ogromna ich większość uzyskana została dzięki wykopa-
liskom archeologicznym, w stanie mniej lub bardziej posuniętej destrukcji. Mamy nadzieję, że archeo-
logia będzie nadal wzbogacać nasz stan posiadania, musimy się jednak liczyć z kresem możliwości. Ist-
nieje w tej chwili określona ilość tych „ukrytych” przedmiotów, a ich niszczenie postępuje meustannie.
Rozporządzamy też pewną ilością źródeł ikonograficznych i pisanych, nierównej zresztą wartości. I tu
spodziewać się możemy jeszcze pewnych odkryć, raczej jednak w archiwach niż w dziedzinie sztuk pla-
stycznych.
Zachód Europy w okresie wczesnego średniowiecza był nader wstrzemięźliwy w zapisywaniu wia-
domości o uzbrojeniu. Warto zresztą przypomnieć, że przeważająca część rycerstwa nie potrafiła w tym
czasie ani czytać, ani pisać. Władanie piórem było niemal wyłączną domeną stanu duchownego, księży
i zakonników, tym zaś nie przystało zbytnie zainteresowanie narzędziami wojny; dokumenty spisywane
w kancelariach feudałów i oficjalne kroniki wydarzeń z reguły zawierają zaledwie wzmianki o uzbroje-
31