DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29773#0227
4. WIEICI XVII I XVIII
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
Przez cały wiek XVII trwały na zachodzie Europy w dziedzinie uzbrojenia bojowego tendencje wywo-
dzące się z okresu renesansu, w następnym jednak stuleciu wyciągnięto z doświadczeń wojennych ra-
dykalne wnioski, tworząc broń o charakterze nowoczesnym, jednolitą i efektywną, produkowaną maso-
wo, służącą żołnierzom umundurowanym i wymusztrowanym według ustalonych regulaminów. No-
wożytne armie europejskie kształtowały się przede wszystkim w ogniu walk religijnych, w związku
z czym kwestie ideologiczne miały nie mniejszy wpływ niż postępy samej techniki wojeimej. Katolicyzm,
szukający głównej ostoi w cesarstwie, reprezentował w zasadzie dawny porządek i tradycję feudalną,
protestantyzm natomiast wnosił hasła rewolucyjne i demokratyczne. Najjaskrawiej antagonizm ten ob-
jawił się w połowie XVII w. w Anglii podczas wojny domowej pomiędzy królewskim stronnictwem
„kawalerów” i Cromwellowskimi purytanami, „krągłymi łbami”. Rycerskie ideały średniowiecza, re-
spektowane jeszcze w renesansie, przeciwstawione zostały teraz hasłom obowiązku wobec Boga i kraju.
Jednocześnie, bardziej niż kiedykolwiek, podporządkowywano wszystko sprawom wojskowym, w zni-
szczeniu przeciwnika widząc cel najważniejszy. Chwytano się przy tym wszelkich metod, nawet naj-
bardziej brutalnych i podstępnych, stosując w praktyce zalecenia sformułowane wcześniej przez Ma-
chiavellego. Od żołmerza żądano bezwzględnego posłuchu, srogo karząc niesubordynację, z drugiej zaś
strony zezwalano na gwałty i okrucieństwa, zwłaszcza wobec ludności cywilnej. Zjawiska te ze szcze-
gólną ostrością wystąpiły podczas wojny trzydziestoletniej, kiedy to niektórym wodzom udało się do-
wieść, że armię można utrzymać bez żołdu, z samej tylko grabieży cudzego, a nawet własnego kraju.
Od początku omawianej epoki wśród uzbrojenia na pierwsze miejsce zdecydowanie wysunęła się
broń palna, a postęp w jej produkcji wywołał cały łańcuch skutków, zmieniając wygląd wojsk i obraz
pól bitewnych. Zbroje traciły swój sens bojowy wobec wzmożonej siły penetracji kuli. Płatnerze nie
szczędzili wysiłków, aby podtrzymać użyteczność swych wyrobów, wzmacniali blachy i poddawali je
próbie strzału, ręcząc za odporność, ale ostatecznie musieli dać za wygraną. Płatnerstwo europejskie,
rozkwitające przez tyle wieków, weszło w okres schyłkowy. Z biegiem czasu obniżał się techniczny po-
ziom zbroi, ginęła subtelność linii i kształtu, hełmy skuwano już najczęściej z dwóch kawałków blachy,
poszczególne zaś osłony, dawniej folgowe, sporządzano z pojedynczych płyt, jedynie na powierzchni
imitując linie folg. W ciągu wieku XVII zbroje i hełmy służyły jeszcze różnym formacjom, lecz w coraz
mniejszym stopniu. Miejsce hełmu zajmował kapelusz, kołpak lub czapka, miast zbroi noszono chętnie
skórzany kaftan-kolet, później już tylko mundur. W wieku XVIII jedynymi nosicielami zbroi byli kira-
sjerzy, hełmy zaś utrzymały się — oprócz kirasjerskich — jeszcze w niektórych formacjach dragońskich.
Wśród wszystkich rodzajów wojska prym wiodła w tym czasie piechota. Na licznych rycinach obra-
zujących bitwy z okresu wojny trzydziestoletniej widać charakterystyczne czworoboki pieszych, mające
Po brzegach muszkieterów, pośrodku zaś las pik. Za sprawą króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa, ob-
darzonego niebywałym talentem militarnym, formowano teraz jednostki taktyczne znacznie mniejsze
uiż w renesansie, przez to bardziej ruchliwe i zdyscyplinowane. Stale zwiększano liczbę muszkieterów
w stosunku do liczby pikimerów i podczas gdy na początku stulecia na dwie piki przypadał przeciętnie
jeden muszkiet, w 3 ćw. XVII w. — już trzy muszkiety na jedną pikę.
We Francji, tuż po 1600 r., wynaleziono nowy, doskonały zamek skałkowy, ale nieprędko zastoso-
Wano go do broni wojskowej i w armiach europejskich jeszcze przez lat z górą siedemdziesiąt domino-
213
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
Przez cały wiek XVII trwały na zachodzie Europy w dziedzinie uzbrojenia bojowego tendencje wywo-
dzące się z okresu renesansu, w następnym jednak stuleciu wyciągnięto z doświadczeń wojennych ra-
dykalne wnioski, tworząc broń o charakterze nowoczesnym, jednolitą i efektywną, produkowaną maso-
wo, służącą żołnierzom umundurowanym i wymusztrowanym według ustalonych regulaminów. No-
wożytne armie europejskie kształtowały się przede wszystkim w ogniu walk religijnych, w związku
z czym kwestie ideologiczne miały nie mniejszy wpływ niż postępy samej techniki wojeimej. Katolicyzm,
szukający głównej ostoi w cesarstwie, reprezentował w zasadzie dawny porządek i tradycję feudalną,
protestantyzm natomiast wnosił hasła rewolucyjne i demokratyczne. Najjaskrawiej antagonizm ten ob-
jawił się w połowie XVII w. w Anglii podczas wojny domowej pomiędzy królewskim stronnictwem
„kawalerów” i Cromwellowskimi purytanami, „krągłymi łbami”. Rycerskie ideały średniowiecza, re-
spektowane jeszcze w renesansie, przeciwstawione zostały teraz hasłom obowiązku wobec Boga i kraju.
Jednocześnie, bardziej niż kiedykolwiek, podporządkowywano wszystko sprawom wojskowym, w zni-
szczeniu przeciwnika widząc cel najważniejszy. Chwytano się przy tym wszelkich metod, nawet naj-
bardziej brutalnych i podstępnych, stosując w praktyce zalecenia sformułowane wcześniej przez Ma-
chiavellego. Od żołmerza żądano bezwzględnego posłuchu, srogo karząc niesubordynację, z drugiej zaś
strony zezwalano na gwałty i okrucieństwa, zwłaszcza wobec ludności cywilnej. Zjawiska te ze szcze-
gólną ostrością wystąpiły podczas wojny trzydziestoletniej, kiedy to niektórym wodzom udało się do-
wieść, że armię można utrzymać bez żołdu, z samej tylko grabieży cudzego, a nawet własnego kraju.
Od początku omawianej epoki wśród uzbrojenia na pierwsze miejsce zdecydowanie wysunęła się
broń palna, a postęp w jej produkcji wywołał cały łańcuch skutków, zmieniając wygląd wojsk i obraz
pól bitewnych. Zbroje traciły swój sens bojowy wobec wzmożonej siły penetracji kuli. Płatnerze nie
szczędzili wysiłków, aby podtrzymać użyteczność swych wyrobów, wzmacniali blachy i poddawali je
próbie strzału, ręcząc za odporność, ale ostatecznie musieli dać za wygraną. Płatnerstwo europejskie,
rozkwitające przez tyle wieków, weszło w okres schyłkowy. Z biegiem czasu obniżał się techniczny po-
ziom zbroi, ginęła subtelność linii i kształtu, hełmy skuwano już najczęściej z dwóch kawałków blachy,
poszczególne zaś osłony, dawniej folgowe, sporządzano z pojedynczych płyt, jedynie na powierzchni
imitując linie folg. W ciągu wieku XVII zbroje i hełmy służyły jeszcze różnym formacjom, lecz w coraz
mniejszym stopniu. Miejsce hełmu zajmował kapelusz, kołpak lub czapka, miast zbroi noszono chętnie
skórzany kaftan-kolet, później już tylko mundur. W wieku XVIII jedynymi nosicielami zbroi byli kira-
sjerzy, hełmy zaś utrzymały się — oprócz kirasjerskich — jeszcze w niektórych formacjach dragońskich.
Wśród wszystkich rodzajów wojska prym wiodła w tym czasie piechota. Na licznych rycinach obra-
zujących bitwy z okresu wojny trzydziestoletniej widać charakterystyczne czworoboki pieszych, mające
Po brzegach muszkieterów, pośrodku zaś las pik. Za sprawą króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa, ob-
darzonego niebywałym talentem militarnym, formowano teraz jednostki taktyczne znacznie mniejsze
uiż w renesansie, przez to bardziej ruchliwe i zdyscyplinowane. Stale zwiększano liczbę muszkieterów
w stosunku do liczby pikimerów i podczas gdy na początku stulecia na dwie piki przypadał przeciętnie
jeden muszkiet, w 3 ćw. XVII w. — już trzy muszkiety na jedną pikę.
We Francji, tuż po 1600 r., wynaleziono nowy, doskonały zamek skałkowy, ale nieprędko zastoso-
Wano go do broni wojskowej i w armiach europejskich jeszcze przez lat z górą siedemdziesiąt domino-
213