DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29773#0107
2. ŚREDNIOWIECZE DO KOŃCA WIEKU XV
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
Dominacja średniowiecznej klasy rycerskiej na zachodzie Europy opierała się na realnej sile bojowej,
a solidarność rycerska miała charakter ponadnarodowy. Wiecznie skłócone państwa europejskie łączyła
wspólnota długodystansowej polityki i strategii wobec świata muzułmaóskiego. Integracja uzbrojenia
zachodniego, która do szczytu doszła w połowie XIII w., wynikała z uniwersalizmu kultury, wspólnych
metod technologicznych, żywej wymiany doświadczeó, tożsamości formuł stylowych i estetycznych.
Wzorzec rycerza średniowiecznego pochodził nie tylko z rzeczywistych, twardych konieczności mili-
tarnych, lecz był w pewnym stopniu produktem fikcji literackiej, zwłaszcza poetyckiej, oraz fikcji arty-
stycznej, głównie malarskiej. Ale pod koniec XIII stulecia zarysował się w dziedzinie uzbrojenia ostry
konflikt, którego objawy występowały już przedtem. Początkowo problem był ściśle technicznej na-
tury i sprowadzał się właściwie do kwestii postępów praktyki bojowej i ulepszania uzbrojenia, rychło
jednak przeniósł się w sferę zagadnień politycznych i społecznych, ideowych i moralnych, godząc w sa-
mą strukturę systemu. Od wieków rozwijano mit rycerza jako istoty doskonałej, obdarzonej niezwykłymi
cechami męstwa, odwagi, pobożności, ofiarności i lojalności wobec suwerena. Na równi z tymi cechami
duchowymi liczyła się siła fizyczna, umiejętność pokonania przeciwnika w bezpośrednim starciu mocą
własnego ramienia. Adekwatnym symbolem był św. Jerzy zwyciężający smoka. Otaczając kultem miecz
i kopię, żywiono niechęć do broni przemyślnej, podstępnej, rażącej z daleka. Tymczasem właśnie owa
broó „nierycerska”, łuk i kusza, broó drzewcowa, wreszcie nieustannie udoskonalana broó palna, w rę-
kach plebejskiej piechoty odgrywać zaczęła na polach bitew decydującą rolę. Co więcej, władając tą
bronią z bezpiecznej odległości lub nawet z ukrycia mógł zgładzić rycerza prawie każdy, niezależnie
od stanu społecznego oraz kwalifikacji fizycznych i duchowych. Rycerze trwali w przekonaniu o swej
wyższości i niekiedy, powodowani pogardą, odmawiali walczenia z plebejuszami; tak było np. w wiel-
kiej bitwie pod Bouvines w 1214 r. Na nic się jednak zdała rycerska duma, nie pomogły też zakazy pa-
pieskie i apele moralistów, gdyż zgodnie z żelaznymi prawami wojny broń efektywniejsza rugowała
przestarzałą, choćby najbardziej szlachetną. Wobec ogromnej siły penetracji strzał tzw. długiego łuku
angielskiego oraz bełtów ulepszonej kuszy rycerstwo zmuszone zostało do przybrania nowego typu
zbroi — pełnej zbroi płytowej, będącej produktem zaawansowanej, przemyślnej techniki płatnerskiej.
Przezbrojenie owo dokonało się w ciągu wieku XIV, przynosząc pożądane efekty i znacznie przedłu-
żając istotną bojową egzystencję rycerstwa zachodniego w tradycyjnym typie, choć niebawem zagrażać
mu zaczęły nowe poważne niebezpieczeństwa: wzmocniona broń drzewcowa oraz broń palna.
W zasadzie podstawową jednostką bojową ciężkiej jazdy feudalnej pozostawała, ustalona już we
wcześniejszym średniowieczu, tzw. kopia, złożona z rycerza i ludzi z jego pocztu, jednego lub kilku
giermków, oraz strzelców i pachołków, wspomagających swego pana w boju. Podczas bitwy najchętniej
stosowano szyk zw. „w płot” (en haye), a więc rycerze stawali w szeregu, oddaleni od siebie o kilka
metrów, drugi szereg tworzyli giermkowie, trzeci — strzelcy, czwarty — pachołkowie; za szeregami
konnymi ustawiali się piechurzy. W praktyce bitwa rozpadała się na szereg zbiorowych starć, lub na-
wet pojedynków. Zarzucono dawny rzymski szyk klinowy, niechętnie poddawano się rozkazom do-
wódcy, nie stosowano manewru oskrzydlenia, tylko w ostatecznej obronie przyjmowano niekiedy szyk
kolisty. Zdarzało się, że za obustronną zgodą walkę przerywano dla odpoczynku, by po pewnym czasie
do niej powrócić.
13 Broń w dawnej Polsce
97
STAN UZBROJENIA NA ZACHODZIE
Dominacja średniowiecznej klasy rycerskiej na zachodzie Europy opierała się na realnej sile bojowej,
a solidarność rycerska miała charakter ponadnarodowy. Wiecznie skłócone państwa europejskie łączyła
wspólnota długodystansowej polityki i strategii wobec świata muzułmaóskiego. Integracja uzbrojenia
zachodniego, która do szczytu doszła w połowie XIII w., wynikała z uniwersalizmu kultury, wspólnych
metod technologicznych, żywej wymiany doświadczeó, tożsamości formuł stylowych i estetycznych.
Wzorzec rycerza średniowiecznego pochodził nie tylko z rzeczywistych, twardych konieczności mili-
tarnych, lecz był w pewnym stopniu produktem fikcji literackiej, zwłaszcza poetyckiej, oraz fikcji arty-
stycznej, głównie malarskiej. Ale pod koniec XIII stulecia zarysował się w dziedzinie uzbrojenia ostry
konflikt, którego objawy występowały już przedtem. Początkowo problem był ściśle technicznej na-
tury i sprowadzał się właściwie do kwestii postępów praktyki bojowej i ulepszania uzbrojenia, rychło
jednak przeniósł się w sferę zagadnień politycznych i społecznych, ideowych i moralnych, godząc w sa-
mą strukturę systemu. Od wieków rozwijano mit rycerza jako istoty doskonałej, obdarzonej niezwykłymi
cechami męstwa, odwagi, pobożności, ofiarności i lojalności wobec suwerena. Na równi z tymi cechami
duchowymi liczyła się siła fizyczna, umiejętność pokonania przeciwnika w bezpośrednim starciu mocą
własnego ramienia. Adekwatnym symbolem był św. Jerzy zwyciężający smoka. Otaczając kultem miecz
i kopię, żywiono niechęć do broni przemyślnej, podstępnej, rażącej z daleka. Tymczasem właśnie owa
broó „nierycerska”, łuk i kusza, broó drzewcowa, wreszcie nieustannie udoskonalana broó palna, w rę-
kach plebejskiej piechoty odgrywać zaczęła na polach bitew decydującą rolę. Co więcej, władając tą
bronią z bezpiecznej odległości lub nawet z ukrycia mógł zgładzić rycerza prawie każdy, niezależnie
od stanu społecznego oraz kwalifikacji fizycznych i duchowych. Rycerze trwali w przekonaniu o swej
wyższości i niekiedy, powodowani pogardą, odmawiali walczenia z plebejuszami; tak było np. w wiel-
kiej bitwie pod Bouvines w 1214 r. Na nic się jednak zdała rycerska duma, nie pomogły też zakazy pa-
pieskie i apele moralistów, gdyż zgodnie z żelaznymi prawami wojny broń efektywniejsza rugowała
przestarzałą, choćby najbardziej szlachetną. Wobec ogromnej siły penetracji strzał tzw. długiego łuku
angielskiego oraz bełtów ulepszonej kuszy rycerstwo zmuszone zostało do przybrania nowego typu
zbroi — pełnej zbroi płytowej, będącej produktem zaawansowanej, przemyślnej techniki płatnerskiej.
Przezbrojenie owo dokonało się w ciągu wieku XIV, przynosząc pożądane efekty i znacznie przedłu-
żając istotną bojową egzystencję rycerstwa zachodniego w tradycyjnym typie, choć niebawem zagrażać
mu zaczęły nowe poważne niebezpieczeństwa: wzmocniona broń drzewcowa oraz broń palna.
W zasadzie podstawową jednostką bojową ciężkiej jazdy feudalnej pozostawała, ustalona już we
wcześniejszym średniowieczu, tzw. kopia, złożona z rycerza i ludzi z jego pocztu, jednego lub kilku
giermków, oraz strzelców i pachołków, wspomagających swego pana w boju. Podczas bitwy najchętniej
stosowano szyk zw. „w płot” (en haye), a więc rycerze stawali w szeregu, oddaleni od siebie o kilka
metrów, drugi szereg tworzyli giermkowie, trzeci — strzelcy, czwarty — pachołkowie; za szeregami
konnymi ustawiali się piechurzy. W praktyce bitwa rozpadała się na szereg zbiorowych starć, lub na-
wet pojedynków. Zarzucono dawny rzymski szyk klinowy, niechętnie poddawano się rozkazom do-
wódcy, nie stosowano manewru oskrzydlenia, tylko w ostatecznej obronie przyjmowano niekiedy szyk
kolisty. Zdarzało się, że za obustronną zgodą walkę przerywano dla odpoczynku, by po pewnym czasie
do niej powrócić.
13 Broń w dawnej Polsce
97