DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.29773#0259
rylicą i ornamentami w stylu rodzimym, w oprawach przeważnie naśladowano wzory tureckie, perskie,
a takźe polskie, względnie węgiersko-polskie. Przechowywana w zbiorach kremlowskich szabla, zwią-
zana z bohaterem powstania narodowego Kuźmą Mininem, ma głownię egipską wykutą w Kairze,
oprawę zaś kościaną, karabelową, pochodzącą zapewne z końca XVII w. Szabla innego bohatera, Dy-
mitra Michajłowicza Pożarskiego, posiada głownię z damastu perskiego i perski jelec, resztę zaś ręko-
jeści w stylu szabel węgiersko-polskich. Typowa moskiewska szabla o charakterze paradnym, roboty
Ilii Proswita, z 1618 r.,ma głownię damasceńską, z wyraźnym piórem, ornament ażurowy wzdłuż tylca
oraz nabijane złotem arabeski i napisy (ryc. 101 g). Jej ręhojeść najbliższa jest odmianie perskiej, ale
0 pogrubionych formach jelca i trzonu z naparstkiem67. Swoisty styl uzyskali natomiast Rosjanie
w kształtowaniu buław o gruszkowatych, w dolnej części przewężonych głowicach (ryc. 101 h), oraz
ceremonialnych buzdyganów, mających głowice z sześciu ażurowych piór, z motywami carskich
orłów68.
Niebywały przepych i bogactwo dekoracji ze złoconych cyzelowanych blach, kolorowych kamieni
1 emalii, drogocennych tkanin i skór cechuje moskiewskie oporządzenie łucznicze i jeździeckie, zwła-
szcza sajdaki, siodła, rzędy oraz czapraki. Ceremonialny sajdak sporządzony w 1628 r. w pracowni
kremlowskiej dla cara Michała Fiodorowicza przez zespół sprowadzonych z Niemiec artystów oraz ro-
dzimego majstra Awraama Juriewa jest w całości wysadzany drogimi kamieniami i zawiera emaliowane
herby państwa, postać św. Jerzego (herb Moskwy) oraz symboliczne zwierzęta: jednorożca — znak
fortuny, lwa z mieczem — znak siły wojskowej oraz orła z koroną i gryfa z jabłkiem — znaki władzy
królewskiej69. Siodło paradne dla cara Michała Fiodorowicza, wykonane w latach 1637-1638 w pra-
cowniach kremlowskich pod kierunkiem Iwana Popowa, ma formę zbliżoną do polskiego siodła husar-
skiego, wybicie siedziska i skrzydeł z hiszpańskiego aksamitu, łęki oprawione w blachę złotą, emalio-
waną i wysadzaną kamieniami. Inne siodło ceremonialne jest w kształcie jarczaka z poduszką, przy nim
rząd w stylu tureckim i strzemiona z szerokimi stopkami70 (ryc. 101 d).
Rozwój rosyjskich sił zbrojnych w XVII i XVIII w. w dużym stopniu zależał od postępów w pro-
dukcji broni palnej. Problem ten potrafili carowie rozwiązać tworząc liczne warsztaty rusznikarskie
i ludwisarnie. W wieku XVII odlewano ciężkie działa oblężnicze oraz działa forteczne i polowe, po-
dobne do zachodnioeuropejskich; najlepsze ich przykłady zachowały się w muzeum artylerii w Lenin-
gradzie. W zakresie ręcznej broni palnej najbardziej doniosłe znaczenie miało przejęcie zamka skałko-
wego typu niderlandzkiego (ang. snaphaunce) i opracowanie własnej wersji tego typu (ryc. 101 f). Naj-
starsze przykłady moskiewskich muszkietów skałkowych, wyprodukowanych przez majstrów Ławry
Troicko-Siergijewskiej i użytych do jej obrony w czasie inwazji polskiej w latach 1608-1610, znajdują
się obecnie w zbrojowni moskiewskiego Kremla. Lufy ich, pochodzące przeważnie z XVI w., przezna-
czone były pierwotnie do zamków lontowych. Szczęki kurków w zamkach skałkowych roboty moskiew-
skiej ukształtowane były w głowy potworów, łoża zaś i kolby z drzewa brzozy miały cechy muszkietów
zachodnioeuropejskich71. W wieku XVII popularna stała się strzelba myśliwska (określana nazwą pisz- 312
czel) z ozdobnie cyzelowanym zamkiem niderlandzkim odmiany moskiewskiej, z gwintowaną i cyzelo-
waną lufą; łoże jej wykładano markieterią z rogu albo z rogu i masy perłowej, we wzory abstrakcyjne,
geometryczne, gwiazdki, rozetki, z często pojawiającą się postacią św. jerzego. Znaczne wydłużenie
kolby niektórzy autorzy tłumaczą wpływem polskich strzelb kołowych tego czasu72. Sporo takich strzelb
myśliwskich wyprodukowano w pracowniach rusznikarskich Kremla. Przeciętna długość strzelby wy-
nosiła 130-140 cm, kaliber 9-13 mm, ciężar 3-4 kg73. W zbiorach zbrojowni moskiewskiego Kremla
zachowała się też ciężka strzelba wałowa, zw. z turecka ‘tiufenk’, ważąca ponad 16 kg, przy długości
111 cm i kalibrze 18 mm. Nad komorą lufy widnieje napis świadczący, że wykonana została dnia
6 kwietnia 165474. Produkowano także w Moskwie pistolety z zamkami niderlandzkimi, przy czym ich
łoża i zakończenia kolb wzorowano na broni niemieckiej, ale dekoracja z masy perłowej całkowicie
zgodna była z rodzimym smakiem75.
*7 Gosudarstwiennaja Orużejnaja Palata Moskowskogo Kremla [album]. Moskwa 1958, poz. 39, 40.
“8 Z. Żygulski (jun.) Geneza i typologia buław hetmańskich. „Muzealnictwo Wojskowe” t. 2, 1964, s. 285-287, il. 47-
-49; — Gosudarstwiennaja Orużejnaja Palata Moskowskogo Kremla [album], poz. 19, 20.
88 State Armoury in the Moscow Kremlin. Pod red. Z. P. Czelubiejewy. Moskwa 1969, poz. 94, 95.
70 Jw., poz. 82, 99.
71 Takich strzelb zachowało się 28 sztuk; por. Gosudarstwiennaja Orużejnaja Pałata Moskowskogo Kremlu'[sdbnm],
Poz. 46; — N. W. Gordiejew Russkoje ogniestrełnoje orużje i mastiera-orużejniki Orużejnoj Pałaty XVII wieka. W: Gosu-
darstwiennaja Orużejnaja Pałata Moskowskogo Kremła. Sbornik..., s. 5 nn.
78 Hayward, op. cit., t. 1, s. 188.
73 Gordiejew Russkoje ogniestrelnoje oruije..., s. 21 nn.
74 Gosudarstwiennaja Orużejnaja Pałata Moskowskogo Kremla [album], poz. 52-53.
78 Jw., poz. 47-50.
245
a takźe polskie, względnie węgiersko-polskie. Przechowywana w zbiorach kremlowskich szabla, zwią-
zana z bohaterem powstania narodowego Kuźmą Mininem, ma głownię egipską wykutą w Kairze,
oprawę zaś kościaną, karabelową, pochodzącą zapewne z końca XVII w. Szabla innego bohatera, Dy-
mitra Michajłowicza Pożarskiego, posiada głownię z damastu perskiego i perski jelec, resztę zaś ręko-
jeści w stylu szabel węgiersko-polskich. Typowa moskiewska szabla o charakterze paradnym, roboty
Ilii Proswita, z 1618 r.,ma głownię damasceńską, z wyraźnym piórem, ornament ażurowy wzdłuż tylca
oraz nabijane złotem arabeski i napisy (ryc. 101 g). Jej ręhojeść najbliższa jest odmianie perskiej, ale
0 pogrubionych formach jelca i trzonu z naparstkiem67. Swoisty styl uzyskali natomiast Rosjanie
w kształtowaniu buław o gruszkowatych, w dolnej części przewężonych głowicach (ryc. 101 h), oraz
ceremonialnych buzdyganów, mających głowice z sześciu ażurowych piór, z motywami carskich
orłów68.
Niebywały przepych i bogactwo dekoracji ze złoconych cyzelowanych blach, kolorowych kamieni
1 emalii, drogocennych tkanin i skór cechuje moskiewskie oporządzenie łucznicze i jeździeckie, zwła-
szcza sajdaki, siodła, rzędy oraz czapraki. Ceremonialny sajdak sporządzony w 1628 r. w pracowni
kremlowskiej dla cara Michała Fiodorowicza przez zespół sprowadzonych z Niemiec artystów oraz ro-
dzimego majstra Awraama Juriewa jest w całości wysadzany drogimi kamieniami i zawiera emaliowane
herby państwa, postać św. Jerzego (herb Moskwy) oraz symboliczne zwierzęta: jednorożca — znak
fortuny, lwa z mieczem — znak siły wojskowej oraz orła z koroną i gryfa z jabłkiem — znaki władzy
królewskiej69. Siodło paradne dla cara Michała Fiodorowicza, wykonane w latach 1637-1638 w pra-
cowniach kremlowskich pod kierunkiem Iwana Popowa, ma formę zbliżoną do polskiego siodła husar-
skiego, wybicie siedziska i skrzydeł z hiszpańskiego aksamitu, łęki oprawione w blachę złotą, emalio-
waną i wysadzaną kamieniami. Inne siodło ceremonialne jest w kształcie jarczaka z poduszką, przy nim
rząd w stylu tureckim i strzemiona z szerokimi stopkami70 (ryc. 101 d).
Rozwój rosyjskich sił zbrojnych w XVII i XVIII w. w dużym stopniu zależał od postępów w pro-
dukcji broni palnej. Problem ten potrafili carowie rozwiązać tworząc liczne warsztaty rusznikarskie
i ludwisarnie. W wieku XVII odlewano ciężkie działa oblężnicze oraz działa forteczne i polowe, po-
dobne do zachodnioeuropejskich; najlepsze ich przykłady zachowały się w muzeum artylerii w Lenin-
gradzie. W zakresie ręcznej broni palnej najbardziej doniosłe znaczenie miało przejęcie zamka skałko-
wego typu niderlandzkiego (ang. snaphaunce) i opracowanie własnej wersji tego typu (ryc. 101 f). Naj-
starsze przykłady moskiewskich muszkietów skałkowych, wyprodukowanych przez majstrów Ławry
Troicko-Siergijewskiej i użytych do jej obrony w czasie inwazji polskiej w latach 1608-1610, znajdują
się obecnie w zbrojowni moskiewskiego Kremla. Lufy ich, pochodzące przeważnie z XVI w., przezna-
czone były pierwotnie do zamków lontowych. Szczęki kurków w zamkach skałkowych roboty moskiew-
skiej ukształtowane były w głowy potworów, łoża zaś i kolby z drzewa brzozy miały cechy muszkietów
zachodnioeuropejskich71. W wieku XVII popularna stała się strzelba myśliwska (określana nazwą pisz- 312
czel) z ozdobnie cyzelowanym zamkiem niderlandzkim odmiany moskiewskiej, z gwintowaną i cyzelo-
waną lufą; łoże jej wykładano markieterią z rogu albo z rogu i masy perłowej, we wzory abstrakcyjne,
geometryczne, gwiazdki, rozetki, z często pojawiającą się postacią św. jerzego. Znaczne wydłużenie
kolby niektórzy autorzy tłumaczą wpływem polskich strzelb kołowych tego czasu72. Sporo takich strzelb
myśliwskich wyprodukowano w pracowniach rusznikarskich Kremla. Przeciętna długość strzelby wy-
nosiła 130-140 cm, kaliber 9-13 mm, ciężar 3-4 kg73. W zbiorach zbrojowni moskiewskiego Kremla
zachowała się też ciężka strzelba wałowa, zw. z turecka ‘tiufenk’, ważąca ponad 16 kg, przy długości
111 cm i kalibrze 18 mm. Nad komorą lufy widnieje napis świadczący, że wykonana została dnia
6 kwietnia 165474. Produkowano także w Moskwie pistolety z zamkami niderlandzkimi, przy czym ich
łoża i zakończenia kolb wzorowano na broni niemieckiej, ale dekoracja z masy perłowej całkowicie
zgodna była z rodzimym smakiem75.
*7 Gosudarstwiennaja Orużejnaja Palata Moskowskogo Kremla [album]. Moskwa 1958, poz. 39, 40.
“8 Z. Żygulski (jun.) Geneza i typologia buław hetmańskich. „Muzealnictwo Wojskowe” t. 2, 1964, s. 285-287, il. 47-
-49; — Gosudarstwiennaja Orużejnaja Palata Moskowskogo Kremla [album], poz. 19, 20.
88 State Armoury in the Moscow Kremlin. Pod red. Z. P. Czelubiejewy. Moskwa 1969, poz. 94, 95.
70 Jw., poz. 82, 99.
71 Takich strzelb zachowało się 28 sztuk; por. Gosudarstwiennaja Orużejnaja Pałata Moskowskogo Kremlu'[sdbnm],
Poz. 46; — N. W. Gordiejew Russkoje ogniestrełnoje orużje i mastiera-orużejniki Orużejnoj Pałaty XVII wieka. W: Gosu-
darstwiennaja Orużejnaja Pałata Moskowskogo Kremła. Sbornik..., s. 5 nn.
78 Hayward, op. cit., t. 1, s. 188.
73 Gordiejew Russkoje ogniestrelnoje oruije..., s. 21 nn.
74 Gosudarstwiennaja Orużejnaja Pałata Moskowskogo Kremla [album], poz. 52-53.
78 Jw., poz. 47-50.
245