DOI Artikel:
Kolendo-Korczakowa, Katarzyna: Dzieje Infułacji Gieranońskiej fundacji Wojciecha Gasztołda
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0011
Katarzyna Kolendo-Korczakówa
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
DZIEJE INFUŁACJI GIERANOŃSKIEJ
FUNDACJI WOJCIECHA GASZTOŁDA1
Miasteczko Gieranony, zwane również Gieranonami Murowanymi, choć dawno
utraciło swą świetność, pozostawało w pamięci zarówno historyków, jak i miejsco-
wych, jako miejsce niezwykłego spotkania Barbary Radziwiłłówny z Zygmuntem
Augustem, spotkania, którego skutkiem była najsłynniejsza chyba historia miłosna
w dziejach Rzeczpospolitej. W r. 1792 Stanisław August nadał Gieranonom herb
- gorejące serce przebite mieczem, który mógł mieć symboliczne znaczenie - przy-
pominać o tragicznie zakończonej miłości króla i pięknej Radziwiłłówny. Barbara
była wdową po wojewodzie trockim Stanisławie Gasztołdzie, który, podobnie jak jego
ojciec - Olbracht, rodową siedzibę w Gieranonach chciał uczynić jedną z najwspa-
nialszych rezydencji Rzeczpospolitej. Historia Gieranon nie budziła jednak żywsze-
go zainteresowania, a nieliczni zajmujący się nią badacze powtarzali te same, nie do
końca zgodne z faktami, wiadomości. Celem tego artykułu ma być wyjaśnienie kilku
niejasnych dotąd problemów.
Za najstarszą wiadomość o Gieranonach uznaje się wzmiankę w krzyżackim dro-
gowskazie - opisie drogi z Trąb do Lidy, datowanym na lata 1402-14032, o miejscowo-
ści Gastowtendorf, uznaną za rezydencję Gasztołdów utożsamianą z Gieranonami3.
Pierwszym notowanym właścicielem dóbr był w r. 1431 Piotr Gasztołd, następnie od
r. 1433 jego brat Jan (Iwaszka), marszałek nadworny i wojewoda wileński4. Ten ostatni
już wcześniej (1431) pisał się „z Gieranon”, co świadczyłoby, że przyznanie mu tych
dóbr przywilejem wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza z r. 1433,
stanowiło potwierdzenie dawniejszego nadania5. Załamanie się ogromnych wpływów
politycznych Iwaszki Gasztołda doprowadziło do konfiskaty jego dóbr przez Kazi-
mierza Jagiellończyka w 1. 1451-14566. Gieranony powróciły do Gasztołdów dopiero
1 Artykuł jest częścią szerszego opracowania dotyczącego Gieranon opublikowanego w: Materiały
do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostro-
wski, cz. III, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, t. 1, red.
M. Kałamajska-Saeed, Kraków 2005, s. 25-66. Pragnę złożyć gorące podziękowania dr Marii
Kałamajskiej-Saeed za wszelką pomoc i cenne rady.
2 M. Kuźmińska, Olbracht Marcinowicz Gasztołd, „Ateneum Wileńskie”, 5, 1928, z. 14, s. 121;
W. Semkowicz, O litewskich rodach bojarskich zbratanych z szlachtę polskę w Horodle 1413 r.,
„Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, 6, 1921-1923, s. 120-121, 124.
3 Die littauischen Wegeberichte, [w:] Scriptores Rerum Prussicarum, t. 2, Leipzig 1863, s. 704 (jest
to drogowskaz związany z wyprawą, w której po stronie Krzyżaków brał udział Świdrygielło);
Kuźmińska, op. cit., s. 121.
4 Semkowicz, O litewskich..., s. 124; M. Baliński, Starożytna Polska pod względem historycznym,
jeograficznym i statystycznym opisana, t. 3, Warszawa 1846, s. 226; SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559;
J. Kurczewski, Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912, s. 102.
5 Semkowicz, O litewskich..., s. 124; C. Jankowski, Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi
i ludzi, t. 3, Petersburg 1898, s. 108.
6 W. Semkowicz, Gasztołd Jan (Iwaszka), [w:] PSB, t. 7, 1948-1958, s. 297-298.
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
DZIEJE INFUŁACJI GIERANOŃSKIEJ
FUNDACJI WOJCIECHA GASZTOŁDA1
Miasteczko Gieranony, zwane również Gieranonami Murowanymi, choć dawno
utraciło swą świetność, pozostawało w pamięci zarówno historyków, jak i miejsco-
wych, jako miejsce niezwykłego spotkania Barbary Radziwiłłówny z Zygmuntem
Augustem, spotkania, którego skutkiem była najsłynniejsza chyba historia miłosna
w dziejach Rzeczpospolitej. W r. 1792 Stanisław August nadał Gieranonom herb
- gorejące serce przebite mieczem, który mógł mieć symboliczne znaczenie - przy-
pominać o tragicznie zakończonej miłości króla i pięknej Radziwiłłówny. Barbara
była wdową po wojewodzie trockim Stanisławie Gasztołdzie, który, podobnie jak jego
ojciec - Olbracht, rodową siedzibę w Gieranonach chciał uczynić jedną z najwspa-
nialszych rezydencji Rzeczpospolitej. Historia Gieranon nie budziła jednak żywsze-
go zainteresowania, a nieliczni zajmujący się nią badacze powtarzali te same, nie do
końca zgodne z faktami, wiadomości. Celem tego artykułu ma być wyjaśnienie kilku
niejasnych dotąd problemów.
Za najstarszą wiadomość o Gieranonach uznaje się wzmiankę w krzyżackim dro-
gowskazie - opisie drogi z Trąb do Lidy, datowanym na lata 1402-14032, o miejscowo-
ści Gastowtendorf, uznaną za rezydencję Gasztołdów utożsamianą z Gieranonami3.
Pierwszym notowanym właścicielem dóbr był w r. 1431 Piotr Gasztołd, następnie od
r. 1433 jego brat Jan (Iwaszka), marszałek nadworny i wojewoda wileński4. Ten ostatni
już wcześniej (1431) pisał się „z Gieranon”, co świadczyłoby, że przyznanie mu tych
dóbr przywilejem wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza z r. 1433,
stanowiło potwierdzenie dawniejszego nadania5. Załamanie się ogromnych wpływów
politycznych Iwaszki Gasztołda doprowadziło do konfiskaty jego dóbr przez Kazi-
mierza Jagiellończyka w 1. 1451-14566. Gieranony powróciły do Gasztołdów dopiero
1 Artykuł jest częścią szerszego opracowania dotyczącego Gieranon opublikowanego w: Materiały
do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. J. K. Ostro-
wski, cz. III, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, t. 1, red.
M. Kałamajska-Saeed, Kraków 2005, s. 25-66. Pragnę złożyć gorące podziękowania dr Marii
Kałamajskiej-Saeed za wszelką pomoc i cenne rady.
2 M. Kuźmińska, Olbracht Marcinowicz Gasztołd, „Ateneum Wileńskie”, 5, 1928, z. 14, s. 121;
W. Semkowicz, O litewskich rodach bojarskich zbratanych z szlachtę polskę w Horodle 1413 r.,
„Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, 6, 1921-1923, s. 120-121, 124.
3 Die littauischen Wegeberichte, [w:] Scriptores Rerum Prussicarum, t. 2, Leipzig 1863, s. 704 (jest
to drogowskaz związany z wyprawą, w której po stronie Krzyżaków brał udział Świdrygielło);
Kuźmińska, op. cit., s. 121.
4 Semkowicz, O litewskich..., s. 124; M. Baliński, Starożytna Polska pod względem historycznym,
jeograficznym i statystycznym opisana, t. 3, Warszawa 1846, s. 226; SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559;
J. Kurczewski, Biskupstwo wileńskie, Wilno 1912, s. 102.
5 Semkowicz, O litewskich..., s. 124; C. Jankowski, Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi
i ludzi, t. 3, Petersburg 1898, s. 108.
6 W. Semkowicz, Gasztołd Jan (Iwaszka), [w:] PSB, t. 7, 1948-1958, s. 297-298.