DOI Artikel:
Kolendo-Korczakowa, Katarzyna: Dzieje Infułacji Gieranońskiej fundacji Wojciecha Gasztołda
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0012
10
Katarzyna Kolendo-Korczakowa
w r. 1493, w którym Aleksander Jagiellończyk przyznał je Annie Jurjewnie Holszań-
skiej, wdowie po synu Iwaszki - Marcinie, wojewodzie trockim7. Kolejnym dziedzi-
cem został syn Marcina - Olbracht Gasztołd (zm. 1539), kanclerz litewski, wojewoda
wileński8. Była to jego ulubiona posiadłość, którą uczynił prawdziwie wielkopańską
rezydencją, wznosząc przed r. 1529 okazały zamek, godny dostojnika tytułującego
się odtąd hrabią na Murowanych Gieranonach9. Dziedzicem Olbrachta był jego syn
Stanisław, wojewoda trocki, ostatni z rodu, zmarły bezpotomnie w r. 1542. Wdowa po
Stanisławie, Barbara Radziwiłłówna, zachowała dożywocie na Gieranonach, jednak
same dobra powróciły do domeny wielkoksiążęcej10. Po śmierci ostatniego z Gasztoł-
dów miasteczko staciło na znaczeniu, którego już nigdy nie odzyskało. Król Zygmunt
I przekazał je 15 VI1543 swojemu synowi Zygmuntowi Augustowi, ten zaś po śmierci
Barbary (1551) dokonał podziału na starostwa gieranońskie, trabskie, radoszkowskie,
wołożyńskie i lubeckie11. Starostwo gieranońskie było odtąd królewszyzną, potem
zarządzali nim generałowie artylerii litewskiej12. W r. 1795 dobra zostały przejęte
przez skarb państwa rosyjskiego i otrzymał je faworyt Katarzyny II, gen. Aleksan-
der Bezborodko (zm. 1799)13. Po nim dobra odziedziczył jego brat Eliasz, a od niego
w r. 1812 kupił je Wojciech Pusłowski, marszałek słonimski. Od synów Pusłowskiego
w r. 1849 nabył Gieranony Samuel Łaniewski-Wołk i przekazał swojej córce Wero-
nice, zamężnej za Oskarem Korwin-Milewskim (1817-1906). Po nich dziedziczył je
ich syn Ignacy Karol (1846-1926), właściciel ogromnego majątku, który umożliwił
mu stworzenie w 1.1880-1895 cennej kolekcji malarstwa polskiego. W swojej kolekcji
Korwin-Milewski zgromadził obrazy takich malarzy jak Jan Matejko (Stańczyk), Józef
Chełmoński (Babie lato), Wincenty Wodzinowski, Franciszek Żmurko, Władysław
Czachórski, Witold Pruszkowski, Stanisław Witkiewicz oraz Józef Pankiewicz. Szcze-
gólnie interesujący był zbiór około trzydziestu obrazów Aleksandra Gierymskiego
(m.in. Trąbki, Anioł Pański, Trumna chłopska. Żydówka z cytrynami), a także kolek-
cja autoportretów malarzy. Kolekcja od r. 1897 przechowywana była przez kilka lat
w Gieranonach14. Milewskiemu nie udało się spełnić zamierzonego celu, którym było
stworzenie dostępnej dla szerokiej publiczności galerii. W czasie I wojny światowej
kolekcja uległa rozproszeniu; największa jej część trafiła jednak szczęśliwie do Muze-
um Narodowego w Warszawie15. Po r. 1918 Ignacy Korwin-Milewski sprzedał majątek
swemu siostrzeńcowi Szymonowi Meysztowiczowi (zm. 1940), żonatemu z Antoniną
z Morawskich16, którzy odziedziczyli resztki jego kolekcji, do r. 1939 przechowywanej
w Gieranonach; byli oni ostatnimi właścicielami tych dóbr.
7 W. Semkowicz, Gasztołd Marcin, [w:] PSB, t. 7, 1948-1958, s. 299; Baliński, op. cit., t. 3, s. 226.
8 Kurczewski, Biskupstwo..., s. 102; SGKP, t. 2, 1881, s. 559.
9 Tak podpisał się m.in. na akcie uposażenia altarii w Gieranonach, por. Kuźmińska, op. cit.,
s. 121.
10 SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559; Kuźmińska, op. cit., s. 120.
II W. Pociecha, Gasztołd Stanisław, [w:] PSB, t. 7, 1948-1958, s. 303.
12 Baliński, op. cit., t. 3, 1846, s. 227; SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559.
13 R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 4, Woje-
wództwo wileńskie. Warszawa 1993, s. 95.
14 Jankowski, op. cit., t. 3, s. 118; Aftanazy, op. cit., t. 4,1993, s. 95; A. Ryszkiewicz, Korwin-Milewski
Ignacy Karol, [w:] PSB, t. 29, 1986, s. 208-210.0
15 A. Ryszkiewicz, Galeria obrazów Ignacego Korwin Milewskiego, [w:] idem, Kolekcjonerzy i miłoś-
nicy, Warszawa 1981, s. 197-223.
Aftanazy, op. cit., t. 4, 1993, s. 95.
16
Katarzyna Kolendo-Korczakowa
w r. 1493, w którym Aleksander Jagiellończyk przyznał je Annie Jurjewnie Holszań-
skiej, wdowie po synu Iwaszki - Marcinie, wojewodzie trockim7. Kolejnym dziedzi-
cem został syn Marcina - Olbracht Gasztołd (zm. 1539), kanclerz litewski, wojewoda
wileński8. Była to jego ulubiona posiadłość, którą uczynił prawdziwie wielkopańską
rezydencją, wznosząc przed r. 1529 okazały zamek, godny dostojnika tytułującego
się odtąd hrabią na Murowanych Gieranonach9. Dziedzicem Olbrachta był jego syn
Stanisław, wojewoda trocki, ostatni z rodu, zmarły bezpotomnie w r. 1542. Wdowa po
Stanisławie, Barbara Radziwiłłówna, zachowała dożywocie na Gieranonach, jednak
same dobra powróciły do domeny wielkoksiążęcej10. Po śmierci ostatniego z Gasztoł-
dów miasteczko staciło na znaczeniu, którego już nigdy nie odzyskało. Król Zygmunt
I przekazał je 15 VI1543 swojemu synowi Zygmuntowi Augustowi, ten zaś po śmierci
Barbary (1551) dokonał podziału na starostwa gieranońskie, trabskie, radoszkowskie,
wołożyńskie i lubeckie11. Starostwo gieranońskie było odtąd królewszyzną, potem
zarządzali nim generałowie artylerii litewskiej12. W r. 1795 dobra zostały przejęte
przez skarb państwa rosyjskiego i otrzymał je faworyt Katarzyny II, gen. Aleksan-
der Bezborodko (zm. 1799)13. Po nim dobra odziedziczył jego brat Eliasz, a od niego
w r. 1812 kupił je Wojciech Pusłowski, marszałek słonimski. Od synów Pusłowskiego
w r. 1849 nabył Gieranony Samuel Łaniewski-Wołk i przekazał swojej córce Wero-
nice, zamężnej za Oskarem Korwin-Milewskim (1817-1906). Po nich dziedziczył je
ich syn Ignacy Karol (1846-1926), właściciel ogromnego majątku, który umożliwił
mu stworzenie w 1.1880-1895 cennej kolekcji malarstwa polskiego. W swojej kolekcji
Korwin-Milewski zgromadził obrazy takich malarzy jak Jan Matejko (Stańczyk), Józef
Chełmoński (Babie lato), Wincenty Wodzinowski, Franciszek Żmurko, Władysław
Czachórski, Witold Pruszkowski, Stanisław Witkiewicz oraz Józef Pankiewicz. Szcze-
gólnie interesujący był zbiór około trzydziestu obrazów Aleksandra Gierymskiego
(m.in. Trąbki, Anioł Pański, Trumna chłopska. Żydówka z cytrynami), a także kolek-
cja autoportretów malarzy. Kolekcja od r. 1897 przechowywana była przez kilka lat
w Gieranonach14. Milewskiemu nie udało się spełnić zamierzonego celu, którym było
stworzenie dostępnej dla szerokiej publiczności galerii. W czasie I wojny światowej
kolekcja uległa rozproszeniu; największa jej część trafiła jednak szczęśliwie do Muze-
um Narodowego w Warszawie15. Po r. 1918 Ignacy Korwin-Milewski sprzedał majątek
swemu siostrzeńcowi Szymonowi Meysztowiczowi (zm. 1940), żonatemu z Antoniną
z Morawskich16, którzy odziedziczyli resztki jego kolekcji, do r. 1939 przechowywanej
w Gieranonach; byli oni ostatnimi właścicielami tych dóbr.
7 W. Semkowicz, Gasztołd Marcin, [w:] PSB, t. 7, 1948-1958, s. 299; Baliński, op. cit., t. 3, s. 226.
8 Kurczewski, Biskupstwo..., s. 102; SGKP, t. 2, 1881, s. 559.
9 Tak podpisał się m.in. na akcie uposażenia altarii w Gieranonach, por. Kuźmińska, op. cit.,
s. 121.
10 SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559; Kuźmińska, op. cit., s. 120.
II W. Pociecha, Gasztołd Stanisław, [w:] PSB, t. 7, 1948-1958, s. 303.
12 Baliński, op. cit., t. 3, 1846, s. 227; SGKP, t. 2, 1881, s. 558-559.
13 R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 4, Woje-
wództwo wileńskie. Warszawa 1993, s. 95.
14 Jankowski, op. cit., t. 3, s. 118; Aftanazy, op. cit., t. 4,1993, s. 95; A. Ryszkiewicz, Korwin-Milewski
Ignacy Karol, [w:] PSB, t. 29, 1986, s. 208-210.0
15 A. Ryszkiewicz, Galeria obrazów Ignacego Korwin Milewskiego, [w:] idem, Kolekcjonerzy i miłoś-
nicy, Warszawa 1981, s. 197-223.
Aftanazy, op. cit., t. 4, 1993, s. 95.
16