18

Władysław Tatarkiewicz

zbadają ją szczegółowo, historyk europejski chce scharakteryzować ją ogólnie
i związać z dziejami baroku europejskiego.
I
Na małej tylko części olbrzymich obszarów Brazylii znajdują się zabyt-
ki dawnej architektury. Jeśli dziś jeszcze obszary te w znacznych partiach są
niezamieszkałe, pokryte lasem dziewiczym i niedostępne, to tym bardziej były
nimi w wiekach minionych. Przez Europejczyków zbudowane osiedla znajdo-
wały się prawie wyłącznie w dwóch dzielnicach: na wybrzeżu Atlantyku i w sta-
nie Minas Gerais.
A. Na wybrzeżu Atlantyku, mianowicie w części jego północnej osiadali
wcześniejsi koloniści, do interioru robiąc jedynie wypady. Lepiej zabudowane
były tylko większe miasta, stolice kapitanii. W nich też przechowały się cen-
niejsze zabytki dawnej architektury, w szczególności w trzech największych:
w Pernambuco, Bahii i Rio de Janeiro.
Pernambuco (właściwie nazwa stanu, ale stosowana do jego stolicy), naj-
dalej na północ wysunięte z dużych starych osiedli brazylijskich, położone na
płaskim brzegu, wśród podrównikowego krajobrazu, składa się z dwóch róż-
nych, o kilka kilometrów od siebie odległych miast, z dawnej rezydencji Olin-
dy i dawnego portu Recife; oba są bogate z zabytki, ale Olinda jest już tylko
zamarłą pamiątką dawnej sztuki kolonialnej, Recife pozostało żywym handlo-
wym ośrodkiem.
Bahia (również nazwa stanu, dawana skrótowo miastu, którego pełna na-
zwa brzmi: Sao Salvador de Bahia de Todos os Santos), założona w połowie
XVI w., była do 1763 r. stolicą całej Brazylii, toteż we wczesne zabytki jest naj-
bogatsza. Powolny rozrost (odkąd przestała być stolicą) aniezmniejszona za-
możność (gdyż pozostała ważnym portem) ustrzegły zabytki jej od zniszczenia.
W wąskich ulicach malowniczo na wysokim brzegu oceanu położonego miasta
przechowały się nawet stare budowle mieszkalne, bardzo już w Brazylii rzad-
kie. Kościoły Bahii, których liczba podawana jest legendarnie na 365, w każ-
dym razie przekraczają dziś jeszcze liczbę dwustu.
Wreszcie Rio de Janeiro, położone w nieporównanej piękności zatoce, już
blisko południowej granicy dawniejszych osiedli, założone w 1565, a od 1773
będące stolicą państwa, zachowało niemało pięknych starych kościołów, zagu-
bionych obecnie w ogromie nowoczesnego miasta.
Te trzy główne miasta brazylijskiego wybrzeża nie były pierwotnie duży-
mi osiedlami. Rio w początku XVII w., choć było już siedzibą generał-guber-
lives on the spot takes the trouble to investigate it. [It’s, of course, Portugeuse in type; a matter of
brightly tinted walls, azulejos, Salomonie pillars, much gilding and so forth.] One day it will be
written about”, Sitwell 1931: 91.