Sztuka Ameryki Łacińskiej (1.2011)

Przedstawienia brazylijskich kobiet kanibali w Americae Tertia Pars

181

bez moralności i umiaru, jak opisali to inkwizytorzy Heinrich Kramer i Jakob
Sprenger, zbierając argumenty:
...[należy] objaśnić, że białogłów zabobonnych jest w liczbie nierówno
więcej aniżeli mężczyzn. Pierwsza przyczyna większej jest pewności:
a to że główną wolą szatana jest aby od wiary odstąpić, i tak je pierwsze
atakuje... Wtóra przyczyna jest, iż białogłowy z przyrodzenia bardziej
uległe są i snadniej ducha niecielesnego przyjmują... Trzecia przyczyna
jest, jako iż język zdradliwy mają, powiadają przyjaciołom o wszytkim
czego się uczyły przez sztukę zła; i jeśli prawdę powiedzieć, przez czary
łatwy i tajemny sposób znajdują dla zwodzenia...40.
Mizogynia prowadziła do utrwalenia negatywnych cech przypisywanych
kobietom (jak np. większa zmysłowość) i postrzegania ich jako stworzeń nie-
doskonałych, stworzonych z żebra mężczyzny41, co z kolei tłumaczyło ich ko-
biecą słabość i zepsucie. W Starym Testamencie jedną z głównych ról kobie-
ty jest rola instrumentum diaboli, szatańskiego narzędzia, które prowadzi do
upadku człowieka42.
W ikonografii stereotyp kobiety brzydkiej, wyniszczonej i starej stanie się
uosobieniem rozpusty, wizerunkiem wiedźmy oddawaj ącej cześć Szatanowi,
budzącej postrach na chrześcijańskim Zachodzie43. Tego typu obrazy powstają
przez całe średniowiecze i okres nowożytny, a intensyfikację tego zjawiska za-
uważyć można w XVI stuleciu.
Kojarzenie ze sobą wizerunków starych Indianek i czarownic nie jest nie-
uzasadnione: Charles Zika44 udowadnia związek między ikonografią kanibali-
styczną Indian amerykańskich a ikonografią czarownic Starego Świata w dru-
giej połowie XVI w.45 Według niego, wyobrażenia kanibalizmu z Nowego
Świata sprawiły, że odżyły europejskie obrazy związane z czarami, a ponad-
to wprowadziły do nich elementy należące do obrzędów antropofagicznych In-
dian Ameryki Południowej.
Do połowy XVI w. w źródłach pisanych praktycznie brak było wzmia-
nek o kanibalistycznych praktykach czarownic. Zika uzasadnia „odrodzenie”
ikonografii związanej z czarownicami w Europie wpływem ikonografii antro-
40 Kramer, Sprenger 1993: 116.
41 Kramer, Sprenger 1993: 116.
42 Pilosu 1995: 29.
43 Delumeau 1989: 347; Raminelli 1996: 102.
44 Zika 1992.
45 “...w tradycji zachodniej, kanibalizm jest ściśle związany z bogiem Saturnem, co jest
ogniwem łączącym europejskie czarownice z amerykańskimi kanibalami, gdyż zarówno Euro-
pa, jak Ameryka są dziećmi Saturna. Fakt ten wyjaśnia zbieżności w ich zachowaniu..Rami-
nelli 1996: 92.