0.5
1 cm
Przedstawienia brazylijskich kobiet kanibali w Americae Tertia Pars
183
i Ronald Raminelli, w oczach Europejczyków Indianie Tupinamba dopuszczali
się ich w sposób wręcz odrażający.
Mimo że w założeniu tragiczny koniec Indian Tupinamba wydaj e się nie-
unikniony (rozumiany jako degradacja ciała i duszy oraz utrata człowieczeń-
stwa w konsekwencji odrażających zwyczajów) w rzeczywistości nie następuje.
W swych rycinach Theodore de Bry, jak twierdzi Thereza Baumann, pozosta-
wia miejsce na możliwość transformacji, przemianę człowieka, bez względu na
to jak grzeszne było jego dotychczasowe życie. To oczekiwanie zbawienia po-
twierdza ojciec Claude D'Abbeville:
...Patrzcie do jakiego apogeum okrucieństwa szatan, okrutny oprawca
ślepych dusz, przywiódł przez ciemności niewiary lud ten pogański! Jed-
nak Bóg, w jego łasce bez granic, użałował się ich i ich ślepoty niena-
wistnej i zezwolił, byśmy dali im poznać szkaradność tegoż postępowa-
nia tak diabelskiego i tak przeciwnego woley Tupa który nam miłować
przeciwników naszych każę...”48.
Praktyka antropofagiczna, sprzeczna z naturalnym porządkiem rzeczy
i w oczach Europejczyków odpychająca, prowadzi podróżników, kronikarzy
i artystów do przypisywania istotom, które się takim praktykom oddają, cech
najgorszych49. Degeneracja ciał starych Indianek o zdeformowanych twarzach
i sylwetkach jest jednym z przykładów poniżenia, do jakiego prowadzi rozpust-
ne życie, jednak przyjęcie chrześcijaństwa mogłoby stworzyć możliwość prze-
miany i doprowadzić do zbawienia ich dusz.
Konkluzje
Przedstawienia o tematyce antropofagicznej w pierwszej połowy XVI w.
wiązały ludożerstwo z bankietami i ucztami, czyli ogólnie z rozrywką „stołu”.
Uczty z elementami kanibalizmu traktowane były jako jedna z codziennych
czynności Indian Ameryki Południowej. Nie brano wówczas pod uwagę aspek-
tu etnograficznego, separując te zwyczaje od kontekstu rytualnego i pozosta-
wiając je w sferze życia codziennego.
W drugiej połowie XVI w. ikonografia zaczyna oddalać się od typowej dla
średniowiecza magii i zbliżać do świata idei w ujęciu kolonialno-egzotycznym.
Dzięki Stadenowi, Léry, Thevetowi i de Bry antropofagia zyskuje konotacje ry-
tuału magiczno-religijnego, zwracają oni bowiem więcej uwagi na zrozumie-
48 D’Abbeville 1975: 234.
49 Kappler 1994: 231.
183
i Ronald Raminelli, w oczach Europejczyków Indianie Tupinamba dopuszczali
się ich w sposób wręcz odrażający.
Mimo że w założeniu tragiczny koniec Indian Tupinamba wydaj e się nie-
unikniony (rozumiany jako degradacja ciała i duszy oraz utrata człowieczeń-
stwa w konsekwencji odrażających zwyczajów) w rzeczywistości nie następuje.
W swych rycinach Theodore de Bry, jak twierdzi Thereza Baumann, pozosta-
wia miejsce na możliwość transformacji, przemianę człowieka, bez względu na
to jak grzeszne było jego dotychczasowe życie. To oczekiwanie zbawienia po-
twierdza ojciec Claude D'Abbeville:
...Patrzcie do jakiego apogeum okrucieństwa szatan, okrutny oprawca
ślepych dusz, przywiódł przez ciemności niewiary lud ten pogański! Jed-
nak Bóg, w jego łasce bez granic, użałował się ich i ich ślepoty niena-
wistnej i zezwolił, byśmy dali im poznać szkaradność tegoż postępowa-
nia tak diabelskiego i tak przeciwnego woley Tupa który nam miłować
przeciwników naszych każę...”48.
Praktyka antropofagiczna, sprzeczna z naturalnym porządkiem rzeczy
i w oczach Europejczyków odpychająca, prowadzi podróżników, kronikarzy
i artystów do przypisywania istotom, które się takim praktykom oddają, cech
najgorszych49. Degeneracja ciał starych Indianek o zdeformowanych twarzach
i sylwetkach jest jednym z przykładów poniżenia, do jakiego prowadzi rozpust-
ne życie, jednak przyjęcie chrześcijaństwa mogłoby stworzyć możliwość prze-
miany i doprowadzić do zbawienia ich dusz.
Konkluzje
Przedstawienia o tematyce antropofagicznej w pierwszej połowy XVI w.
wiązały ludożerstwo z bankietami i ucztami, czyli ogólnie z rozrywką „stołu”.
Uczty z elementami kanibalizmu traktowane były jako jedna z codziennych
czynności Indian Ameryki Południowej. Nie brano wówczas pod uwagę aspek-
tu etnograficznego, separując te zwyczaje od kontekstu rytualnego i pozosta-
wiając je w sferze życia codziennego.
W drugiej połowie XVI w. ikonografia zaczyna oddalać się od typowej dla
średniowiecza magii i zbliżać do świata idei w ujęciu kolonialno-egzotycznym.
Dzięki Stadenowi, Léry, Thevetowi i de Bry antropofagia zyskuje konotacje ry-
tuału magiczno-religijnego, zwracają oni bowiem więcej uwagi na zrozumie-
48 D’Abbeville 1975: 234.
49 Kappler 1994: 231.
