DOI article:
Rubial García, Antonio; Bieñko de Peralta, Doris: Swięta Gertruda Wielka - kult i ikonografia w sztuce kolonialnej Nowej Hiszpanii
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.52432#0195
Święta Gertruda Wielka - kult i ikonografia w sztuce kolonialnej. ..
191
Początki kultu w Hiszpanii
Na fakt obecności tej niemieckiej świętej w kulturze hiszpańskiej i ibero-
amerykańskiej miało wpływ wydanie jej pism w środowisku związanym z eks-
pansją kontrreformacyjną. Pierwsza edycja pochodzi z 1536 r. z Kolonii i zosta-
ła przygotowana do druku przez Johannesa Lanspergiusa w języku łacińskim4.
Tak jak to sugeruje badacz portugalski, José Carvalho, istnieje duże prawdopo-
dobieństwo, że już wtedy dzieła świętej znane były w Hiszpanii, w drugiej po-
łowie XVI w. wspomina się już o nich w wydaniu hiszpańskich dzieł Ludwi-
ka de Blois5.
Jednak dopiero w XVII w., dzięki wydaniom miejscowym, początkowo
w 1599 r. po łacinie, a potem po hiszpańsku, jej popularność na Półwyspie
Iberyjskim zaczęła wzrastać6. Dzięki tym starodrukom rozpowszechniły się
błędne dane o życiorysie mniszki-pisarki. Leandro de Granada, tłumacz i edy-
tor wersji hiszpańskiej, we wstępie pomylił ją wówczas z opatką jej klasztoru,
imienniczką Gertrudą z Hackebom (ok. 1232-1292). Tak wiec zaczęto przed-
stawiać Gertrudę z Helfty jako opatkę, siostrę św. Matyldy, której siostrą w rze-
czywistości była Gertruda z Hackeborn. Skutkiem tej pomyłki było też przy-
pisywanie Gertrudzie z Helfty arystokratycznego pochodzenia, pokrewieństwa
4 Oryginalne rękopisy Gertrudy nie zachowały się, istnieje do dziś tylko pięć kopii (w tym
dwa kompletne, pochodzące z XV w., manuskrypty z Monachium i z Wiednia). W 1505 r. poja-
wiło się pierwsze wydanie jej dzieła w języku niemieckim, przygotowane przez Marka Weide,
Das Busch der Botschaft der góttlichen Güttigkeit, Liptzk 1505 r. W 1536 r. została wydana wer-
sja łacińska: Insinuationum Divinae Pietatis Libri quinq., Coloniae, MelchorisNovesiani, 1536 r.
(Carvalho 1981: 38).
5 Carvalho 1981: 113-231; Znaczącą rolę w szerzeniu się kultu Gertrudy odgrywały zapew-
ne dzieła Ludwika de Blois, w których opisywane są jej wizje. Pierwsze wersje po łacinie roz-
prowadzane były po Hiszpanii od 1555 r., w języku hiszpańskim po 1584 r.; Carvalho 1981:227.
6 Insinuationum Divinae Pietatis Libri Quinque in Quibus vita, et acta Sanctae Gertrudis
Monialis Ordinis Sancti Benedictini continentur... Wydanie przygotowane przez brata Juan de
Castañiza, Madrid, Herederos de Juan Iñiguez de Lequerica, 1599 r. (Dwa egzemplarze tego wy-
dania znajdują się w Bibliotece Narodowej Meksyku) Libro Intitulado Insinuación de la Divina
Piedad, Revelado a Sancta Gertrudis Monja de la Orden de Sant Benito. Przełożone na łacinę
przez brata Leandro de Granada. Salamanca, Diego Cussio, 1603 r. Tom pierwszy zawiera księgi
1, II i Ill. Istnieją też inne wydania tego tomu: Salamanca 1605 r. oraz Madryt 1614 r. Tom drugi
zawierający pozostałe dwie księgi, został wydany po raz pierwszy w roku 1607: Segunday Ulti-
ma Parte de las admirables y regaladas revelaciones de la Gloriosa Santa Gertrudis, que contiene
su feliz y dichosa muerte, no menos privilegiada y favorecida de su querido Esposo, que su San-
ta vida... Valladolid, Juan de Bostillo, 1607 r. Kolejne wydania to Madryt 1614 r., Sevilla 1616 r.,
Madryt 1689 r. W XVIII w. w Madrycie wydano edycję zawierającą oba wymienione tomy (Im-
prenta de la Viuda de Francisco del Hierro, 1732 r.). W meksykańskich archiwach znajdują się
egzemplarze wydań po łacinie i w języku hiszpańskim (Biblioteka Narodowa: wydanie łacińskie
z 1599 r. oraz wydania w języku hiszpańskim z 1605 r., 1607 r. i 1732 r.). Z wymienionych dzieł
zebranych św. Gertruda jest autorką tylko II księgi. Przypisuje się jej jednak też ćwiczenia oraz au-
tobiografię, chociaż ta ostatnia prawdopodobnie wyszła spod pióra jakiegoś mnicha.
191
Początki kultu w Hiszpanii
Na fakt obecności tej niemieckiej świętej w kulturze hiszpańskiej i ibero-
amerykańskiej miało wpływ wydanie jej pism w środowisku związanym z eks-
pansją kontrreformacyjną. Pierwsza edycja pochodzi z 1536 r. z Kolonii i zosta-
ła przygotowana do druku przez Johannesa Lanspergiusa w języku łacińskim4.
Tak jak to sugeruje badacz portugalski, José Carvalho, istnieje duże prawdopo-
dobieństwo, że już wtedy dzieła świętej znane były w Hiszpanii, w drugiej po-
łowie XVI w. wspomina się już o nich w wydaniu hiszpańskich dzieł Ludwi-
ka de Blois5.
Jednak dopiero w XVII w., dzięki wydaniom miejscowym, początkowo
w 1599 r. po łacinie, a potem po hiszpańsku, jej popularność na Półwyspie
Iberyjskim zaczęła wzrastać6. Dzięki tym starodrukom rozpowszechniły się
błędne dane o życiorysie mniszki-pisarki. Leandro de Granada, tłumacz i edy-
tor wersji hiszpańskiej, we wstępie pomylił ją wówczas z opatką jej klasztoru,
imienniczką Gertrudą z Hackebom (ok. 1232-1292). Tak wiec zaczęto przed-
stawiać Gertrudę z Helfty jako opatkę, siostrę św. Matyldy, której siostrą w rze-
czywistości była Gertruda z Hackeborn. Skutkiem tej pomyłki było też przy-
pisywanie Gertrudzie z Helfty arystokratycznego pochodzenia, pokrewieństwa
4 Oryginalne rękopisy Gertrudy nie zachowały się, istnieje do dziś tylko pięć kopii (w tym
dwa kompletne, pochodzące z XV w., manuskrypty z Monachium i z Wiednia). W 1505 r. poja-
wiło się pierwsze wydanie jej dzieła w języku niemieckim, przygotowane przez Marka Weide,
Das Busch der Botschaft der góttlichen Güttigkeit, Liptzk 1505 r. W 1536 r. została wydana wer-
sja łacińska: Insinuationum Divinae Pietatis Libri quinq., Coloniae, MelchorisNovesiani, 1536 r.
(Carvalho 1981: 38).
5 Carvalho 1981: 113-231; Znaczącą rolę w szerzeniu się kultu Gertrudy odgrywały zapew-
ne dzieła Ludwika de Blois, w których opisywane są jej wizje. Pierwsze wersje po łacinie roz-
prowadzane były po Hiszpanii od 1555 r., w języku hiszpańskim po 1584 r.; Carvalho 1981:227.
6 Insinuationum Divinae Pietatis Libri Quinque in Quibus vita, et acta Sanctae Gertrudis
Monialis Ordinis Sancti Benedictini continentur... Wydanie przygotowane przez brata Juan de
Castañiza, Madrid, Herederos de Juan Iñiguez de Lequerica, 1599 r. (Dwa egzemplarze tego wy-
dania znajdują się w Bibliotece Narodowej Meksyku) Libro Intitulado Insinuación de la Divina
Piedad, Revelado a Sancta Gertrudis Monja de la Orden de Sant Benito. Przełożone na łacinę
przez brata Leandro de Granada. Salamanca, Diego Cussio, 1603 r. Tom pierwszy zawiera księgi
1, II i Ill. Istnieją też inne wydania tego tomu: Salamanca 1605 r. oraz Madryt 1614 r. Tom drugi
zawierający pozostałe dwie księgi, został wydany po raz pierwszy w roku 1607: Segunday Ulti-
ma Parte de las admirables y regaladas revelaciones de la Gloriosa Santa Gertrudis, que contiene
su feliz y dichosa muerte, no menos privilegiada y favorecida de su querido Esposo, que su San-
ta vida... Valladolid, Juan de Bostillo, 1607 r. Kolejne wydania to Madryt 1614 r., Sevilla 1616 r.,
Madryt 1689 r. W XVIII w. w Madrycie wydano edycję zawierającą oba wymienione tomy (Im-
prenta de la Viuda de Francisco del Hierro, 1732 r.). W meksykańskich archiwach znajdują się
egzemplarze wydań po łacinie i w języku hiszpańskim (Biblioteka Narodowa: wydanie łacińskie
z 1599 r. oraz wydania w języku hiszpańskim z 1605 r., 1607 r. i 1732 r.). Z wymienionych dzieł
zebranych św. Gertruda jest autorką tylko II księgi. Przypisuje się jej jednak też ćwiczenia oraz au-
tobiografię, chociaż ta ostatnia prawdopodobnie wyszła spod pióra jakiegoś mnicha.