222

Ewa Kubiak

zarówno pod względem muzycznym33, jak i dekoracji malarskiej34, jednak au-
tor monografii traktującej o wyobrażeniach plastycznych nie wspomina o na-
wiązaniu do dzieła Hieronima Wierixa; źródło tej kompozycji zostało wskazne
przez Magdalenę Píelas35. Scena w gradúale znacznie wierniej powtarza orygi-
nalną grafikę niż obraz z Paczółtowic, jednak i tu odnajdujemy pewne uprosz-
czenia -jak na przykład w przedstawieniu krajobrazu czy zarysowaniu fizjono-
mii poszczególnych postaci. Kolejne dzieło prezentujące tę samą kompozycję
pochodzi z Lelowa, a powstało w 1647 r. - dziś należy do zbiorów Muzeum
Narodowego w Krakowie36. Obraz dosyć dokładnie powtarza grafikę Wierixa,
nie umieszczono tu jednak postaci Matki Boskiej - po obu stronach znajdują
się postacie z koszami wypełnionymi winogronami. Na dole po lewej stronie
kompozycji znajduje się także zupełnie nowy element o charakterze rodzajo-
wym - autor dzieła namalował tu niewielką beczułkę z lejkiem w otworze po
szpuncie przeznaczoną do magazynowania tłoczonego wina.
Również w kościele prawosławnym od końca XVI w. pojawiają się kom-
pozycje oparte na wzorach związanych tradycyjnie z kościołem katolickim37.
Wśród wzorów łacińskich najbardziej popularne były przedstawienia pasyj-
ne38. W Polsce w tym okresie wydawano książki religijne, między innymi Bi-
blię w języku polskim, zwykle ozdobione ilustracjami, które czyniły religijny
tekst bardziej zrozumiałym dla czytelników. Również wśród wydawnictw pra-
wosławnych zachodziły zmiany i od drugiej połowy XVI w. także w tych księ-
gach możemy podziwiać uzupełniające tekst ilustracje. Jak się okazuje, temat
Tłoczni Mistycznej był także popularny w sztuce kościoła wschodniego, czę-
sto też jako wzór służyła grafika Hieronima Wierixa. W Muzeum Narodowym
w Kijowie znajduje się kompozycja z połowy XVII w. wykonana na podstawie
niderlandzkiego wzoru. Z grafiką możemy też łączyć przedstawienie na obru-
sie liturgicznym, który znajduje się w zbiorach Muzeum Zamku w Łańcucie.
Przedstawienie Tłoczni Mistycznej było popularne w sztuce XVII w. na tery-
torium dawnej Polski, a dzisiejszej Ukrainy. Druki niderlandzkie zawędrowały
jednak i dalej na wschód, w cerkwi św. Katarzyny w Isfahanie także znajduje

33 Oprócz opracowania z lat 70. ostatnio również to wybitne dzieło oraz inne graduały karme-
litańskie zostały poddane analizie przez Jamesa J. Boyce; Boyce 2008.
34 Chrzanowski 1976: 21
35 Píelas 2000: 189.
36 Za wskazanie Tłoczni Mistycznej z Lelowa chciałabym serdecznie podziękować Szymono-
wi Sułeckiemu, archiwiście z klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie. Obraz jest reprodu-
kowany [w:] Marcinkowski, Zaucha 2007: 55-56.
37 Deluga 2000: 109.
38 Deluga 2000: 111.