252

Cesar Manrique

7. Podsumowanie
Do XVII w. sieci handlowe i dystrybucyjne na terenie Nowej Hiszpanii
były już w pełni zorganizowane. W miejskich społecznościach zaczynały po-
wstawać kręgi odbiorców zainteresowanych dziełami sztuki. Gusta artystyczne
kolonialnego społeczeństwa kształtowane były pod wpływem lokalnej mody,
jednak wymiana handlowa z Antwerpią i Sewillą pozostawała niezmienna,
a nawet wzrastało zainteresowanie malarstwem, książkami czy drukami o cha-
rakterze dewocyjnym na rynku amerykańskim36.
Prawie 10% wydawnictw w bibliotekach Nowej Hiszpanii pochodziło
z Niderlandów, w szczególności z Antwerpii. Do statystyki nie zostały wliczo-
ne brewiarze i mszały, gdyż nie zasilały zbiorów bibliotecznych, ale pozosta-
wały w rękach osób duchownych, często przechowywano je w zakrystiach ko-
ściołów i w klasztorach, a ponieważ były w ciągłym użyciu, wiele z nich uległo
zniszczeniu37.
Druki pochodzące z Niderlandów odgrywały niezaprzeczalnie ważną rolę
w kształtowaniu życia kulturalnego, akademickiego, a nawet w formowaniu
systemu prawa w społeczeństwie Nowego Świata. Wizerunki z Europy od naj-
wcześniejszych czasów były wykorzystywane w kolonialnym świecie, służyły
celom ewangelizacyjnym, ale także wpływały na kształtowanie się lokalnych
szkół artystycznych. Można podsumować niniejsze rozważania stwierdzeniem,
że historia kultury i dzieje malarstwa w Nowej Hiszpanii byłyby inne bez gra-
fik, druków i malarstwa niderlandzkiego, które w znacznym stopniu decydo-
wały o procesie kształtowania lokalnej tradycji ikonicznej38. Ta krótka analiza
stanowi ogólny zarys projektu pracy doktorskiej, która będzie dotyczyć wymia-
ny handlowej i artystycznej pomiędzy Flandrią i Meksykiem, ze szczególnym
uwzględnieniem roli druków i malarstwa niderlandzkiego w kształtowaniu się
struktur kulturowych i wzorców artystycznych w społeczeństwie Nowej Hisz-
panii w okresie od połowy XVI w. do początków XVIII stulecia.

36 De Marchi; Van Miegroet 1999: 87.
37 Escalante; Olmedo 2008: 2; Dane statystyczne dotyczą inwentarza bibliotecznego Cole-
gio de Santiago de Tlatelolco - pierwszej biblioteki, która powstała w Nowej Hiszpanii, w niej
właśnie blisko 10% wydawnictw pochodziło z Antwerpii. Lafaye 2002: 100.
38 „formaron parte del proceso constructivo de una tradición local, con fuertes rasgos de iden-
tidad” Escalante, Olmedo 2008: 13.