DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Merski, Filip: Tremor Rei Vise. Widz implikowany w pismach Roberta Grosseteste'a i XIII-wiecznej architekturze angielskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.42379#0025
Filip Merski
TREMOR REI VISE. WIDZ IMPLIKOWANY W PISMACH
ROBERTA GROSSETESTE A. I XIII-WIECZNEJ
ARCHITEKTURZE ANGIELSKIEJ
I
Już we wstępie do eseju Architektura gotycka i scholastyka Erwin
Panofsky założył nieufny odbiór jego nieśmiałej, jak pisze, próby skorelo-
wania przejawów myśli artystycznej i filozoficznej w średniowiecznej Eu-
ropie1. Próba ta, która okazała się jednak nader śmiałą, odbiła się szero-
kim echem nie tylko w samej historii sztuki, ale i w całej mediewistyce.
Zgodnie z przypuszczeniem autora, spotkała się ona nie tylko z nieufno-
ścią, ale nawet krytyką w dobie powojennej rewizji heglizmu, który, jak
pisze Ernst Gombrich, jawi się w koncepcji Panofsky’ego w zeświecczonej
postaci jako nawyk umysłu (mental habit), przenikający wszystkie dzie-
dziny aktywności ludzkiej i spajający obie sfery. Jednak wyrażona w tek-
ście intuicja już od ponad pół wieku towarzyszy wciąż wielu badaczom
architektury gotyckiej. Ich refleksje pozostają zawsze jednak na tym sa-
mym poziomie ogólności, gdyż, cytując słowa Panofsky’ego, nie wydaje się
zanadto prawdopodobnym, by budowniczowie gotyccy czytali Gilberta de
la Porrée w oryginale2.
Sądzić można, iż stwierdzenie to ma nie tyle za zadanie wyrazić ba-
dawczy pesymizm, ile daleko posuniętą ostrożność. Panofsky bowiem su-
geruje, iż takie zależności istniały, czemu służy obszerna prezentacja za-
gadnień z dziedziny scholastyki i jej najwybitniejszych przedstawicieli.
Jej korelacja z architekturą następuje jednak na płaszczyźnie ontycznej
(manifestatio) i przede wszystkim metodologicznej (concordantia). Inny-
mi słowy, scholastyczna summa jest taka jak katedra w aspekcie całko-
witości, wzajemnego układu części oraz logiki wnioskowania o poszcze-
1 Por. E. Panofsky, Architektura gotycka i scholastyka, (w:) idem, Studia z historii
sztuki, opr. J. Białostocki, Warszawa 1971.
2 Ibidem, s. 39.
TREMOR REI VISE. WIDZ IMPLIKOWANY W PISMACH
ROBERTA GROSSETESTE A. I XIII-WIECZNEJ
ARCHITEKTURZE ANGIELSKIEJ
I
Już we wstępie do eseju Architektura gotycka i scholastyka Erwin
Panofsky założył nieufny odbiór jego nieśmiałej, jak pisze, próby skorelo-
wania przejawów myśli artystycznej i filozoficznej w średniowiecznej Eu-
ropie1. Próba ta, która okazała się jednak nader śmiałą, odbiła się szero-
kim echem nie tylko w samej historii sztuki, ale i w całej mediewistyce.
Zgodnie z przypuszczeniem autora, spotkała się ona nie tylko z nieufno-
ścią, ale nawet krytyką w dobie powojennej rewizji heglizmu, który, jak
pisze Ernst Gombrich, jawi się w koncepcji Panofsky’ego w zeświecczonej
postaci jako nawyk umysłu (mental habit), przenikający wszystkie dzie-
dziny aktywności ludzkiej i spajający obie sfery. Jednak wyrażona w tek-
ście intuicja już od ponad pół wieku towarzyszy wciąż wielu badaczom
architektury gotyckiej. Ich refleksje pozostają zawsze jednak na tym sa-
mym poziomie ogólności, gdyż, cytując słowa Panofsky’ego, nie wydaje się
zanadto prawdopodobnym, by budowniczowie gotyccy czytali Gilberta de
la Porrée w oryginale2.
Sądzić można, iż stwierdzenie to ma nie tyle za zadanie wyrazić ba-
dawczy pesymizm, ile daleko posuniętą ostrożność. Panofsky bowiem su-
geruje, iż takie zależności istniały, czemu służy obszerna prezentacja za-
gadnień z dziedziny scholastyki i jej najwybitniejszych przedstawicieli.
Jej korelacja z architekturą następuje jednak na płaszczyźnie ontycznej
(manifestatio) i przede wszystkim metodologicznej (concordantia). Inny-
mi słowy, scholastyczna summa jest taka jak katedra w aspekcie całko-
witości, wzajemnego układu części oraz logiki wnioskowania o poszcze-
1 Por. E. Panofsky, Architektura gotycka i scholastyka, (w:) idem, Studia z historii
sztuki, opr. J. Białostocki, Warszawa 1971.
2 Ibidem, s. 39.