DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Ratajczak, Tomasz: Polska historia sztuki wobec badań kastelologicznych
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.42379#0057
Tomasz Ratajczak
POLSKA HISTORIA SZTUKI
WOBEC BADAŃ KASTELOLOGICZNYCH
Pamięci Profesora Mieczysława Zlata
Zamki średniowieczne są budowlami ogniskującymi tak wiele różno-
rodnych zagadnień z zakresu wszystkich niemalże dziedzin humanistyki
oraz sporej części nauk przyrodniczych, że zrozumienie i uporządkowanie
tej problematyki wymaga zastosowania wielu perspektyw badawczych.
Oczywiście takie stwierdzenie można odnieść w ogóle do architektury
niemal każdego typu i każdej epoki, jednak właśnie zamki ze względu
na połączenie w jednej budowli wielu, czasem wręcz sprzecznych funkcji,
stanowią szczególne wyzwanie dla badaczy. Takie interdyscyplinarne
podejście stworzyło potrzebę powstania kastelologii, czyli specjalności hi-
storycznej grupującej osoby zajmujące się badaniem zamków, a często
różniące się między sobą zasadniczo: otrzymanym wcześniej wykształce-
niem, optyką badawczą i wieloma innymi aspektami1.
Z jednej strony sama nazwa - kastelologia - zawierająca w sobie
aspiracje do pewnej odrębności, a nawet suwerenności, jest nieco preten-
sjonalna, ale z drugiej strony badania nad zamkami średniowiecznymi
są nurtem obecnym w nauce od ponad stu lat i dobrze zakorzenionym2.
1 Publikacje polskich badaczy zamków reprezentujących odmienne dyscypliny na-
ukowe odzwierciedlają wewnętrzne zróżnicowanie kastelologii, która korzysta z metodolo-
gii wypracowanej w obrębie każdej z tych dyscyplin. Por. m.in. B. Guerquin, Problematyka
architektury zamków średniowiecznych, KAiU IV, 1959, z. 1-2, s. 73-74; L. Kajzer, Zamki
i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce X-XVIII w.,
Łódź 1992; idem, Czy archeolodzy powinni badać zamki?, „Archeologia Historica Polona” 3,
1996, s. 123-143; J. Bogdanowski, Z. Holcer, M. Kornecki, Słownik terminologiczny archi-
tektury. Architektura obronna, Warszawa 1994; J. Bogdanowski, Architektura obronna
w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Kraków 2002; M. Chorowska, Rezy-
dencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław 2003.
2 Nie ma tu miejsca na przytaczanie obszernej bibliografii zagranicznej, wystarczy je-
dynie przypomnieć, że już E.E. Viollet-le-Duc poświęcił zamkom sporo miejsca w swoim
słynnym słowniku, por. ibidem, Dictionnaire raisonné d’architecture française du Xle au
XVle siècle, Paris 1856. Pół wieku później badania nad zamkami stanowiły już integralną
POLSKA HISTORIA SZTUKI
WOBEC BADAŃ KASTELOLOGICZNYCH
Pamięci Profesora Mieczysława Zlata
Zamki średniowieczne są budowlami ogniskującymi tak wiele różno-
rodnych zagadnień z zakresu wszystkich niemalże dziedzin humanistyki
oraz sporej części nauk przyrodniczych, że zrozumienie i uporządkowanie
tej problematyki wymaga zastosowania wielu perspektyw badawczych.
Oczywiście takie stwierdzenie można odnieść w ogóle do architektury
niemal każdego typu i każdej epoki, jednak właśnie zamki ze względu
na połączenie w jednej budowli wielu, czasem wręcz sprzecznych funkcji,
stanowią szczególne wyzwanie dla badaczy. Takie interdyscyplinarne
podejście stworzyło potrzebę powstania kastelologii, czyli specjalności hi-
storycznej grupującej osoby zajmujące się badaniem zamków, a często
różniące się między sobą zasadniczo: otrzymanym wcześniej wykształce-
niem, optyką badawczą i wieloma innymi aspektami1.
Z jednej strony sama nazwa - kastelologia - zawierająca w sobie
aspiracje do pewnej odrębności, a nawet suwerenności, jest nieco preten-
sjonalna, ale z drugiej strony badania nad zamkami średniowiecznymi
są nurtem obecnym w nauce od ponad stu lat i dobrze zakorzenionym2.
1 Publikacje polskich badaczy zamków reprezentujących odmienne dyscypliny na-
ukowe odzwierciedlają wewnętrzne zróżnicowanie kastelologii, która korzysta z metodolo-
gii wypracowanej w obrębie każdej z tych dyscyplin. Por. m.in. B. Guerquin, Problematyka
architektury zamków średniowiecznych, KAiU IV, 1959, z. 1-2, s. 73-74; L. Kajzer, Zamki
i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce X-XVIII w.,
Łódź 1992; idem, Czy archeolodzy powinni badać zamki?, „Archeologia Historica Polona” 3,
1996, s. 123-143; J. Bogdanowski, Z. Holcer, M. Kornecki, Słownik terminologiczny archi-
tektury. Architektura obronna, Warszawa 1994; J. Bogdanowski, Architektura obronna
w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Kraków 2002; M. Chorowska, Rezy-
dencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław 2003.
2 Nie ma tu miejsca na przytaczanie obszernej bibliografii zagranicznej, wystarczy je-
dynie przypomnieć, że już E.E. Viollet-le-Duc poświęcił zamkom sporo miejsca w swoim
słynnym słowniku, por. ibidem, Dictionnaire raisonné d’architecture française du Xle au
XVle siècle, Paris 1856. Pół wieku później badania nad zamkami stanowiły już integralną