Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (25.2014)

PRZEKŁADY

Michael Brötje

JAN VERMEER, SZTUKA MALARSKA.
O NIESPEŁNIENIU MALARZA I PEŁNI DZIEŁA SZTUKI1

Badania historii sztuki zazwyczaj skupiają się na treści dzieł, czyli
na świecie przedstawionym (w przypadku malarstwa chodzi o przestrzeń
i o znajdujące się w niej figury, przedmioty, kształty - zarówno mające
swoje odniesienie w rzeczywistości, jak i abstrakcyjne) i na jego estetycz-
no-stylistycznym uformowaniu. W ten sposób jednak przeoczą się obraz
jako obraz. Składa się on bowiem nie tylko z treści, lecz oprócz niej także
z obrazowej płaszczyzny i granic obrazu. Te trzy komponenty wchodzą we
wzajemne relacje, składające się na zjawiskową totalność dzieła. Relacje
te są przez spojrzenie widza nieustannie na nowo konstruowane. Obraz
jako totalność nie jest ustalonym stanem rzeczy, lecz czystą emanacją
zjawiania się.
Zamknięta granicą obrazowa płaszczyzna stanowi nieprzekraczalne,
wyjściowe uwarunkowanie dla procesu malowania, instancję, w obrębie
której artysta wydobywa rzeczywistość dzieła, dokonuje aktu stworzenia
(Schöpfung). Jeśli akt ten ma się powieść, to musi zostać ukazany jako
wywiedziony z obrazowej płaszczyzny. Innymi słowy, świat przedstawio-
ny musi zaprezentować obrazową płaszczyznę jako podstawę swego stwo-
rzenia, a granice obrazu odpowiednio jako horyzont stworzenia.
Logika percypowanego wydobywania się rzeczywistości dzieła z ob-
razowej płaszczyzny, z jej granic, nie da się uchwycić w racjonalnej
kalkulacji. Wymyka się myśleniu. Jej rozpoznanie - równoznaczne ze
ziszczeniem się sensu dzieła - jest dostępne jedynie duchowemu prze-
życiu obrazowej rzeczywistości. Tylko w nim może zostać odebrany im-

1 M. Brötje, Jan Vermeer, Die Malkunst. Von der Unvollkommenheit des Malerz und
der Volkommenheit des Kunstwerkes, (w:) idem, Bildschöpfung, Bd. II, Petersberg 2012,
s. 7-40.