DOI Artikel:
Włodarczyk, Wojciech: Rok 1989 - wokół poje̜cia modernizmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52521#0422
416
Wojciech Włodarczyk
Malarstwo polskie: modernizm. Należy je traktować łącznie3. Ćwierć wieku
później wyszły dwie publikacje także mające w tytułach modernizm: w roku
1999 Piotra Piotrowskiego Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki
polskiej po 1945 roku i w roku następnym Andrzeja Turowskiego Budow-
niczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej.
Oczywiście „modernizm" w książce Piotrowskiego znaczy co innego niż „mo-
dernizm" z książki Turowskiego, a oba (zbliżone ze względu na ujęcie rodo-
wodu pojęcia) coś zupełnie innego niż u Juszczaka, który znaczenia terminu
„modernizm" obu nowocześników nigdy zresztą nie zaakceptował.
Zaletą ujęcia polskiego modernizmu przez Juszczaka była i jest analiza
obrazów, wyjście od obiektu: gęsty opis i teoria ugruntowana, znajdująca po-
twierdzenie w analizie języka krytyki (przypomnę „wydobyte" przez Juszczaka
kategorie luminizmu i intensywizmu). A jednocześnie osadzenie w tradycji
historiozoficzno-artystycznej spuścizny Matej Id i krakowskiego konserwaty-
zmu w ujęciu Marcina Króla. W czasie moich studiów (1967-1972) Elżbieta
Grabska (do tej kluczowej badaczki sztuki współczesnej przyjdzie mi jeszcze
powrócić) rozróżniała - próbuję to na użytek niniejszej wypowiedzi zrekon-
struować - trzy znaczenia terminu „modernizm". Po pierwsze - powszechnie
przyjętego na określenie Młodej Polski, tak jak używał go Juszczak. Po drugie
- jako sztukę kręgu Wiednia około roku 1910, w czym nawiązywała do An-
drzeja Olszewskiego4. I po trzecie - jako zbliżone do pojęcia nowoczesności,
a przez to - w tamtych latach - anachroniczne i niejasne, może z wyjątkiem
- też zasługa Olszewskiego - określenia „architektura modernistyczna", które
przetrwało do dziś. Ujęcie Juszczaka nie naruszało tego podziału, ale dawało
rzadką - chyba pierwszą - tak głęboko osadzoną w dziele i teoretycznie uza-
sadnioną interpretację fragmentu polskiej sztuki współczesnej.
Odrzucenie, a właściwie pomniejszenie, obszaru znaczeniowego pojęcia
modernizmu Juszczaka nastąpiło właśnie w okolicach roku 1989. Stało się
to - literaturoznawcy są co do tego zgodni - za sprawą inwazji terminu „post-
modernizm"5. W roku 1987 ukazał się przekład Charlesa Jencksa Architek-
tura postmodernistyczna, a w roku następnym - antologia Marcina Giżyc-
3 Chociaż mamy wiele pozycji dotyczących polskiego modernizmu w plastyce au-
torstwa historyków sztuki, są one nieporównywalne wobec opracowań badaczy literatury
Obie książki Juszczaka wyraźnie odstają od ówczesnych tekstów na temat sztuki przeło-
mu wieków.
4 A. Olszewski, Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1925. Teoria i praktyka,
Wrocław 1967.
5 Odkrywanie modernizmu, red. R. Nycz, Kraków 1998. Przegląd badań relacji awan-
garda-modernizm w literaturoznawstwie zawiera książka Joanny Orskiej Przełom awan-
gardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce (Kraków 2004).
Wojciech Włodarczyk
Malarstwo polskie: modernizm. Należy je traktować łącznie3. Ćwierć wieku
później wyszły dwie publikacje także mające w tytułach modernizm: w roku
1999 Piotra Piotrowskiego Znaczenia modernizmu. W stronę historii sztuki
polskiej po 1945 roku i w roku następnym Andrzeja Turowskiego Budow-
niczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej.
Oczywiście „modernizm" w książce Piotrowskiego znaczy co innego niż „mo-
dernizm" z książki Turowskiego, a oba (zbliżone ze względu na ujęcie rodo-
wodu pojęcia) coś zupełnie innego niż u Juszczaka, który znaczenia terminu
„modernizm" obu nowocześników nigdy zresztą nie zaakceptował.
Zaletą ujęcia polskiego modernizmu przez Juszczaka była i jest analiza
obrazów, wyjście od obiektu: gęsty opis i teoria ugruntowana, znajdująca po-
twierdzenie w analizie języka krytyki (przypomnę „wydobyte" przez Juszczaka
kategorie luminizmu i intensywizmu). A jednocześnie osadzenie w tradycji
historiozoficzno-artystycznej spuścizny Matej Id i krakowskiego konserwaty-
zmu w ujęciu Marcina Króla. W czasie moich studiów (1967-1972) Elżbieta
Grabska (do tej kluczowej badaczki sztuki współczesnej przyjdzie mi jeszcze
powrócić) rozróżniała - próbuję to na użytek niniejszej wypowiedzi zrekon-
struować - trzy znaczenia terminu „modernizm". Po pierwsze - powszechnie
przyjętego na określenie Młodej Polski, tak jak używał go Juszczak. Po drugie
- jako sztukę kręgu Wiednia około roku 1910, w czym nawiązywała do An-
drzeja Olszewskiego4. I po trzecie - jako zbliżone do pojęcia nowoczesności,
a przez to - w tamtych latach - anachroniczne i niejasne, może z wyjątkiem
- też zasługa Olszewskiego - określenia „architektura modernistyczna", które
przetrwało do dziś. Ujęcie Juszczaka nie naruszało tego podziału, ale dawało
rzadką - chyba pierwszą - tak głęboko osadzoną w dziele i teoretycznie uza-
sadnioną interpretację fragmentu polskiej sztuki współczesnej.
Odrzucenie, a właściwie pomniejszenie, obszaru znaczeniowego pojęcia
modernizmu Juszczaka nastąpiło właśnie w okolicach roku 1989. Stało się
to - literaturoznawcy są co do tego zgodni - za sprawą inwazji terminu „post-
modernizm"5. W roku 1987 ukazał się przekład Charlesa Jencksa Architek-
tura postmodernistyczna, a w roku następnym - antologia Marcina Giżyc-
3 Chociaż mamy wiele pozycji dotyczących polskiego modernizmu w plastyce au-
torstwa historyków sztuki, są one nieporównywalne wobec opracowań badaczy literatury
Obie książki Juszczaka wyraźnie odstają od ówczesnych tekstów na temat sztuki przeło-
mu wieków.
4 A. Olszewski, Nowa forma w architekturze polskiej 1900-1925. Teoria i praktyka,
Wrocław 1967.
5 Odkrywanie modernizmu, red. R. Nycz, Kraków 1998. Przegląd badań relacji awan-
garda-modernizm w literaturoznawstwie zawiera książka Joanny Orskiej Przełom awan-
gardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce (Kraków 2004).