DOI Heft:
Varia
DOI Artikel:Rozmarynowski, Łukasz: Abstrakcji przestrzeń wieloraka: kategoria przestrzenności w twórczoścci Wojciecha Fangora, Jerzego Grabowskiego i Ryszarda Winiarskiego - studium porównawcze
Zitierlink:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/artium_quaestiones2020/0408
402 Łukasz Rozmarynowski
Wystarczy wspomnieć o przestrzeni kubistycznej5, świecie suprematys tycznej
bezprzedmiotowości6 czy surrealistycznej mechanice wyobrażeń7, by przeko-
nać się, że już w pierwszych dekadach XX wieku autorytet euklidesowego pa-
radygmatu przestrzeni malarskiej był wyraźnie nadwątlony8. Kolejne dekady
przypieczętowały trwałość tej tendencji. Rozszerzenie malarstwa na realizacje
kinetyczne, formy efemeryczne z happeningiem i performansem na czele, in-
stalacje artystyczne - by zasygnalizować jedynie kilka przejawów wspomnianej
tendencji - świadczą o tym dobitnie. Jerzy Ludwiński pisał nawet o fazie prze-
strzeni w rozwoju światowej sztuki powojennej, chcąc podkreślić niebagatelne
znaczenie tej właśnie kategorii artystycznej w długotrwałym procesie redefini-
cji terminu „dzieło sztuki". „Czym dla tradycyjnego malarstwa był blejtram,
tym dla sztuki etapu przestrzeni staje się wnętrze galerii albo jakakolwiek prze-
strzeń otwarta dana artyście"9. Nawiązując do przytoczonych słów Ludwiń-
skiego, w niniejszym tekście zadaję pytanie o to, gdzie leży subtelna, nieostra
granica między tym, co w obrazie (w jego blejtramowych ramach), a tym, co
poza obrazem (w dopełniającym go trójwymiarowym otoczeniu), i próbuję na
nie odpowiedzieć, odwołując się do odpowiednio zdefiniowanej analitycznej
kategorii przestrzenności.
Problem ten omówię na przykładach szczególnego rodzaju, które zwykło
się etykietować mianem malarstwa abstrakcyjnego. Nie wdając się w dysku-
sję z licznymi konceptualizacjami abstrakcji tzw. malarstwa nieprzedmioto-
wego10, abstrahując także od polemiki na temat zasadności dualistycznych
rozróżnień na abstrakcję i figurację11 czy geometrię i naturę12, bynajmniej nie
deprecjonując ich znaczenia dla teorii i historii sztuki, dystansuję się od roz-
5 M. Porębski, Kubizm. Wprowadzenie do sztukiXXwieku, Warszawa 1986, s. 78-88.
6 J. Milner, Kazimir Malevich and the Art of Geometry, New Haven-London 1996.
7 K. Janicka, Surrealizm, Warszawa 1985, s. 29-39.
8 L.D. Henderson, The Fourth Dimension and Non-Euclidean Geometry in Modern
Art, Cambridge-London 2013.
9 J. Ludwiński, Sztuka w epoce postartystycznej, w: idem, Epoka błękitu, red. J. Ha-
nusek, Kraków 2009, s. 193.
10 Zob. Abstraction, red. M. Lind, London-Cambridge 2013; K. Stiles i P Howard Selz,
Theońes and Documents of Contemporary Art. A Sourcebook of Artists’ Writings, red.
K. Stiles, P Howard, Berkeley 1996, s. 11-168; Y.-A. Bois, R.E. Krauss, Formless. A User’s
Guide, New York 1997.
11 Zob. S. O'Sullivan, From Aesthetics to the Abstract Machine. Deleuze, Guattari and
Contemporary Art Practice, w: Deleuze and Contemporary Art, red. S. Zepke, S. O'Sulli-
van, Edinburgh 2010, s. 189-207.
12 Zob. P Sztabińska, Geometrìa a natura. Polska sztuka abstrakcyjna w drugiej poło-
wie XX wieku, Warszawa 2010.
Wystarczy wspomnieć o przestrzeni kubistycznej5, świecie suprematys tycznej
bezprzedmiotowości6 czy surrealistycznej mechanice wyobrażeń7, by przeko-
nać się, że już w pierwszych dekadach XX wieku autorytet euklidesowego pa-
radygmatu przestrzeni malarskiej był wyraźnie nadwątlony8. Kolejne dekady
przypieczętowały trwałość tej tendencji. Rozszerzenie malarstwa na realizacje
kinetyczne, formy efemeryczne z happeningiem i performansem na czele, in-
stalacje artystyczne - by zasygnalizować jedynie kilka przejawów wspomnianej
tendencji - świadczą o tym dobitnie. Jerzy Ludwiński pisał nawet o fazie prze-
strzeni w rozwoju światowej sztuki powojennej, chcąc podkreślić niebagatelne
znaczenie tej właśnie kategorii artystycznej w długotrwałym procesie redefini-
cji terminu „dzieło sztuki". „Czym dla tradycyjnego malarstwa był blejtram,
tym dla sztuki etapu przestrzeni staje się wnętrze galerii albo jakakolwiek prze-
strzeń otwarta dana artyście"9. Nawiązując do przytoczonych słów Ludwiń-
skiego, w niniejszym tekście zadaję pytanie o to, gdzie leży subtelna, nieostra
granica między tym, co w obrazie (w jego blejtramowych ramach), a tym, co
poza obrazem (w dopełniającym go trójwymiarowym otoczeniu), i próbuję na
nie odpowiedzieć, odwołując się do odpowiednio zdefiniowanej analitycznej
kategorii przestrzenności.
Problem ten omówię na przykładach szczególnego rodzaju, które zwykło
się etykietować mianem malarstwa abstrakcyjnego. Nie wdając się w dysku-
sję z licznymi konceptualizacjami abstrakcji tzw. malarstwa nieprzedmioto-
wego10, abstrahując także od polemiki na temat zasadności dualistycznych
rozróżnień na abstrakcję i figurację11 czy geometrię i naturę12, bynajmniej nie
deprecjonując ich znaczenia dla teorii i historii sztuki, dystansuję się od roz-
5 M. Porębski, Kubizm. Wprowadzenie do sztukiXXwieku, Warszawa 1986, s. 78-88.
6 J. Milner, Kazimir Malevich and the Art of Geometry, New Haven-London 1996.
7 K. Janicka, Surrealizm, Warszawa 1985, s. 29-39.
8 L.D. Henderson, The Fourth Dimension and Non-Euclidean Geometry in Modern
Art, Cambridge-London 2013.
9 J. Ludwiński, Sztuka w epoce postartystycznej, w: idem, Epoka błękitu, red. J. Ha-
nusek, Kraków 2009, s. 193.
10 Zob. Abstraction, red. M. Lind, London-Cambridge 2013; K. Stiles i P Howard Selz,
Theońes and Documents of Contemporary Art. A Sourcebook of Artists’ Writings, red.
K. Stiles, P Howard, Berkeley 1996, s. 11-168; Y.-A. Bois, R.E. Krauss, Formless. A User’s
Guide, New York 1997.
11 Zob. S. O'Sullivan, From Aesthetics to the Abstract Machine. Deleuze, Guattari and
Contemporary Art Practice, w: Deleuze and Contemporary Art, red. S. Zepke, S. O'Sulli-
van, Edinburgh 2010, s. 189-207.
12 Zob. P Sztabińska, Geometrìa a natura. Polska sztuka abstrakcyjna w drugiej poło-
wie XX wieku, Warszawa 2010.