DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Matuszczak, Józef: Zabytki sztuki na Śląsku Zaolziańskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38698#0056
50
J. MATU SZGZAK
(4)
Osobne miejsce przy omawianiu murowanej architektury sakralnej należy
się kościołom ewangelickim w Ligotce Kameralnej, w Błędowicach Dolnych,
w Bystrzycy (ryc. 67) i w Nawsiu. Po pokoju altransztackim w r. 1706 zgodziła
się Austria na wystawienie jednego zboru ewangelickiego w Cieszynie, który
stał się odtąd centrem ruchu protestanckiego. Wspomniany zbór był później
wzorem, na którym opierano się, gdy protestanci uzyskali od Józefa II w r. 1781
tzw. patent religijny pozwalający im m. in. także na w stawianie domów modlitwy.
Domem modlitwy był pierwotnie także obecny zbór w Ligotce Kameralnej.
Zbudowany w r. 1782, zorientowany nie jest ze wschodu na zachód lecz z północy
na południe i zgodnie z postanowieniami przywileju fasada i główne wejście
nie są widoczne z głównego traktu komunikacyjnego. Patent dla innowierców
przewidywał także, że dom modlitwy nie powinien w ogóle przypominać ze-
wnętrznymi formami kościoła i poza rozmiarami niczym innym wyróżniać się
spośród innych budynków gminnych. W kronice parafialnej znajdującej się
na plebanii w Ligotce zanotowano, że budowę domu modlitwy wstrzymały przez
pewien czas władze administracyjne z tego powodu, że przez okrągło zakończone
prezbiterium przybrał on wygląd kościoła. Oczywiście wykluczał patent także
stawianie wież. Czas budowy ewangelickich domów modlitwy na Zaolziu
przypada na osiemdziesiąte lata XVIII wieku (z wyjątkiem zboru nawiejskiego
zbudowanego w r. 1820 oraz bystrzyckiego), a przekształcenie ich form archi-
tektonicznych nadających domom modlitwy wygląd budowli sakralnej (m. in.
także przez wystawienie wieży) datuje się dokładnie na połowę XIX w. po , .wiośnie
narodów", chociaż ostateczne zrównanie innowierców z katolikami w Austrii
nastąpiło dopiero w r. 1864. Architektura wnętrza tych kościołów jest bardzo
uboga i mało „czytelna", bo zakrywają ją dwa a czasem nawet trzy piętra
pawłaczy. Znaczenie wymienionych zborów jest bardziej natury historycznej,
niż artystycznej.
Drewnianych kościołów na terenie odzyskanego Zaolzia zachowało się
tylko pięć: w Gutach, Marklowicach, Nydku, Olbrachcicach i na Praszywce,
chociaż pod koniec XVIII w. liczono je jeszcze na dziesiątki. Najstarszym
z nich jest kościół w Gutach (ryc. 65) wystawiony w r. 1563. Data ta, pochodząca
jednak z XIX wieku (prawdopodobnie z r. 1863 kiedy parafia obchodziła uro-
czyście trzechsetlecie istnienia kościoła) jest wyryta w prezbiterium na odrzwiach
zakrystii. Wieża w obecnej formie pochodzi z r. 1781. — wystawiona została
przez Jana Molina z Rakowca i Jana Duławę z Gnojnika. Nie wiadomo, jak
wieża wyglądała pierwotnie; sprawozdanie wizytatora z r. 1679 nie wyjaśnia
niczego wspominając tylko o istnieniu wieży drewnianej z trzema dzwonami.
Architektonicznie składa się kościół z trzech członów: 1) z wieży na planie
kwadratowym z szeroką, opadającą strzechą i piętrem kwadratowym, nakrytym
niewielkim daszkiem i zakończonym okrągłą banią; 2) z nawy podłużnej;
3) z prezbiterium nieco niższego od nawy i prostokątnie zakończonego. Wspo-
mnieć wypada, że prostokątne zakończenie prezbiterium znajduje analogie
J. MATU SZGZAK
(4)
Osobne miejsce przy omawianiu murowanej architektury sakralnej należy
się kościołom ewangelickim w Ligotce Kameralnej, w Błędowicach Dolnych,
w Bystrzycy (ryc. 67) i w Nawsiu. Po pokoju altransztackim w r. 1706 zgodziła
się Austria na wystawienie jednego zboru ewangelickiego w Cieszynie, który
stał się odtąd centrem ruchu protestanckiego. Wspomniany zbór był później
wzorem, na którym opierano się, gdy protestanci uzyskali od Józefa II w r. 1781
tzw. patent religijny pozwalający im m. in. także na w stawianie domów modlitwy.
Domem modlitwy był pierwotnie także obecny zbór w Ligotce Kameralnej.
Zbudowany w r. 1782, zorientowany nie jest ze wschodu na zachód lecz z północy
na południe i zgodnie z postanowieniami przywileju fasada i główne wejście
nie są widoczne z głównego traktu komunikacyjnego. Patent dla innowierców
przewidywał także, że dom modlitwy nie powinien w ogóle przypominać ze-
wnętrznymi formami kościoła i poza rozmiarami niczym innym wyróżniać się
spośród innych budynków gminnych. W kronice parafialnej znajdującej się
na plebanii w Ligotce zanotowano, że budowę domu modlitwy wstrzymały przez
pewien czas władze administracyjne z tego powodu, że przez okrągło zakończone
prezbiterium przybrał on wygląd kościoła. Oczywiście wykluczał patent także
stawianie wież. Czas budowy ewangelickich domów modlitwy na Zaolziu
przypada na osiemdziesiąte lata XVIII wieku (z wyjątkiem zboru nawiejskiego
zbudowanego w r. 1820 oraz bystrzyckiego), a przekształcenie ich form archi-
tektonicznych nadających domom modlitwy wygląd budowli sakralnej (m. in.
także przez wystawienie wieży) datuje się dokładnie na połowę XIX w. po , .wiośnie
narodów", chociaż ostateczne zrównanie innowierców z katolikami w Austrii
nastąpiło dopiero w r. 1864. Architektura wnętrza tych kościołów jest bardzo
uboga i mało „czytelna", bo zakrywają ją dwa a czasem nawet trzy piętra
pawłaczy. Znaczenie wymienionych zborów jest bardziej natury historycznej,
niż artystycznej.
Drewnianych kościołów na terenie odzyskanego Zaolzia zachowało się
tylko pięć: w Gutach, Marklowicach, Nydku, Olbrachcicach i na Praszywce,
chociaż pod koniec XVIII w. liczono je jeszcze na dziesiątki. Najstarszym
z nich jest kościół w Gutach (ryc. 65) wystawiony w r. 1563. Data ta, pochodząca
jednak z XIX wieku (prawdopodobnie z r. 1863 kiedy parafia obchodziła uro-
czyście trzechsetlecie istnienia kościoła) jest wyryta w prezbiterium na odrzwiach
zakrystii. Wieża w obecnej formie pochodzi z r. 1781. — wystawiona została
przez Jana Molina z Rakowca i Jana Duławę z Gnojnika. Nie wiadomo, jak
wieża wyglądała pierwotnie; sprawozdanie wizytatora z r. 1679 nie wyjaśnia
niczego wspominając tylko o istnieniu wieży drewnianej z trzema dzwonami.
Architektonicznie składa się kościół z trzech członów: 1) z wieży na planie
kwadratowym z szeroką, opadającą strzechą i piętrem kwadratowym, nakrytym
niewielkim daszkiem i zakończonym okrągłą banią; 2) z nawy podłużnej;
3) z prezbiterium nieco niższego od nawy i prostokątnie zakończonego. Wspo-
mnieć wypada, że prostokątne zakończenie prezbiterium znajduje analogie