DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Hornung, Zbigniew: Na marginesie ostatnich badań nad rzeźbą lwowską XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38698#0154
144
ZBIGNIEW HORNUNG
(14)
z Monasterzysk był pierwowzorem dla późniejszej nieco postaci Pinzla w Ho-
rodence. Dodajmy do tego, że postać Anioła Stróża w Monasterzyskach nie
ujawnia żadnego pokrewieństwa z rzeźbami Pinzla, o czym wyrobić sobie możemy
dostateczne pojęcie przez porównanie jej z figurą Archanioła Rafała z cerkwi
horodeńskiej (ryc. 105), ale łączy się ściśle w swej budowie fizycznej z po-
staciami cherubinów w Hodowicy J), a płaskorzeźba Wniebowzięcia N. P.
Marii2) nie ma nic wspólnego z świetnymi reliefami z Buczacza i Horodenki,
które stanowią jedną z najchlubniejszych kart działalności warsztatu Pinzla3);
w konsekwencji zmuszeni będziemy przyznać, że świętojurski twórca nie mógł
być autorem posągów św. Michała i Anioła Stróża w ołtarzu głównym kościoła
w Monasterzyskach. Tym silniejszą natomiast podstawę zyskuje wysunięta
przeze mnie atrybucja, która wcieliła te utwory do dorobku Osińskiego.
Pragnąc wyczerpać kwestię wypada jeszcze poświęcić kilka słów widocznej
dysproporcji pomiędzy czterema figurami Pinzla w ołtarzach bocznych kościoła
w Monasterzyskach a pozostałą spuścizną artystyczną tego rzeźbiarza. Dostrze-
gamy ją mianowicie nie tyle w bardziej ekspresyjnym ujęciu starczych głów, ile
w odmiennym potraktowaniu tych dzieł pod względem kolorystycznym. Twarze,
ręce i nogi figur z Monasterzysk otrzymały cielistą karnację, przy równoczesnym
wyzłoceniu draperii szat, podczas gdy w Horodence i Buczaczu wszystkie ele-
menty figuralne utrzymano w jednolitym tonie białym, mającym zasugerować
widzowi wrażenie marmuru albo stiuku. To odstępstwo od zwyczajnego spo-
sobu kształtowania wizji plastycznej, które zaobserwowaliśmy w Monasterzyskach,
da się wytłumaczyć jedynie wpływem. Jest bowiem rzeczą oczywistą, iż przy-
stępując do wykonania rzeźb w ołtarzach bocznych liczyć się musiał Pinzl
z kreacjami Osińskiego w ołtarzu głównym, które wykazują taką właśnie poli-
chromię i przystosować do stylu tych wcześniejszych posągów, aby nie stwa-
rzać niemiłej dla oka dysharmonii. Skłaniało go zaś ku temu nie tylko jego
estetyczne poczucie, ale zapewne również żądanie zamawiających, którzy pragnęli
posiadać wszystkie ołtarze w kościele w tym samym charakterze ujęte.
Ta próba wyjaśnienia genezy rzeźb figuralnych w kościele parafialnym
w Monasterzyskach zawiera niewątpliwie więcej danych prawdopodobieństwa
od poprzednich hipotez, które powstanie wszystkich ołtarzy tej świątyni usiło-
wały odnieść do osoby jednego twórcy, bez względu na to czy był nim Pinzl
czy Osiński. Przyjęcie bowiem którejkolwiek z tych konstrukcji naukowych
zaprowadziłoby nas nieuchronnie w gąszcz, nie dających się wyrównać sprzecz-
ności.
Powstaje w końcu do rozpatrzenia jedno zagadnienie, łączące się z osobą
Antoniego Osińskiego: kwestia autorstwa i chronologii czterech posągów
x) HORNUNG o. c. ryc. 23 oraz MAŃKOWSKI o. c. ryc. 67.
2) MAŃKOWSKI o. c. ryc. 44.
3) Julia HORNUNGOWA, Lwowska plastyka reliefowa XVIII wieku. Arkady R. III.
z. 3- 1937-
ZBIGNIEW HORNUNG
(14)
z Monasterzysk był pierwowzorem dla późniejszej nieco postaci Pinzla w Ho-
rodence. Dodajmy do tego, że postać Anioła Stróża w Monasterzyskach nie
ujawnia żadnego pokrewieństwa z rzeźbami Pinzla, o czym wyrobić sobie możemy
dostateczne pojęcie przez porównanie jej z figurą Archanioła Rafała z cerkwi
horodeńskiej (ryc. 105), ale łączy się ściśle w swej budowie fizycznej z po-
staciami cherubinów w Hodowicy J), a płaskorzeźba Wniebowzięcia N. P.
Marii2) nie ma nic wspólnego z świetnymi reliefami z Buczacza i Horodenki,
które stanowią jedną z najchlubniejszych kart działalności warsztatu Pinzla3);
w konsekwencji zmuszeni będziemy przyznać, że świętojurski twórca nie mógł
być autorem posągów św. Michała i Anioła Stróża w ołtarzu głównym kościoła
w Monasterzyskach. Tym silniejszą natomiast podstawę zyskuje wysunięta
przeze mnie atrybucja, która wcieliła te utwory do dorobku Osińskiego.
Pragnąc wyczerpać kwestię wypada jeszcze poświęcić kilka słów widocznej
dysproporcji pomiędzy czterema figurami Pinzla w ołtarzach bocznych kościoła
w Monasterzyskach a pozostałą spuścizną artystyczną tego rzeźbiarza. Dostrze-
gamy ją mianowicie nie tyle w bardziej ekspresyjnym ujęciu starczych głów, ile
w odmiennym potraktowaniu tych dzieł pod względem kolorystycznym. Twarze,
ręce i nogi figur z Monasterzysk otrzymały cielistą karnację, przy równoczesnym
wyzłoceniu draperii szat, podczas gdy w Horodence i Buczaczu wszystkie ele-
menty figuralne utrzymano w jednolitym tonie białym, mającym zasugerować
widzowi wrażenie marmuru albo stiuku. To odstępstwo od zwyczajnego spo-
sobu kształtowania wizji plastycznej, które zaobserwowaliśmy w Monasterzyskach,
da się wytłumaczyć jedynie wpływem. Jest bowiem rzeczą oczywistą, iż przy-
stępując do wykonania rzeźb w ołtarzach bocznych liczyć się musiał Pinzl
z kreacjami Osińskiego w ołtarzu głównym, które wykazują taką właśnie poli-
chromię i przystosować do stylu tych wcześniejszych posągów, aby nie stwa-
rzać niemiłej dla oka dysharmonii. Skłaniało go zaś ku temu nie tylko jego
estetyczne poczucie, ale zapewne również żądanie zamawiających, którzy pragnęli
posiadać wszystkie ołtarze w kościele w tym samym charakterze ujęte.
Ta próba wyjaśnienia genezy rzeźb figuralnych w kościele parafialnym
w Monasterzyskach zawiera niewątpliwie więcej danych prawdopodobieństwa
od poprzednich hipotez, które powstanie wszystkich ołtarzy tej świątyni usiło-
wały odnieść do osoby jednego twórcy, bez względu na to czy był nim Pinzl
czy Osiński. Przyjęcie bowiem którejkolwiek z tych konstrukcji naukowych
zaprowadziłoby nas nieuchronnie w gąszcz, nie dających się wyrównać sprzecz-
ności.
Powstaje w końcu do rozpatrzenia jedno zagadnienie, łączące się z osobą
Antoniego Osińskiego: kwestia autorstwa i chronologii czterech posągów
x) HORNUNG o. c. ryc. 23 oraz MAŃKOWSKI o. c. ryc. 67.
2) MAŃKOWSKI o. c. ryc. 44.
3) Julia HORNUNGOWA, Lwowska plastyka reliefowa XVIII wieku. Arkady R. III.
z. 3- 1937-