Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (7.1939)

164

SZ. ZAJCZYK

(15)

tekstów biblijnych1). Jednak oba ołtarze w granicach zbliżonego do sie-
bie schematu kompozycyjno-dokoracyjnego różnią się między sobą obok
kilku motywów ikonograficznych przede wszystkim interpretacją plastyczną
zarówno całości jak i szczegółów. Różnice dadzą się wytłumaczyć ewolucją,
jaką ten snycerz przeszedł w przeciągu dziesięciolecia, oddzielającego oba
ołtarze, a zmierzającej od formy późnobarokowej do klasycystycznej. Zna-
lazło to swój wyraz m. i. w tym, że charakterystyczne dla ołtarza kępiń-
skiego gierowanie architrawów i cokołów nie występuje w ołtarzu staszowskim,
zaś stosowany w Kępnie porządek koryncki i joński kolumienek ustąpił w Sta-
szowie częściowo toskańskiemu. Również ornament roślinny uległ przemianie
w kierunku od baroku ku klasycyzmowi. Odmienność wyczucia formy pla-
stycznej obu ołtarzy znalazła m. i. swój wyraz w ukształtowaniu drzewa, znaj-
dującego się na środku widoków wiejskich.
Możliwe że ów Jonasz jest również autorem interesującego grobowca
na żydowskim cmentarzu w Warszawie, zmarłego w roku 1821 Berka Sonnen-
berga, syna Szmula Zbytkawera 2). Przemawiają za tym następujące okolicz-
ności: i° gdy wykuwano grobowiec (po roku 1821), przebywał Jonasz
wWarszawie (przed 1825 rokiem); 20 podobieństwo formalne między niektórymi
motywami tego nagrobka a ołtarza w Staszowie (identyczne kształtowanie drzew,
oraz podobne zastosowanie na narożnikach delfinów); 30 niewątpliwy wpływ
pewnych przedstawień, występujących w obu ołtarzach Jonasza, na grupę
nagrobków warszawskich (motyw owiec, zmierzających z obory ku studni).
Ostatnio przypisywano ten grobowiec Dawidowi Friedlanderowi3), co nie
wydaje się przekonywującym. W polichromii bóżnicy grójeckiej, będącej
pewnym dziełem Friedlandera, występuje fantastyczny krajobraz, przedsta-
wiający widok Babilonu z wieżą Babel4), niewątpliwie pokrewny jednej z dwu
płaskorzeźb wzmiankowanego grobowca o analogicznym temacie. Powyższa
płaskorzeźba mogła być raczej wzorem dla Friedlandera, jeśli nie zachodzi tu
niezależne od siebie oddziaływanie wspólnego wzoru na oba dzieła, zwłaszcza,
iż ten motyw ikonograficzny był stosowany w sztuce bóżnicznej i wcześniej,
jak tego dowodzi polichromia bóżnicy w Przedborzu 5).
x) Przy pannaux muzycznych — wersety z psalmów, o grze na różnych instrumentach
na cześć Pana Boga; przy krajobrazach z architekturą — wersety z pięcioksiągu (Levit. i Exodus),
traktujące o ofiarowaniu na świątynię części urodzajów i przychówku; przy dwu pannaux (w Kę-
pnie) z orłem (białym), tygrysem, lwem i jeleniem — znany werset talmudyczny, że należy być
odważnym jak tygrys, lekkim jak orzeł, szybkim jak jeleń i silnym jak lew.
2) Rab. dr Arthur LEVY, Judische Grabmalkunst in Osteuropa, Berlin (1924), fig. 38;
szczegółowe fotografie tego grobowca (wg zdjęć autora) opublikowano w wydawnictwie: Żydzi
w Polsce Niepodległej, Warszawa 1932, s. 464, oraz u I. SCHIPERA, o. c., s. 12, 19, 29, 43.
3) Enc. Jud., VI (1930), s. 1183—4, (J. M. NEUMAN); I. SCHIPER o. c., s. 114.
4) Ilustracja Psalmu 132 (1, 2).
5) Adolf SZYSZKO-BOHUSZ, Materiały do architektury bóżnic w Polsce, PKHSz,
IV (1930), s. 11, 12.