Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (7.1939)

(5)

CHAŁUPY PODCIENIOWE

173

np. niby na kształt miasteczka, gdzie
wszystkie domy w rynku miewały pod-
cienie dla kramnic, ten i chałupy dla
swych kmieci kazał z podcieniami po-
dobnymi budować" -1).
Domy podcieniowe mają z zasady
podcień czyli wystawę wraz z wejściem
od strony szczytowej. Podcień zajmuje
całą szerokość szczytu lub jego część,
i wtedy zwie się przyłapem. Podcień
pełny, czyli przez całą szerokość domu,
wsparty jest na słupach, których ilość
waha się od 2 do 7, w przyłapach ilość
przęseł dochodzi do 3.
Na podstawie zachowanych przykła-
dów i śladów można wnioskować, że
podcień pełny, był formą pierwotną i że
przez zabudowanie przęseł uzyskiwano
podcienia częściowe, które się potem
przyjęły jako forma gotowa (ryc. 127).
Nie wdając się w rozpatrywanie układu
planu i konstrukcji zatrzymam się tylko
nad ścianą szczytową domu podcienio-
wego i zwrócę uwagę na zasady, którymi
posługiwali się cieśle, osiągając tak
piękne i harmonijne proporcje elewacji.
Poszukiwania moje zmierzały do
ustalenia jednostki miary, jaką posługi-
wali się majstrowie ciesielscy przy pro-
jektowaniu budynku oraz stwierdzenia,
czy istnieją stałe stosunki pomiędzy po-
szczególnymi elementami budynku i jak
się one wyrażają. Podjęte próby okreś-
lenia jednostki miary dały w wyniku
łokieć chełmiński nowy (0,585 m). Na
podstawie analizy ok. 30 obiektów po-
mierzonych przez słuchaczy Wydziału
Architektury Politechniki W arszawskiej,
oraz na podstawie pomiarów i notatek
własnych uzyskałem następującą tabelkę:
*) Z. GLOGER, Budownictwo drzewne i wy-
roby z drzewa w dawnej Polsce, Warszawa 1907.


Ryc. 126. Chałupa podcieniowa w Lipu-
skiej Hucie.

i


Ryc. 127. Chałupa podcieniowa w Silnie.
13

Biuletyn