DOI Artikel:
Maltezos, Kōnstantinos: Ē klepsydra para tois archaiois
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14643#0021
21
Η ΚΛΕΨΎΔΡΑ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΑΡΧΑΙΟΙ Σ
22
.έφευρέτης της κλεψύδρας. ΤΙαρατηρητέον μόνον δτι
.και το ονοαα τοΟ ώοΟ αυτής ι κωδύας) και τό σχήμα
της κωδύας των πηλίνων δηλουσιν δτι έκ της μή-
αωνος ελήφθησαν ταΰτα.
Επιτρέπεται όμως ή μάλλον επιβάλλεται να
ύποθέσωμεν δτι της εφευρέσεως τής κλεψύδρας
προηγήθη πολύ πριν ή έφεύρεσις των σιφώνων
.ευθέων και καμπύλων, και δτι τροποποίησις των
.ευθέων τοιούτων ύπήρξεν ή αρχαία κλεψύδρα.
Γνωστόν τυγχάνει οτι οί αρχαίοι τούς ευθείς
σωλήνας δι' ών άνερροφων ύγρόν τι, κα'ι ιδίως οί-
νον, έκάλου.ν σίαιωνας. Έν "Ηρωνι άπαντώμεν
«τρυπήσαντι δει σίφωνα καθεϊναι χαλκοΰν». Παρά
■δέ Πολυδεύκει εύρηται έκ του Ιππώνακτος « σί-
φωνι λεπτω τούπίθημα τετρήνας» και κατωτέρω
■« ώ δέ δει άρύεσΟαι τον οινον .... έστι δ' έν τού-
τοις και ό σίφων » ' . Εν αύταϊς δέ ταϊς θεσμοφο-
ρια'ζούσαις του Αριστοφάνους, Ό Μνησίλοχος κατη-
γορων τας γυναίκας λέγει « επει τοο ουκ ειρηχ ,
όρας, ώς στλεγγίδας λαβοΰσαι, έπειτα σιφωνί-
■ζομεν τον οΐνον», όθεν φαίνεται οτι ή ρόφησις του
οίνου δια σίφωνος ήτο αρκούντως συνήθης, ώστε
ό ποιητής ποιείται χρήσιν ταύτης μεταφορικώς και
δια τή·ν κρυφίαν ρόφησιν του οίνου ύπό των γυ-
ναικών δι' οργάνου εις την κόμμωσιν ή τήν περι-
ποίησιν του σώματος χρησίμου, ούδεμίαν δέ σχέ-
-σιν έχοντος προς τον σίφωνα.
Άλλα και επί παραστάσεων αρχαίων τινών αγ-
γείων άπαντώσι οί εύθεΐ: σίφωνες. Ό ΡβΓηίοε, έν
άρθρω ύπο τον τίτλον Σίφων (έν ΙαΙιτίπιοΙι οΐβδ Κ.
ΑγοΙι. Ιη8ΐ. 1893), έρευνα τάς παραστάσεις αγ-
γείου του Μυδβο Ταΐ'ομπηβδβ, ών ή μία παριστά
πώλησιν έλαίου, ή δ' έτέρα πώλησιν οίνου, εις
•άμφοτέρας δέ ζωγραφουνται ώς άρυστήρες σίφω-
νες. ΚαΟ' δσον δυνάμεθα νά είκάσωμεν, οί σίφωνες
-ούτοι άπέβαινον, το πλείστον, κωνικοί κατά τά
άκρα, ούτως ώστε αί όπαί αυτών ήσαν μικρότεραι
•τής κυρίας αύτών τομής 2.
Έν δέ σελ. 28 ό Ήρων α στοιχείου ένεκα « γρά-
φει και περί τών καμπύλων σιφώνων, «εις πολλά
γάρ τών πνευματικών εύ'χρηστοι τυγχάνουσιν».
1 Όρα καί Ήρωνα, σελ. 36.
2 Αί σημερινά! οΐνηρύσεις προσεγγίζουσι μάλλον πρός τούς σίφω-
νας, ώς περιέγραψα αυτούς ενταύθα, και κατά τό σχήμα χαί τήν χω-
ρητικότητα ή πρός τάς κλεψύδρας. Επιτυχώς άρα καλούνται αύται
ύπό τών παρ' ήμΐν χημικών σιφώνια.
Ούτοι ήσαν γνωστοί έπίσης έν άποηάτη έποχή.
Έν τή συγγραφή του Βεηβ Μβπαΐ'ίΐ « Εβ ΐΓίΐναϊΙ
άαι\8 Γ ιιηΐϊςιιϊΐβ» εϋρίσκομεν πίνακα ευρεθέντα έν
ταΐς Αϊγυπτιακαϊς θήβαις, τής 17ί{ έκατονταε-
τηρίοος π. Χ, έν ω παρίσταται μετάγγισις ύγροΟ
διά καμπύλων σιφώνων.
III. Χ.ρήσεις καί μ.ορφαί τής άρχαίας
κλεψύδρας
Έλθωμεν ήδη εις τά τής χρήσεως τής κλεψύ-
δρας. Είδομεν οτι ό Εμπεδοκλής αναφέρει τήν
κλεψύδραν χρησιμεύουσαν ώς παίγνιον. Εινε δέ
βέβαιον, ώς έκ τής ηλικίας τών αγγείων τών φε-
ρόντων παραστάσεις, καί εύοεθέντων μέχρι σήμε-
ρον, δτι έκτοτε κατεσκευάζοντο τοιαύτα άγγεϊα
προς διαφόρους άλλας χρήσεις, ιδίως δ' ώς οίνη-
ρύσεις.
"Οσον δμως άφορα το περιγραφέν χαλκουν, είχον
σχηματίση τήν πεποίθησιν, καί ένεκα τής σμικρό-
τητας καί ένεκα τών πτερυγίων αύτοΰ, οτι μάλλον
ώς μαγειρικόν σκεΟος έχρησίμευεν. Διό άπέξεσα
τήν όλίγην έντός του ώου έπικειμένην σκωρίαν,
ήτις ρρευνηθεϊσα χημικώς, έν τω χημείω τοΟ έργα-
στηρίου τής φυσικής, έδειξεν δτι ή όξείδωσις τοΟ
χαλκού προήλθεν έξ έλαίου καί ούχί έξ οίνου1.
Ήτο λοιπόν έίαιήρνσκ; καί ούχί οίνήρνσις.
Τό άγγεΐον τούτο εινε, ώς φρονώ, ή έ-Ιαιηρά
επίχυσις. Καί όντως άναγινώσκομεν έν Πολυδεύ-
κει (σελ. 424) «καί τήν έλαιηράν έπίχυσιν ήν Εύ-
πολις μακρόν χα.Ικίον ώνόμασεν. Καί Αριστο-
φάνης έν Άχαρνεΰσιν έφη
κατάγει σΰ, παϊ, τουλαιον έκ. του χαλκίου )>
καί κατωτέρω (σελ. 429) « καί μην καί έπίχυσις
χαΛκίον έν τών μαγείρου σκευών».
1 Έντός τής μικράς ποσότητος τής συλλεγείσης κόνεως υπήρχον
εκτός τών άλλων, (προϊόντων οξειδώσεως του χαλκού, αποθεμάτων
άνθοακικοΰ ασβεστίου κλπ.), καί τεμαχίδια ρητινώδη, άπεστρογγυλω-
μένα κατά τό μάλλον καί ήττον. ΊΙ συλλεγεϊσα ποσότης τούτων άπε-
τε'λει αόλις τοϋ γραμμαρίου, ώστε επισταμένη έρευνα τούτων ήτο
λίαν δυσχερής, αν μή αδύνατος.
Μέρος τής διαφανούς ταύτης ουσίας, θερμανθέν καταλλήλως, άνέ-
δωχεν ατμούς ό); από καιομένου έλαίου, έν οίς διακρίνεται ή όσμή τής
τής άκρολείνης. "Ετερον δέ μέρος αυτής θερμανθέν έν κλειστώ σωλη-
νίσκω (κορυνίω), παρέσχε διά τής ς*ηράς αποστάσεως σταγονίδια έλα-
οίδη, όζοντα ώς ή άκρολείνη, ΰπενθυμίζοντα έπίσης τήν οσμήν τήν
παραγομένην κατά τήν ατελή καϋσιν τοϋ έλαίου.
Τό ελάχιστον ύπολειιρθέν μέρος τών ρητινοειδών σωματίων εϋρη-
ται παρ' έμοί.
Η ΚΛΕΨΎΔΡΑ ΠΑΡΑ ΤΟΙΣ ΑΡΧΑΙΟΙ Σ
22
.έφευρέτης της κλεψύδρας. ΤΙαρατηρητέον μόνον δτι
.και το ονοαα τοΟ ώοΟ αυτής ι κωδύας) και τό σχήμα
της κωδύας των πηλίνων δηλουσιν δτι έκ της μή-
αωνος ελήφθησαν ταΰτα.
Επιτρέπεται όμως ή μάλλον επιβάλλεται να
ύποθέσωμεν δτι της εφευρέσεως τής κλεψύδρας
προηγήθη πολύ πριν ή έφεύρεσις των σιφώνων
.ευθέων και καμπύλων, και δτι τροποποίησις των
.ευθέων τοιούτων ύπήρξεν ή αρχαία κλεψύδρα.
Γνωστόν τυγχάνει οτι οί αρχαίοι τούς ευθείς
σωλήνας δι' ών άνερροφων ύγρόν τι, κα'ι ιδίως οί-
νον, έκάλου.ν σίαιωνας. Έν "Ηρωνι άπαντώμεν
«τρυπήσαντι δει σίφωνα καθεϊναι χαλκοΰν». Παρά
■δέ Πολυδεύκει εύρηται έκ του Ιππώνακτος « σί-
φωνι λεπτω τούπίθημα τετρήνας» και κατωτέρω
■« ώ δέ δει άρύεσΟαι τον οινον .... έστι δ' έν τού-
τοις και ό σίφων » ' . Εν αύταϊς δέ ταϊς θεσμοφο-
ρια'ζούσαις του Αριστοφάνους, Ό Μνησίλοχος κατη-
γορων τας γυναίκας λέγει « επει τοο ουκ ειρηχ ,
όρας, ώς στλεγγίδας λαβοΰσαι, έπειτα σιφωνί-
■ζομεν τον οΐνον», όθεν φαίνεται οτι ή ρόφησις του
οίνου δια σίφωνος ήτο αρκούντως συνήθης, ώστε
ό ποιητής ποιείται χρήσιν ταύτης μεταφορικώς και
δια τή·ν κρυφίαν ρόφησιν του οίνου ύπό των γυ-
ναικών δι' οργάνου εις την κόμμωσιν ή τήν περι-
ποίησιν του σώματος χρησίμου, ούδεμίαν δέ σχέ-
-σιν έχοντος προς τον σίφωνα.
Άλλα και επί παραστάσεων αρχαίων τινών αγ-
γείων άπαντώσι οί εύθεΐ: σίφωνες. Ό ΡβΓηίοε, έν
άρθρω ύπο τον τίτλον Σίφων (έν ΙαΙιτίπιοΙι οΐβδ Κ.
ΑγοΙι. Ιη8ΐ. 1893), έρευνα τάς παραστάσεις αγ-
γείου του Μυδβο Ταΐ'ομπηβδβ, ών ή μία παριστά
πώλησιν έλαίου, ή δ' έτέρα πώλησιν οίνου, εις
•άμφοτέρας δέ ζωγραφουνται ώς άρυστήρες σίφω-
νες. ΚαΟ' δσον δυνάμεθα νά είκάσωμεν, οί σίφωνες
-ούτοι άπέβαινον, το πλείστον, κωνικοί κατά τά
άκρα, ούτως ώστε αί όπαί αυτών ήσαν μικρότεραι
•τής κυρίας αύτών τομής 2.
Έν δέ σελ. 28 ό Ήρων α στοιχείου ένεκα « γρά-
φει και περί τών καμπύλων σιφώνων, «εις πολλά
γάρ τών πνευματικών εύ'χρηστοι τυγχάνουσιν».
1 Όρα καί Ήρωνα, σελ. 36.
2 Αί σημερινά! οΐνηρύσεις προσεγγίζουσι μάλλον πρός τούς σίφω-
νας, ώς περιέγραψα αυτούς ενταύθα, και κατά τό σχήμα χαί τήν χω-
ρητικότητα ή πρός τάς κλεψύδρας. Επιτυχώς άρα καλούνται αύται
ύπό τών παρ' ήμΐν χημικών σιφώνια.
Ούτοι ήσαν γνωστοί έπίσης έν άποηάτη έποχή.
Έν τή συγγραφή του Βεηβ Μβπαΐ'ίΐ « Εβ ΐΓίΐναϊΙ
άαι\8 Γ ιιηΐϊςιιϊΐβ» εϋρίσκομεν πίνακα ευρεθέντα έν
ταΐς Αϊγυπτιακαϊς θήβαις, τής 17ί{ έκατονταε-
τηρίοος π. Χ, έν ω παρίσταται μετάγγισις ύγροΟ
διά καμπύλων σιφώνων.
III. Χ.ρήσεις καί μ.ορφαί τής άρχαίας
κλεψύδρας
Έλθωμεν ήδη εις τά τής χρήσεως τής κλεψύ-
δρας. Είδομεν οτι ό Εμπεδοκλής αναφέρει τήν
κλεψύδραν χρησιμεύουσαν ώς παίγνιον. Εινε δέ
βέβαιον, ώς έκ τής ηλικίας τών αγγείων τών φε-
ρόντων παραστάσεις, καί εύοεθέντων μέχρι σήμε-
ρον, δτι έκτοτε κατεσκευάζοντο τοιαύτα άγγεϊα
προς διαφόρους άλλας χρήσεις, ιδίως δ' ώς οίνη-
ρύσεις.
"Οσον δμως άφορα το περιγραφέν χαλκουν, είχον
σχηματίση τήν πεποίθησιν, καί ένεκα τής σμικρό-
τητας καί ένεκα τών πτερυγίων αύτοΰ, οτι μάλλον
ώς μαγειρικόν σκεΟος έχρησίμευεν. Διό άπέξεσα
τήν όλίγην έντός του ώου έπικειμένην σκωρίαν,
ήτις ρρευνηθεϊσα χημικώς, έν τω χημείω τοΟ έργα-
στηρίου τής φυσικής, έδειξεν δτι ή όξείδωσις τοΟ
χαλκού προήλθεν έξ έλαίου καί ούχί έξ οίνου1.
Ήτο λοιπόν έίαιήρνσκ; καί ούχί οίνήρνσις.
Τό άγγεΐον τούτο εινε, ώς φρονώ, ή έ-Ιαιηρά
επίχυσις. Καί όντως άναγινώσκομεν έν Πολυδεύ-
κει (σελ. 424) «καί τήν έλαιηράν έπίχυσιν ήν Εύ-
πολις μακρόν χα.Ικίον ώνόμασεν. Καί Αριστο-
φάνης έν Άχαρνεΰσιν έφη
κατάγει σΰ, παϊ, τουλαιον έκ. του χαλκίου )>
καί κατωτέρω (σελ. 429) « καί μην καί έπίχυσις
χαΛκίον έν τών μαγείρου σκευών».
1 Έντός τής μικράς ποσότητος τής συλλεγείσης κόνεως υπήρχον
εκτός τών άλλων, (προϊόντων οξειδώσεως του χαλκού, αποθεμάτων
άνθοακικοΰ ασβεστίου κλπ.), καί τεμαχίδια ρητινώδη, άπεστρογγυλω-
μένα κατά τό μάλλον καί ήττον. ΊΙ συλλεγεϊσα ποσότης τούτων άπε-
τε'λει αόλις τοϋ γραμμαρίου, ώστε επισταμένη έρευνα τούτων ήτο
λίαν δυσχερής, αν μή αδύνατος.
Μέρος τής διαφανούς ταύτης ουσίας, θερμανθέν καταλλήλως, άνέ-
δωχεν ατμούς ό); από καιομένου έλαίου, έν οίς διακρίνεται ή όσμή τής
τής άκρολείνης. "Ετερον δέ μέρος αυτής θερμανθέν έν κλειστώ σωλη-
νίσκω (κορυνίω), παρέσχε διά τής ς*ηράς αποστάσεως σταγονίδια έλα-
οίδη, όζοντα ώς ή άκρολείνη, ΰπενθυμίζοντα έπίσης τήν οσμήν τήν
παραγομένην κατά τήν ατελή καϋσιν τοϋ έλαίου.
Τό ελάχιστον ύπολειιρθέν μέρος τών ρητινοειδών σωματίων εϋρη-
ται παρ' έμοί.