DOI Artikel:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0036
Marii, Jana Chrzciciela, aniołów, a dla sztuki
zachodniej szczególnie ważnego Św. Piotra", idea
wstawiennictwa spełnia istotną rolę w omawianej
grupie miniatur100. Kolejność z jaką wymieniano
świętych w Litanii, po wezwaniach odnoszących się
do Chrystusa, była następująca: Maria, archanioło-
wie, św. Jan Chrzciciel, śś. Piotr, Paweł i dalsi
apostołowie oraz długi szereg świętych diakonów,
męczenników itd. W takim porządku wymieniają
ich litanie zapisane w starych bawarskich manu-
skryptach, w salzburskim Pontyfikale biskupa Otto-
na III z lat 1060-90 (Paris, Bibliotheąue Nationale,
Ms. lat. 1231), w kodeksie z lat 1106-25 (Munchen,
Staatsbibliothek, Cim 14845) i w innych101.
Dobór i zestawienie świętych w górnej kon-
dygnacji na omawianych miniaturach Kodeksu emme-
ramskiego odpowiada początkowi Litanii do Wszyst-
kich Świętych. Jednakże ich kolejność — idąc z lewej
ku prawej — nie jest zgodna z Litanią, gdyż anio-
łowie umieszczeni zostali przed Marią. Ścisła ko-
lejność obowiązująca w Litanii nie została tutaj
zachowana z przyczyn zapewne natury kompozy-
cyjnej. Chodziło o takie zestawienie aniołów ze
sobą, by nie zakłócić ich harmonijnej triady pod-
kreślonej przez symetryczne zwrócenie głów dwóch
skrajnych ku środkowemu. Wyjaśnieniem dla tego
układu wydaje się być tekst Dionizego Pseudo-
-Areopagity: „Każda hierarchia stanowi całość do-
skonale skończoną i zawiera w sobie potęgi trzech
możliwych stopni [...] Dlatego też [...] teologowie
przedstawiają pobożnych Serafinów zwróconych
jeden do drugiego [...] ucząc nas tym sposobem
według mego zdania z całą oczywistością, że pierwsi
20. Otton III koronowany przez śś. Piotra i Pawia, Apokalipsa
bamberska, fol. 59 v., Bamberg, Staatliche Bibliothek, Cod. 140
(wg Schramma).
komunikują drugim znajomość rzeczy boskich"102.
U Dionizego mowa wprawdzie o Serafinach, nie-
mniej w innym miejscu czytamy, że „każdy stopień
99 A. Różycka-Bryzek, Malowidła ścienne w kościele
Santa Maria w Castelseprio (Z zagadnień malarstwa pierwszego
tysiąclecia) (Rocznik Historii Sztuki III, 1962, s. 152).
100 O roli św. Jana Chrzciciela jako największego, obok
Marii, pośrednika por. E. H. Kantorowicz, Ivories and
Litanies (Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, V,
London 1942, s. 71). W grupie Deesis Św. Jan został nierozer-
walnie związany z Marią z dwóch powodów: 1) był odpowie-
dzialny za chrzest Chrystusa, będący jak gdyby drugimi na-
rodzinami, 2) byl jak Chrystus cudownie narodzony.
101 Początek Litanii w ordo na dedykację kościoła w Ponty-
fikale biskupa Ottona (Paris, Bibl. Nat. Ms. Lat. 1231); „Christe
eleison [...], Salvator Mundi adiuva nos, Maria, Michael, Ga-
briel, Raphael, Omnes sci. angeli o.p.n., Johannes bap.,
Petre, Paule, Andrea [...]". Początek Litanii w rękopisie
z lat ok. 1106-1125 (Clm 14845): „Christe eleison, Christe
audi nos, Salvator Mundi, Adiuva nos, Sancta Maria, Sce. Mi-
chael, Gabriel, Raphael, Omnes sancti angeli, Orate pro no-
bis, Sce. Johannes baptista, Sce. Petre, Paule Andrea [...],
Sce. Stephane, Emmerama, Laurenti [...]". Cyt. za Swa-
rzenski, Die regensburger Buchmalerei..., s. 190-191.
102 Sancti Dionysii Areopagitae, De Coelesti Hie-
rarchia, Cap. X, 2: „[....] et ipsa singulis hierarchiis decoros
ordines statuerit, atąue omnem hierarchiam in virtutes primas,
et medias atąue postremas distributam esse videamus. Quinimo
singulas, ut proprie dicam, spirituum descriptiones iisdem di-
vinis harmoniis discrevit, propter quod ipsos etiam divinissimos
seraphim theologi alterum ad alterum clamare aiunt; qua
ąuidem re, mea sententia manifeste declarant, primos participes
facere secundos divinarum rerum atąue notionum". J. P.
Mignę, Patrologiae cursus completus, Series Graeca, III, szp.
274. Tłumaczenie w tekście według: Dzieła św. Dionizego
Areopagity. Wstęp i tłum. E. Bułhak {Traktat o hierarchii
niebiańskiej, Kraków 1932, s. 155).
28
zachodniej szczególnie ważnego Św. Piotra", idea
wstawiennictwa spełnia istotną rolę w omawianej
grupie miniatur100. Kolejność z jaką wymieniano
świętych w Litanii, po wezwaniach odnoszących się
do Chrystusa, była następująca: Maria, archanioło-
wie, św. Jan Chrzciciel, śś. Piotr, Paweł i dalsi
apostołowie oraz długi szereg świętych diakonów,
męczenników itd. W takim porządku wymieniają
ich litanie zapisane w starych bawarskich manu-
skryptach, w salzburskim Pontyfikale biskupa Otto-
na III z lat 1060-90 (Paris, Bibliotheąue Nationale,
Ms. lat. 1231), w kodeksie z lat 1106-25 (Munchen,
Staatsbibliothek, Cim 14845) i w innych101.
Dobór i zestawienie świętych w górnej kon-
dygnacji na omawianych miniaturach Kodeksu emme-
ramskiego odpowiada początkowi Litanii do Wszyst-
kich Świętych. Jednakże ich kolejność — idąc z lewej
ku prawej — nie jest zgodna z Litanią, gdyż anio-
łowie umieszczeni zostali przed Marią. Ścisła ko-
lejność obowiązująca w Litanii nie została tutaj
zachowana z przyczyn zapewne natury kompozy-
cyjnej. Chodziło o takie zestawienie aniołów ze
sobą, by nie zakłócić ich harmonijnej triady pod-
kreślonej przez symetryczne zwrócenie głów dwóch
skrajnych ku środkowemu. Wyjaśnieniem dla tego
układu wydaje się być tekst Dionizego Pseudo-
-Areopagity: „Każda hierarchia stanowi całość do-
skonale skończoną i zawiera w sobie potęgi trzech
możliwych stopni [...] Dlatego też [...] teologowie
przedstawiają pobożnych Serafinów zwróconych
jeden do drugiego [...] ucząc nas tym sposobem
według mego zdania z całą oczywistością, że pierwsi
20. Otton III koronowany przez śś. Piotra i Pawia, Apokalipsa
bamberska, fol. 59 v., Bamberg, Staatliche Bibliothek, Cod. 140
(wg Schramma).
komunikują drugim znajomość rzeczy boskich"102.
U Dionizego mowa wprawdzie o Serafinach, nie-
mniej w innym miejscu czytamy, że „każdy stopień
99 A. Różycka-Bryzek, Malowidła ścienne w kościele
Santa Maria w Castelseprio (Z zagadnień malarstwa pierwszego
tysiąclecia) (Rocznik Historii Sztuki III, 1962, s. 152).
100 O roli św. Jana Chrzciciela jako największego, obok
Marii, pośrednika por. E. H. Kantorowicz, Ivories and
Litanies (Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, V,
London 1942, s. 71). W grupie Deesis Św. Jan został nierozer-
walnie związany z Marią z dwóch powodów: 1) był odpowie-
dzialny za chrzest Chrystusa, będący jak gdyby drugimi na-
rodzinami, 2) byl jak Chrystus cudownie narodzony.
101 Początek Litanii w ordo na dedykację kościoła w Ponty-
fikale biskupa Ottona (Paris, Bibl. Nat. Ms. Lat. 1231); „Christe
eleison [...], Salvator Mundi adiuva nos, Maria, Michael, Ga-
briel, Raphael, Omnes sci. angeli o.p.n., Johannes bap.,
Petre, Paule, Andrea [...]". Początek Litanii w rękopisie
z lat ok. 1106-1125 (Clm 14845): „Christe eleison, Christe
audi nos, Salvator Mundi, Adiuva nos, Sancta Maria, Sce. Mi-
chael, Gabriel, Raphael, Omnes sancti angeli, Orate pro no-
bis, Sce. Johannes baptista, Sce. Petre, Paule Andrea [...],
Sce. Stephane, Emmerama, Laurenti [...]". Cyt. za Swa-
rzenski, Die regensburger Buchmalerei..., s. 190-191.
102 Sancti Dionysii Areopagitae, De Coelesti Hie-
rarchia, Cap. X, 2: „[....] et ipsa singulis hierarchiis decoros
ordines statuerit, atąue omnem hierarchiam in virtutes primas,
et medias atąue postremas distributam esse videamus. Quinimo
singulas, ut proprie dicam, spirituum descriptiones iisdem di-
vinis harmoniis discrevit, propter quod ipsos etiam divinissimos
seraphim theologi alterum ad alterum clamare aiunt; qua
ąuidem re, mea sententia manifeste declarant, primos participes
facere secundos divinarum rerum atąue notionum". J. P.
Mignę, Patrologiae cursus completus, Series Graeca, III, szp.
274. Tłumaczenie w tekście według: Dzieła św. Dionizego
Areopagity. Wstęp i tłum. E. Bułhak {Traktat o hierarchii
niebiańskiej, Kraków 1932, s. 155).
28