Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (8.1972)

Na podstawie zawartych w nich relacji dosyć prawdo- iż raczej krótki okres czasu dzielił powstanie obu

podobne staje się przypuszczenie, że Henryk IV części Ewangeliarza emmeramskiego.

wraz z synem mogli złożyć wizytę ratyzbońskiemu Kantorowicz, który gruntownie zanalizował i zin-

klasztorowi na Wielkanoc 1099 roku, po koronacji terpretował przede wszystkim teksty Litanii do

Henryka V na króla127. Może więc zarówno fakt Wszystkich Świętych oraz Laudes Regiae, zwrócił

ten jak i charakter święta, w które laudes były recy- równocześnie uwagę na możliwość istnienia ich

towane, dały powód do przedstawienia w Ewange- plastycznych odtworzeń, określając trzy bizantyńskie

Harzu członków panującej rodziny w kontekście tryptyki z połowy w. X jako — oczywiście nie dc-

litanijnego „intercedite pro nobis" i triumfalnej słowną — ilustrację aklamacji (ryc. 21)128. Na oma-

apoteozy laudes królewskich. Taka interpretacja wianych przez niego ivoirach, wokół centralnej

miniatur na dwu kartach, dołączonych do ukończo- grupy Deesis uszeregowano w dwu kondygnacjach

nego już dzieła, pozwala związać moment ich po wsta- świętych, których dobór kojarzy się z odpowiednimi

nia ze wspomnianym faktem historycznym i tym zestawami w laudesowych aklamacjach (królewskich

samym przyjąć, jako wysoce prawdopodobny czas ich i papieskich). Dominujące w Litanii treści inter-

powstania, okres między datą koronacji Henryka V cessyjne w pełni wyraża na wspomnianych obiektach

na króla — 6 stycznia 1099 roku — a Wielkanocą schemat ikonograficzny Wielkiej Deesis1*9, wzbo-

tego samego roku. Pozostała część Kodeksu została gacony pod względem treściowym dzięki umieszcze-

spisana i ozdobiona nieco wcześniej. Analiza styli- niu na jednym z nich (Tryptyku z Harbaville)

styczno-porównawcza miniatur w obu jego częściach napisu: „IC XC NIKA" będącego grecką wersją

wskazuje na autorstwo tego samego miniaturzysty łacińskiego „Christus vincit"130. Wpływ przedsta-

i na tak daleko idące zbieżności, że wolno przypuścić, wień tego typu na malarską wizję laudes z szeregami

f ach zachowanych w rękopisie z r. 1024, pochodzącym z opactwa Monumenta Germaniae Historica, VI, Scriptorum VI, Hanno-

św. Emmerama w Ratyzbonie, interpretujących Litanię do verae 1844, s. 210). Kronikarz saski natomiast do faktów

Wszystkich Świętych w spo:ób następujący: podanych przez Ekkeharda dodaje: „Heinricus imperator

1. Sancte Pater juva nos 2. Sancta Mundi Domina pascha Ratispone celebravit [...]". (Zob. Annalista Saxo, ed.

Sancte Fili, salva nos Stella Maris Maria G. Waitz [w:] Monumenta Germaniae Historica..., j.w., s. 372).

Compar his et Spiritus Tu pro nobis filium Najprawdopodobniej Henryk IV byl w Ratyzbonie razem

Jungę nos intrincesus Ora, Christum Dominum z synem, skoro jak wiadomo towarzyszył mu on w podróży

3. Summa sedis minister 4. Praeco Christi Johannes po Bawarii. Jednocześnie trudno wątpić, że w czasie pobytu

Quis ut Deus, Michael Agni Dei ostensor w Ratyzbonie złożono wizytę w najważniejszym ośrodku kościel-

Cum supernis civibus Redemptoris baptista nym miasta, w klasztorze św. Emmerama. O możliwości powsta-

Sis nobis propitius Tu nos Deo commenda nia Ewangeliarza z tej okazji wspominają Thausing,

5. Sancte Petre et Paule Rieger, o.c, s. 12.

Cunctiąue apostoli 128 Chodzi o tryptyki: z Luwru (tzw. Tryptyk z Harbaville),

Vos orate pro cunctis z Museo Cristiano w Rzymie (tzw. Tryptyk watykański)

Christianis populis i z Palazzo di Venezia w Rzymie. Por. Kantorowie z, Ivories

Kolejna, szósta zwrotka odnosi się do Św. Szczepana i Emmę- and Litanies..., s. 70-76. — A. Goldschmidt, K. Weitz-

rama, piętnasta do Henryka II (?): mann, Die byzantinischen Elfenbeinskulpturen des X.-XHI.

Ut rex noster Heinricus Jahrhunderts, Berlin 1930, Bd II, tabl. XIII-33, s. 34-35,

Ejus et exercitus tabl. XI-32 a, XII-32 b, s. 34, tabl. X-31 a-f, s. 33.

Hinc et inde servetur 129 R. Berger, Die Darstellungen des thronenden Christus

Oramus Christe, audi nos in der romanischen Kunst [w:] Tilbingen Forschungen zur Archdo-

Zwrotkę królewską poprzedza zwrotka poświęcona kapłaństwu logie und Kunstgeschichte, V, Reutlingen 1926, s. 156-159. —

w ogólności: brak modlitwy za papieża. Tekst publikuje C. Filipowicz-Osieczkowska, La mosaiąue de la Porte

G. M. Dreves, Liturgische Hymnen des Mittelalters aus Royale a Sainte-Sophie de Constantinople et la litanie de tous les

Handschriften und Wiegendrucken [w:] Analecta Hymnica Medii saints (Byzantion IX, 1934, s. 46). — Taż, Mozaika zdobiąca

Aevi XII, Leipzig 1892, s. 30, nr 35. tympanon Drzwi Królewskich w kościele Św. Zofii w Konstanty-

127 W Kronice świata Ekkeharda pod datą „A. D. 1099" nopolu (Prace Sekcji Historii Sztuki, II, Wilno 1935, s. 1-10). —

czytamy: „Heinricus imperator natalem Domini Coloniae Taż, Ze studiów nad szkolą polską malarstwa bizantyńskiego,

celebravit; in epyphania vero Aąuisgrani filium suum iuniorem Kraków 1936. — K. Bialoskórska, Dobrocin. Kościół i resztki

Heinricum ąuintum regem fecit [...] Post haec Baioariam ten- polichromii z XIII wieku [w:] Sztuka i Historia. Księga pamiąt-

dens, eundem filium, quem regem constituit, hic qui prius kowa ku czci profesora Michała Walickiego, Warszawa 1966,

non affuerunt, ut regem illum haberent, commendavit [...]" s. 44.

(Zob. Ekkehardi Chronicon Unwersale, ed. G. Waitz [w:] 130 Kantorowicz, Ivories and Litanies..., s. 74.

34