DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0091
umieszczone jest zawsze po Koronowaniu cierniem, niemniej ukoronowanie Chrystusa na króla żydow-
a nie przed nim66. Zresztą w naszym wypadku nie skiego.
chodzi o koronę cierniową. I tym razem przyjdzie I ten aspekt wydarzenia, pojmowanego nie tyle
się odwołać do kultu arma passionis i pism misty- historycznie co symbolicznie jako triumfalna coro-
ków. W 1. połowie w. XIV skarbiec relikwii związa- natio Chrystusa zwycięzcy na króla, połączona
nych z męką wzbogacił się na Zachodzie o słomianą z aktem aklamacji, przeszedł — za ówczesną litera-
koronę, przechowywaną w katedrze w Osnabriick, turą teologiczną — do wczesnej ikonografii tej sceny
którą ku pośmiewisku uwieńczyć miano głowę Chry- i trwał do końca w. XII71. Od w. XIII, mimo iż
stusa w czasie przesłuchiwania u Heroda; korona nadal w piśmiennictwie religijnym jest mowa o ko-
ta pojawiła się w ilustracjach arma w r. 132067. ronie chwały, sens tego wydarzenia uległ zmianie:
Wspominali o nim pisarze kościelni, by z czasem nie było już aktem triumfu, ani nie tyle zasugero-
dojść do liczby czterech koronowań Chrystusa, wanym przez Ewangelistów wyszydzaniem, co sceną
z których pierwsze miało mieć miejsce w Ogrojcu,
ostatnie — na Kalwarii68; jest o niej mowa — jako
o pierwszej koronie cierniowej — także i w Rozmyśla-
niach przemyskich69.
Na koniec wystąpienie na Biczowaniu francisz-
kańskim dwu pachołków z rózgą i kańczugiem odpo-
wiada w pełni przyjętym w średniowieczu schema-
tom ikonograficznym tej sceny.
Znalezienie analogii do omawianej sceny nie
jest rzeczą trudną przy dużej popularności tematu;
wydaje się, że najbliższe jest Biczowanie na ołtarzu
z kościoła Św. Idziego w Hannoverisch-Munden
(obecnie w Landesmuseum w Hannowerze), po-
chodzącym ze schyłku w. XIV i wykazującym
wyraźne wpływy sztuki francuskiej (ryc. 46)70.
Koronowanie cierniem, podobnie jak scena po-
przednia, ma charakter historyczny i ilustruje prze-
kazy Ewangelistów (Mt. 27,27-30; Mk 15,16-19;
Jan 19,1-3), którzy tym razem dostarczyli wyobraźni
artystów cały szereg szczegółów, jest bowiem mowa
o żołnierzach Piłata, czerwonym płaszczu Chrystusa,
koronie z ciernia i trzcinie, którą najpierw włożono
W rękę Zbawiciela, a później bito go po głowie, 5. Chrystus w tłoczni mistycznej, miniatura w Hortus Deliciarum
na koniec O Sensie tej sceny, którym było szydercze— Herrady z Landsbergu, lata 1165-1180 (wg de Lasteyrie).
66 Układ taki występuje w Pasjonale Kunegundy, por.
A. Matejćek, Passionale abbatisse Kunhuty, Praha 1922, il. 7;
na malowidłach ściennych w kościele w Jasionej na Śląsku,
por. T. Dobrowolski, Śląskie malarstwo ścienne i sztalugo-
we [w:] Historia Śląska do roku 1400, III, Kraków 1936,
tabl. XXXIX; na malowidłach ściennych w kościele w Malm-
krog (Siedmiogród) z początku w. XV, por. Stange, o.c,
s. 158 n., ryc. 324.
67 Berliner, o.c, s. 38; s. 49, ryc. 4 — miniatura przed-
stawiająca Arma Christi (wśród nich wieniec wyszydzania)
z rękopisu powstałego około r. 1320 (Bruksela, Bibl. Królew-
ska, Ms. 4459-70, fol. 192v).
68 Dialogus beatae Mariae et Anselmi de passiojze Domini,
cap. VI: De abductione ad Herodem et reductione ad Pilatum
(koronowanie Chrystusa wieńcem wyszydzania przez Heroda)
(PL CLIX, szp. 278). — Trzy kolejne koronowania cierniem
wyliczał Jan Gerson (zm. 1429), por. Małe, o.c, s. 90. — O czte-
rech koronowaniach cierniem patrz Berliner, o.c, przypis 68
na s. 119.
69 Vrtel-Wierczyński, o.c, s. 295.
70 F. Burger, H. Schmitz und J. Beth, Die deutsche
Malerei vom ausgehenden Mittelalter bis zum Ende der Re-
naissance, II/2 [w:] Handbuch der Kunstwissenschaft, X, hrsg.
v. E. Burger und A. E. Brinckmann, Berlin 1920, s. 406,
ryc. 508. — A. Stange, Deutsche Malerei der Gotik, II. Die
Zeit von 1350 bis 1400, Berlin 1936, s. 129-131, ryc. 165.
71 P. T. Michels, Die Dornenkrónung ais Triumph Christi
[w:] Festschrift W. Sas-Zaloziecki zum 60. Geburtstag, Graz
6*
83
a nie przed nim66. Zresztą w naszym wypadku nie skiego.
chodzi o koronę cierniową. I tym razem przyjdzie I ten aspekt wydarzenia, pojmowanego nie tyle
się odwołać do kultu arma passionis i pism misty- historycznie co symbolicznie jako triumfalna coro-
ków. W 1. połowie w. XIV skarbiec relikwii związa- natio Chrystusa zwycięzcy na króla, połączona
nych z męką wzbogacił się na Zachodzie o słomianą z aktem aklamacji, przeszedł — za ówczesną litera-
koronę, przechowywaną w katedrze w Osnabriick, turą teologiczną — do wczesnej ikonografii tej sceny
którą ku pośmiewisku uwieńczyć miano głowę Chry- i trwał do końca w. XII71. Od w. XIII, mimo iż
stusa w czasie przesłuchiwania u Heroda; korona nadal w piśmiennictwie religijnym jest mowa o ko-
ta pojawiła się w ilustracjach arma w r. 132067. ronie chwały, sens tego wydarzenia uległ zmianie:
Wspominali o nim pisarze kościelni, by z czasem nie było już aktem triumfu, ani nie tyle zasugero-
dojść do liczby czterech koronowań Chrystusa, wanym przez Ewangelistów wyszydzaniem, co sceną
z których pierwsze miało mieć miejsce w Ogrojcu,
ostatnie — na Kalwarii68; jest o niej mowa — jako
o pierwszej koronie cierniowej — także i w Rozmyśla-
niach przemyskich69.
Na koniec wystąpienie na Biczowaniu francisz-
kańskim dwu pachołków z rózgą i kańczugiem odpo-
wiada w pełni przyjętym w średniowieczu schema-
tom ikonograficznym tej sceny.
Znalezienie analogii do omawianej sceny nie
jest rzeczą trudną przy dużej popularności tematu;
wydaje się, że najbliższe jest Biczowanie na ołtarzu
z kościoła Św. Idziego w Hannoverisch-Munden
(obecnie w Landesmuseum w Hannowerze), po-
chodzącym ze schyłku w. XIV i wykazującym
wyraźne wpływy sztuki francuskiej (ryc. 46)70.
Koronowanie cierniem, podobnie jak scena po-
przednia, ma charakter historyczny i ilustruje prze-
kazy Ewangelistów (Mt. 27,27-30; Mk 15,16-19;
Jan 19,1-3), którzy tym razem dostarczyli wyobraźni
artystów cały szereg szczegółów, jest bowiem mowa
o żołnierzach Piłata, czerwonym płaszczu Chrystusa,
koronie z ciernia i trzcinie, którą najpierw włożono
W rękę Zbawiciela, a później bito go po głowie, 5. Chrystus w tłoczni mistycznej, miniatura w Hortus Deliciarum
na koniec O Sensie tej sceny, którym było szydercze— Herrady z Landsbergu, lata 1165-1180 (wg de Lasteyrie).
66 Układ taki występuje w Pasjonale Kunegundy, por.
A. Matejćek, Passionale abbatisse Kunhuty, Praha 1922, il. 7;
na malowidłach ściennych w kościele w Jasionej na Śląsku,
por. T. Dobrowolski, Śląskie malarstwo ścienne i sztalugo-
we [w:] Historia Śląska do roku 1400, III, Kraków 1936,
tabl. XXXIX; na malowidłach ściennych w kościele w Malm-
krog (Siedmiogród) z początku w. XV, por. Stange, o.c,
s. 158 n., ryc. 324.
67 Berliner, o.c, s. 38; s. 49, ryc. 4 — miniatura przed-
stawiająca Arma Christi (wśród nich wieniec wyszydzania)
z rękopisu powstałego około r. 1320 (Bruksela, Bibl. Królew-
ska, Ms. 4459-70, fol. 192v).
68 Dialogus beatae Mariae et Anselmi de passiojze Domini,
cap. VI: De abductione ad Herodem et reductione ad Pilatum
(koronowanie Chrystusa wieńcem wyszydzania przez Heroda)
(PL CLIX, szp. 278). — Trzy kolejne koronowania cierniem
wyliczał Jan Gerson (zm. 1429), por. Małe, o.c, s. 90. — O czte-
rech koronowaniach cierniem patrz Berliner, o.c, przypis 68
na s. 119.
69 Vrtel-Wierczyński, o.c, s. 295.
70 F. Burger, H. Schmitz und J. Beth, Die deutsche
Malerei vom ausgehenden Mittelalter bis zum Ende der Re-
naissance, II/2 [w:] Handbuch der Kunstwissenschaft, X, hrsg.
v. E. Burger und A. E. Brinckmann, Berlin 1920, s. 406,
ryc. 508. — A. Stange, Deutsche Malerei der Gotik, II. Die
Zeit von 1350 bis 1400, Berlin 1936, s. 129-131, ryc. 165.
71 P. T. Michels, Die Dornenkrónung ais Triumph Christi
[w:] Festschrift W. Sas-Zaloziecki zum 60. Geburtstag, Graz
6*
83