DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0129
34. Ukrzyżowanie — Sedes Gratiae, Spotkanie Chrystusa ze św. Marią Magdaleną i Wniebowstąpienie, mensa tzw. Portatylu
Mauritiusa, około 1160-1170. Siegburg, skarbiec kościoła Św. Serwacego (wg Eucharistia. Deutsche eucharistische Kunst).
oraz — iw szczególności — widniejące na drzewo-
rycie niderlandzkim z 2. ćwierci w. XV (Norymber-
ga, Germanisches Nationalmuseum) zsunięcie ołta-
rza z wielkim, otwartym sarkofagiem, będącym świa-
dectwem nie tyle śmierci co zmartwychwstania, za-
równo historycznego jak i eucharystycznego (ryc. 30).
Istnieją też pewne związki między sarkofagiem
a Tłocznią, poświadczone nie tyle w źródłach pisa-
nych, co w przekazach ikonograficznych228; np. na
miniaturze z początku w. XV w dziele Dirca van
Delft Tafel van den Kersten Ghelove (Londyn,
British Museum, Ms. Add. 22 288, fol. 180) Tłocz-
nia mistyczna to sarkofag, belka prasy — krzyż
przygniatający stojącego w grobie Chrystusa229.
Na koniec ścisłe zespolenie Tłoczni z ołtarzem,
męki z mszą św. wyjaśnia dobitniej sens motywu
dusz uwalnianych przez aniołów z mąk czyśćco-
wych. Przeświadczenie o istnieniu purgatorium,
które znalazło swój wyraz już w pismach św. Pawła
(1 Kor. 3,12-15), a na soborze florenckim (r. 1439)
podniesione zostało do rangi artykułu wiary, łą-
czyło się z — pochodzącym w zasadzie od Grzegorza
Wielkiego — przekonaniem o skuteczności mszy św.
odprawianych w intencji zmarłych, o ich mocy wy-
bawiania od mąk czyśćcowych230. Trzydziestodniowe
msze gregoriańskie pro defunctis były w średnio-
wieczu jednym z podstawowych uczynków miło-
sierdzia, sporadycznie ilustrowanych w sztuce;
228 Thomas, Darstellung Christi..., s. 181. — Borchgra-
ve d'Altena3 o.c., s. 6.
229 Panofsky, Early Netherlandish..., I, s. 98 n.; II, PI.
58, Fig. 117.
230 p m_ Halm, Armeseelen [w:] Reallexikon zur Deutschen
Kunstgeschichte, I, Stuttgart 1937, szp. 1084-1088. — K. Rah-
ner und W. Braunfels, Fegfeuer [w:] Lexikon fur Theologie
und Kirche, 4, 1960, szp. 49-55. — Dekret soboru florenckiego
z r. 1439 opublikowany m.i. w: Breviarium fidei. Kodeks do-
ktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Oprać. j. m. Szymusiak
i S. Głowa, Poznań-Warszawa-Lublin (1964), s. 717. —
Grzegorz Wielki swą opowieść o uwolnieniu z czyśćca mnicha
Justusa dzięki trzydziestodniowemu odprawianiu mszy Św.
poprzedził stwierdzeniem: „Si culpae post mortem insotubiles
121
Mauritiusa, około 1160-1170. Siegburg, skarbiec kościoła Św. Serwacego (wg Eucharistia. Deutsche eucharistische Kunst).
oraz — iw szczególności — widniejące na drzewo-
rycie niderlandzkim z 2. ćwierci w. XV (Norymber-
ga, Germanisches Nationalmuseum) zsunięcie ołta-
rza z wielkim, otwartym sarkofagiem, będącym świa-
dectwem nie tyle śmierci co zmartwychwstania, za-
równo historycznego jak i eucharystycznego (ryc. 30).
Istnieją też pewne związki między sarkofagiem
a Tłocznią, poświadczone nie tyle w źródłach pisa-
nych, co w przekazach ikonograficznych228; np. na
miniaturze z początku w. XV w dziele Dirca van
Delft Tafel van den Kersten Ghelove (Londyn,
British Museum, Ms. Add. 22 288, fol. 180) Tłocz-
nia mistyczna to sarkofag, belka prasy — krzyż
przygniatający stojącego w grobie Chrystusa229.
Na koniec ścisłe zespolenie Tłoczni z ołtarzem,
męki z mszą św. wyjaśnia dobitniej sens motywu
dusz uwalnianych przez aniołów z mąk czyśćco-
wych. Przeświadczenie o istnieniu purgatorium,
które znalazło swój wyraz już w pismach św. Pawła
(1 Kor. 3,12-15), a na soborze florenckim (r. 1439)
podniesione zostało do rangi artykułu wiary, łą-
czyło się z — pochodzącym w zasadzie od Grzegorza
Wielkiego — przekonaniem o skuteczności mszy św.
odprawianych w intencji zmarłych, o ich mocy wy-
bawiania od mąk czyśćcowych230. Trzydziestodniowe
msze gregoriańskie pro defunctis były w średnio-
wieczu jednym z podstawowych uczynków miło-
sierdzia, sporadycznie ilustrowanych w sztuce;
228 Thomas, Darstellung Christi..., s. 181. — Borchgra-
ve d'Altena3 o.c., s. 6.
229 Panofsky, Early Netherlandish..., I, s. 98 n.; II, PI.
58, Fig. 117.
230 p m_ Halm, Armeseelen [w:] Reallexikon zur Deutschen
Kunstgeschichte, I, Stuttgart 1937, szp. 1084-1088. — K. Rah-
ner und W. Braunfels, Fegfeuer [w:] Lexikon fur Theologie
und Kirche, 4, 1960, szp. 49-55. — Dekret soboru florenckiego
z r. 1439 opublikowany m.i. w: Breviarium fidei. Kodeks do-
ktrynalnych wypowiedzi Kościoła. Oprać. j. m. Szymusiak
i S. Głowa, Poznań-Warszawa-Lublin (1964), s. 717. —
Grzegorz Wielki swą opowieść o uwolnieniu z czyśćca mnicha
Justusa dzięki trzydziestodniowemu odprawianiu mszy Św.
poprzedził stwierdzeniem: „Si culpae post mortem insotubiles
121