DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Interpretacja treści piętnastowiecznego malowidła ściennego z Chrystusem w tłoczni mistycznej w krużgankach franciszkańskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0135
że strona wierzchnia tzw. Portatylu Mauritiusa
z lat około 1160-1170 (Siegburg, skarbiec kościoła
Sw. Serwacego)257 w pełnym swym programie ikono-
graficznym ilustruje modlitwę anamnezy, bowiem
gładką część środkową nakrywy, przeznaczoną do
ustawiania naczyń liturgicznych, okalają sceny:
znane nam już Ukrzyżowanie — Sedes Gratiae,
Spotkanie Marii Magdaleny z Chrystusem (napis:
„Maria Magdalena" — „Resurectio" — „Sepulcrum
Domini") oraz Wniebowstąpienie (napis: „Ascensio
Christi"), a nadto dwa fryzy z postaciami apostołów
(ryc. 34).
Kolejna modlitwa kanonu wspomina ofiary
Abla, Abrahama i Melchizedecha, „Supra quae
propitio ac sereno vultu respicere digneris, et accepta
habere, sicuti accepta habere dignatus es munera
pueri tui iusti Abel et sacrificium Patriarchae nostri
Abrahae: et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus
Melchisedech [...]". Oracja ta zilustrowana została
w Sakramentarzu Dr ogona z Metzu (fol. 15v) —
tu w formie miniatury kanonowej, w Sakramentarzu
z Gottingen z przełomu w. X na XI (Góttingen,
Niedersachsische Staats- und Hochschulbibliothek
231, fol lv) oraz — z pominięciem postaci Abla —
na monachijskim tzw. Portatylu Henryka z lat około
1014-1024258. Na obu pierwszych przykładach
poza postaciami wymienionymi w tekście modlitwy
widnieje prawica boża wyrażająca gest akceptacji,
o którą prosi oracja „Supra quae...", na trzecim
aniołowie unoszący w clipeusie Baranka. Elbern,
odczytując kształt clipeusa jako quasi patenę, łączy
ten motyw z następną modlitwą kanonu: „Supplices
te rogamus...", o której już była wyżej mowa i która
wspomina anioła mszy przenoszącego ofiarę na ołtarz
niebieski259. Chronologicznie starszym przykładem
stosowania w sztuce Zachodu motywu „pateny"
z Barankiem podtrzymywanej przez aniołów jest
skrzydło tzw. Dyptyku Nikazjusza z w. IX (Tournai,
skarbiec katedry), którego „liturgiczny" charakter
Histoire generale des arts appliąues a 1'industrie. Les woires,
Paris [1896], s. 139 n. — Goldschmidt, Die Elfenbein-
skulpturen..., s. 27, Nr 48, tabl. XV. — Tamże, s. 36, tabl.
XXVIII — płytka z kości słoniowej z w. X-XI (Victoria and
Albert Museum w Londynie), na której w układzie strefo-
wym występują sceny: Ukrzyżowanie, Trzy Marie u grobu,
Wniebowstąpienie. Podobnie na płytce z kości słoniowej
z końca w. XI stanowiącej okładkę kodeksu (Monachium,
Staatsbibliothek, Clm 53, Cod. lat. 23630) — reprodukowana
tamże, s. 47, Nr 152, tabl. XLIII.
257 Eucharistia. Deutsche eucharistische Kunst..., s. 48, 78,
tabl. 29.
37. Ukrzyżowanie okolone medalionami ze scenami z męki
Chrystusa, miniatura poprzedzająca modlitwy kanonu w mszale
pochodzącym z Mont Saint Ćlois, w. XIII. Arras, Bibl. Munici-
pale, Ms. 38, fol. 105v (wg Leroąuais).
potwierdzony jest przez obecność sceny Ukrzyżo-
wania z Eklezją zbierającą krew Chrystusa do kie-
licha oraz Maiestas Domini (ryc. 35)260. Tę samą
modlitwę „Supplices..." zilustrowano, przy użyciu
innych motywów ikonograficznych, na miniaturze
w Mszale z St Florian z 2. połowy w. XII (St Florian,
Stiftsbiblicthek, cod. III. 1, fol. 118), towarzyszącej
tekstowi „Te igitur...": wynurzający się z obłoków
aniołowie unoszą z ołtarza hostię i kielich, a towa-
rzyszy im błogosławiąca dextera Domini281.
258 Elbern, Uber die Illustration..., s. 62-64, tabl.
XLVIII/1, L/3, L/4. — Por. też Springer, o.c., s. 354, fig. 3
oraz Leroąuais; Les sacramentaires..., IV, PI. VII (minia-
tura z Sakramentarza Dragona). — Messerer, o.c, ryc. 95
{Portatyl Henryka).
259 Elbern, Uber die Illustration..., s. 64.
260 Ch. de Linas, Le diptyąue de saint Nicaise au tresor
de la cathedrale de Tournai (Gazette Archeologiąue, 10, 1885,
s. 308 n., pl. 36). — Elbern, Uber die Illustration..., s. 64-66,
tabl. LI/5.
261G. Swarzenski, Die salzburger Malerei von den
ersten Anfdngen bis zur Blutezeit des romanischen Stils, Leipzig
127
z lat około 1160-1170 (Siegburg, skarbiec kościoła
Sw. Serwacego)257 w pełnym swym programie ikono-
graficznym ilustruje modlitwę anamnezy, bowiem
gładką część środkową nakrywy, przeznaczoną do
ustawiania naczyń liturgicznych, okalają sceny:
znane nam już Ukrzyżowanie — Sedes Gratiae,
Spotkanie Marii Magdaleny z Chrystusem (napis:
„Maria Magdalena" — „Resurectio" — „Sepulcrum
Domini") oraz Wniebowstąpienie (napis: „Ascensio
Christi"), a nadto dwa fryzy z postaciami apostołów
(ryc. 34).
Kolejna modlitwa kanonu wspomina ofiary
Abla, Abrahama i Melchizedecha, „Supra quae
propitio ac sereno vultu respicere digneris, et accepta
habere, sicuti accepta habere dignatus es munera
pueri tui iusti Abel et sacrificium Patriarchae nostri
Abrahae: et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus
Melchisedech [...]". Oracja ta zilustrowana została
w Sakramentarzu Dr ogona z Metzu (fol. 15v) —
tu w formie miniatury kanonowej, w Sakramentarzu
z Gottingen z przełomu w. X na XI (Góttingen,
Niedersachsische Staats- und Hochschulbibliothek
231, fol lv) oraz — z pominięciem postaci Abla —
na monachijskim tzw. Portatylu Henryka z lat około
1014-1024258. Na obu pierwszych przykładach
poza postaciami wymienionymi w tekście modlitwy
widnieje prawica boża wyrażająca gest akceptacji,
o którą prosi oracja „Supra quae...", na trzecim
aniołowie unoszący w clipeusie Baranka. Elbern,
odczytując kształt clipeusa jako quasi patenę, łączy
ten motyw z następną modlitwą kanonu: „Supplices
te rogamus...", o której już była wyżej mowa i która
wspomina anioła mszy przenoszącego ofiarę na ołtarz
niebieski259. Chronologicznie starszym przykładem
stosowania w sztuce Zachodu motywu „pateny"
z Barankiem podtrzymywanej przez aniołów jest
skrzydło tzw. Dyptyku Nikazjusza z w. IX (Tournai,
skarbiec katedry), którego „liturgiczny" charakter
Histoire generale des arts appliąues a 1'industrie. Les woires,
Paris [1896], s. 139 n. — Goldschmidt, Die Elfenbein-
skulpturen..., s. 27, Nr 48, tabl. XV. — Tamże, s. 36, tabl.
XXVIII — płytka z kości słoniowej z w. X-XI (Victoria and
Albert Museum w Londynie), na której w układzie strefo-
wym występują sceny: Ukrzyżowanie, Trzy Marie u grobu,
Wniebowstąpienie. Podobnie na płytce z kości słoniowej
z końca w. XI stanowiącej okładkę kodeksu (Monachium,
Staatsbibliothek, Clm 53, Cod. lat. 23630) — reprodukowana
tamże, s. 47, Nr 152, tabl. XLIII.
257 Eucharistia. Deutsche eucharistische Kunst..., s. 48, 78,
tabl. 29.
37. Ukrzyżowanie okolone medalionami ze scenami z męki
Chrystusa, miniatura poprzedzająca modlitwy kanonu w mszale
pochodzącym z Mont Saint Ćlois, w. XIII. Arras, Bibl. Munici-
pale, Ms. 38, fol. 105v (wg Leroąuais).
potwierdzony jest przez obecność sceny Ukrzyżo-
wania z Eklezją zbierającą krew Chrystusa do kie-
licha oraz Maiestas Domini (ryc. 35)260. Tę samą
modlitwę „Supplices..." zilustrowano, przy użyciu
innych motywów ikonograficznych, na miniaturze
w Mszale z St Florian z 2. połowy w. XII (St Florian,
Stiftsbiblicthek, cod. III. 1, fol. 118), towarzyszącej
tekstowi „Te igitur...": wynurzający się z obłoków
aniołowie unoszą z ołtarza hostię i kielich, a towa-
rzyszy im błogosławiąca dextera Domini281.
258 Elbern, Uber die Illustration..., s. 62-64, tabl.
XLVIII/1, L/3, L/4. — Por. też Springer, o.c., s. 354, fig. 3
oraz Leroąuais; Les sacramentaires..., IV, PI. VII (minia-
tura z Sakramentarza Dragona). — Messerer, o.c, ryc. 95
{Portatyl Henryka).
259 Elbern, Uber die Illustration..., s. 64.
260 Ch. de Linas, Le diptyąue de saint Nicaise au tresor
de la cathedrale de Tournai (Gazette Archeologiąue, 10, 1885,
s. 308 n., pl. 36). — Elbern, Uber die Illustration..., s. 64-66,
tabl. LI/5.
261G. Swarzenski, Die salzburger Malerei von den
ersten Anfdngen bis zur Blutezeit des romanischen Stils, Leipzig
127