DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Ze studiów nad ikonografią Legendy św. Stanisława Biskupa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0190
i kazali wyryć na tym kamieniu konia" oraz napis,
którego treść cytowaliśmy poprzednio50. Z relacji
Białobrzeskiego wynika więc, że w Osjaku w w. XVI
istniała okrągła, wolno stojąca kaplica (romańska,
a może renesansowa?), uchodząca za nagrobną
kaplicę Bolesława Śmiałego, wewnątrz której nad
domniemanym grobem króla znajdował się wielki
ołtarz. Jest całkowicie prawdopodobne, że ołtarz,
o którym wspomina w r. 1580 Białobrzeski, był
pierwszym przykładem przedstawienia dziejów Bo-
lesława Śmiałego, a więc uformowania się — opar-
tych na znanej w Europie ikonografii św. Stanisła-
wa — scen legendy króla-pokutnika51.
Powróćmy jeszcze raz do omawianych wyżej
obrazów, znajdujących się w Muzeum Sztuk Pięk-
nych w Budapeszcie. Znajomość zabytków osjackich
pozwoli, być może, ustosunkować się do przedsta-
wienia na trzecim spośród tych obrazów, ukazują-
cego zdaniem Lajty Śmierć Bolesława Śmiałego.
Scena Śmierci Bolesława na zabytkach osjackich oraz
na obrazie w Mogilnie jest w stosunku do obrazu
budapeszteńskiego mniej rozbudowana i stanowi
ścisłą ilustrację legendy. Przy łożu umierającego
stoją duchowni, zakonnicy i biskupi. Bolesława
spoczywającego na łożu, przedstawiono bez korony.
Brak także sceny wizji, tj. ukazania się królowi
Matki Boskiej. Scena zidentyfikowana przez Lajtę
jako Śmierć Bolesława Śmiałego odbiega więc od
przedstawień tego tematu, jakie znamy na podstawie
zabytków z w. XVII i XVIII. Interesujący nas
obraz powstał jednak w 1. ćwierci w. XVI, byłby
więc najstarszym zachowanym — jeśli w ogóle nie
najstarszym — przedstawieniem Śmierci Bolesława
Śmiałego i dlatego może różni się w szczegółach tak
od legendy spisanej pod koniec w. XVI, jak i od
ikonografii legendy króla, która ustaliła się dopiero
na przełomie dwóch następnych stuleci. Jeśli rze-
czywiście, jak uważa Lajta, trzeci z obrazów buda-
peszteńskich ukazuje Śmierć Bolesława Śmiałego,
to ołtarz, którego trzy części zachowały się w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, przedstawiał
jako całość Legendę św. Stanisława i Bolesława
Śmiałego. Ikonografia samego króla nie wyszła,
jak się zdaje, poza Osjak, co prowadzi do wniosku,
że ołtarz ten musiał powstać w Osjaku lub też był
przeznaczony dla kościoła osjackiego. Niestety nie
wiemy prawie nic o proweniencji interesujących nas
tablic. Po raz pierwszy wymieniono je w katalogu
muzeum budapeszteńskiego w r. 1909, gdzie zo-
stały zaliczone do malarstwa niemieckiego w. XVI52.
Powiązania stylowe z malarstwem naddunajskim
przemawiałyby za powstaniem tych obrazów w ja-
kimś prowincjonalnym ośrodku austriackim. Może
więc ołtarz, którego trzy części zachowały się w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, to właśnie
ten, który według relacji Białobrzeskiego znajdował
się w r. 1580 w kaplicy nagrobnej Bolesława Śmia-
łego w Osjaku.
50 Paprocki, o.c, s. 23.
51 Obecnie brak w Osjaku wszelkich śladów istnienia
kaplicy Bolesława Śmiałego. Zarysowują się jednak dwie możli-
wości wskazujące przybliżone miejsce, w którym mogła się
owa kaplica znajdować. Otóż na rycinie klasztoru osjackiego
z r. 1688 w dziele Valvasora (o.c, rys. 126) widoczna jest nie-
wielka kaplica stojąca poza murem cmentarza, naprzeciw
północnego wejścia na cmentarz. Kaplica ta obecnie nie istnieje,
a źródła nie pozwalają określić ani jej wezwania ani przezna-
czenia. Wygląd jej odbiega jednak od opisu Białobrzeskiego,
gdyż jak to wyraźnie widać, założona jest na planie prostokąta.
Nie wykluczone, że kaplica, o której wspomina Białobrzeski
mieściła się w okrągłej, dwukondygnacyjnej baszcie, wysta-
wionej około r. 1500 w północno-wschodnim narożniku muru
cmentarnego. Baszta ta pierwotnie była używana jako kaplica
i znajdował się tutaj ołtarz św. Oswalda (Bodo, Stift Ossiach,
s. 38).
52 Lajta, o.c, s. 29-30. Obrazy według tradycji należały
do kolekcji Jankovicha. Katalog wspomnianej kolekcji z r. 1839
nie wymienia jednak tych obrazów. Ponieważ w katalogu
zbiorów Jankovicha znajduje się wzmianka o licznych obra-
zach niemieckich z połowy w. XV i XVI, pochodzących z Gór-
nych Węgier, Lewoczy i Koszyc, Lajta wysunęła przypuszcze-
nie, że obrazy z Legendą św. Stanisława mogą pochodzić
z Górnych Węgier.
którego treść cytowaliśmy poprzednio50. Z relacji
Białobrzeskiego wynika więc, że w Osjaku w w. XVI
istniała okrągła, wolno stojąca kaplica (romańska,
a może renesansowa?), uchodząca za nagrobną
kaplicę Bolesława Śmiałego, wewnątrz której nad
domniemanym grobem króla znajdował się wielki
ołtarz. Jest całkowicie prawdopodobne, że ołtarz,
o którym wspomina w r. 1580 Białobrzeski, był
pierwszym przykładem przedstawienia dziejów Bo-
lesława Śmiałego, a więc uformowania się — opar-
tych na znanej w Europie ikonografii św. Stanisła-
wa — scen legendy króla-pokutnika51.
Powróćmy jeszcze raz do omawianych wyżej
obrazów, znajdujących się w Muzeum Sztuk Pięk-
nych w Budapeszcie. Znajomość zabytków osjackich
pozwoli, być może, ustosunkować się do przedsta-
wienia na trzecim spośród tych obrazów, ukazują-
cego zdaniem Lajty Śmierć Bolesława Śmiałego.
Scena Śmierci Bolesława na zabytkach osjackich oraz
na obrazie w Mogilnie jest w stosunku do obrazu
budapeszteńskiego mniej rozbudowana i stanowi
ścisłą ilustrację legendy. Przy łożu umierającego
stoją duchowni, zakonnicy i biskupi. Bolesława
spoczywającego na łożu, przedstawiono bez korony.
Brak także sceny wizji, tj. ukazania się królowi
Matki Boskiej. Scena zidentyfikowana przez Lajtę
jako Śmierć Bolesława Śmiałego odbiega więc od
przedstawień tego tematu, jakie znamy na podstawie
zabytków z w. XVII i XVIII. Interesujący nas
obraz powstał jednak w 1. ćwierci w. XVI, byłby
więc najstarszym zachowanym — jeśli w ogóle nie
najstarszym — przedstawieniem Śmierci Bolesława
Śmiałego i dlatego może różni się w szczegółach tak
od legendy spisanej pod koniec w. XVI, jak i od
ikonografii legendy króla, która ustaliła się dopiero
na przełomie dwóch następnych stuleci. Jeśli rze-
czywiście, jak uważa Lajta, trzeci z obrazów buda-
peszteńskich ukazuje Śmierć Bolesława Śmiałego,
to ołtarz, którego trzy części zachowały się w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, przedstawiał
jako całość Legendę św. Stanisława i Bolesława
Śmiałego. Ikonografia samego króla nie wyszła,
jak się zdaje, poza Osjak, co prowadzi do wniosku,
że ołtarz ten musiał powstać w Osjaku lub też był
przeznaczony dla kościoła osjackiego. Niestety nie
wiemy prawie nic o proweniencji interesujących nas
tablic. Po raz pierwszy wymieniono je w katalogu
muzeum budapeszteńskiego w r. 1909, gdzie zo-
stały zaliczone do malarstwa niemieckiego w. XVI52.
Powiązania stylowe z malarstwem naddunajskim
przemawiałyby za powstaniem tych obrazów w ja-
kimś prowincjonalnym ośrodku austriackim. Może
więc ołtarz, którego trzy części zachowały się w Mu-
zeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, to właśnie
ten, który według relacji Białobrzeskiego znajdował
się w r. 1580 w kaplicy nagrobnej Bolesława Śmia-
łego w Osjaku.
50 Paprocki, o.c, s. 23.
51 Obecnie brak w Osjaku wszelkich śladów istnienia
kaplicy Bolesława Śmiałego. Zarysowują się jednak dwie możli-
wości wskazujące przybliżone miejsce, w którym mogła się
owa kaplica znajdować. Otóż na rycinie klasztoru osjackiego
z r. 1688 w dziele Valvasora (o.c, rys. 126) widoczna jest nie-
wielka kaplica stojąca poza murem cmentarza, naprzeciw
północnego wejścia na cmentarz. Kaplica ta obecnie nie istnieje,
a źródła nie pozwalają określić ani jej wezwania ani przezna-
czenia. Wygląd jej odbiega jednak od opisu Białobrzeskiego,
gdyż jak to wyraźnie widać, założona jest na planie prostokąta.
Nie wykluczone, że kaplica, o której wspomina Białobrzeski
mieściła się w okrągłej, dwukondygnacyjnej baszcie, wysta-
wionej około r. 1500 w północno-wschodnim narożniku muru
cmentarnego. Baszta ta pierwotnie była używana jako kaplica
i znajdował się tutaj ołtarz św. Oswalda (Bodo, Stift Ossiach,
s. 38).
52 Lajta, o.c, s. 29-30. Obrazy według tradycji należały
do kolekcji Jankovicha. Katalog wspomnianej kolekcji z r. 1839
nie wymienia jednak tych obrazów. Ponieważ w katalogu
zbiorów Jankovicha znajduje się wzmianka o licznych obra-
zach niemieckich z połowy w. XV i XVI, pochodzących z Gór-
nych Węgier, Lewoczy i Koszyc, Lajta wysunęła przypuszcze-
nie, że obrazy z Legendą św. Stanisława mogą pochodzić
z Górnych Węgier.