DOI article:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Geneza, styl i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0031
17. Matka Boska z Dzieciątkiem (IV odmiana typu Hodegetrii),
fresk z 1. ćwierci w. XIII, Anagni, katedra (wg Bologny).
martyrum znajduje się opowieść o Żydzie, który
przebił strzałą obraz Chrystusa, wskutek czego
z obrazu trysnęła krew59. Legenda o zranieniu wi-
zerunku Chrystusa przez Żyda powtórzona jest
dwukrotnie w Złotej legendzie Jakuba z Voragine
jako opowieść o obrazach Chrystusa w Berytos
i w kościele Św. Zofii w Konstantynopolu. Według
drugiej z tych wersji Żyd przebił podobiznę Chry-
stusa mieczem i wrzucił ją do studni, a chrześcijanin.
który wydobył obraz, zobaczył na szyi Chrystusa
krwawiącą ranę. Opowiadanie kończy się stwier-
dzeniem, że rana ta „do dziś jest jeszcze widoczna"60.
Około r. 600 powstała najstarsza legenda o zranieniu
przez Samarytan obrazu Matki Boskiej w Kastra
koło Porphyreonu, zawarta w żywocie Szymona
Słupnika, spisanym przez Arkadiosa z Konstancji,
omawiana także na drugim soborze nicejskim61.
Legenda ta rozprzestrzeniła się na terenie Kościoła
Wschodniego, m. in. związano ją z trzema ikonami
Matki Boskiej' na górze Atos. Pierwsza z nich to
tzw. Axion Esti w klasztorze Protaton, którą miał
zranić żołnierz cesarski w czasie rozruchów obrazo-
burczych, druga to Panagia Esphagmeni (Przebita)
w monasterze Watopedi, krwawiąca po przebiciu
nożem przez jednego z diakonów62. Wreszcie trzecia
to wspomniana już Matka Boska w monasterze
Iwiron zwana Panagia Portaitissa. Wbrew temu
co podaje T. Mroczko i B. Dąb, legenda o obrazie
iwirońskim głosi, że zranił go mahometanin imie-
niem Rachai, który ciął mieczem prawy policzek
Marii. Krew, która trysnęła z rany, sprawiła, że
Rachai nawrócił się, wstąpił do klasztoru, a po śmierci
został ogłoszony świętym pod imieniem Warwaros
(Barbarus)63. Niestety, nie znany jest czas powstania
tych ostatnich legend. Mogło to nastąpić najwcześniej
na przełomie w. XII/XIII, gdyż tak datowane są
ikony. W pierwszej połowie w. XIV legenda o zra-
nieniu obrazu Matki Boskiej znana była już na Za-
chodzie, występuje bowiem w zbiorze kazań Scala
coeli Jana Gobii zwanego także Janem Młodszym.
Pewien Żyd zranił mieczem obraz Matki Boskiej,
a następnie wrzucił go do studni. Chrześcijanie
wydobyli obraz i znaleźli na piersi Madonny krwa-
wiącą ranę, która, jak dodaje kaznodzieja, „widoczna
jest do dzisiaj"64. Treść legendy oraz jej charaktery-
styczne zakończenie prowadzą do wniosku, że jest
ona parafrazą legendy o obrazie Chrystusa w kościele
60 Jakub de Voragine, Złota legenda, przekł. J. Ple-
ziowa, Warszawa 1955, s. 507.
61 Dobschiitz, Christusbilder, s. 281** przyp. 3, s. 115*. —
J. D. Mansi, Sacrorum consiliorum XIII, Florentiae 1767,
s. 160, 163.
62 Kondakow o. c. II, s. 205, il. 100. — F. Spunda,
Legenden und Fresken vom Berg Athos [Stuttgart 1962], s. 100-
102. — G. Heydock, Gnadenbilder und dereń Legenden von
Berg Athos, b.m. 1965, s. 22-25. — P. Huber, Athos, Wun-
dertdtige Ikonen, b.m. [1967], b. pag. — Tenże, Athos, Leben,
Glaube, Kunst [Ziirich 1969], s. 70.
63 Spunda, o. c., s. 80. — Heydock, o. c., s. 29-32. —
Huber, Athos. Leben..., s. 73. — Wersje legendy przytoczoną
przez Mroczko i Dąb podają: M. J. Rouet Journel,
Marie et 1’iconographie russe (Maria. Etudes sur la Sainte Vierge
II, Paris 1952, s. 457). —• G. A. Soterios, Athos, Lexikon
der Marienkunde III/IV, hrsg. v. K. Algermissen, L. Boer,
G. Englhardt, M. Schmaus, J. Tyciak, Regensburg [1959],
s. 392.
64 Mussafia, o. c., CXIX, 1889, s. 41.
23
fresk z 1. ćwierci w. XIII, Anagni, katedra (wg Bologny).
martyrum znajduje się opowieść o Żydzie, który
przebił strzałą obraz Chrystusa, wskutek czego
z obrazu trysnęła krew59. Legenda o zranieniu wi-
zerunku Chrystusa przez Żyda powtórzona jest
dwukrotnie w Złotej legendzie Jakuba z Voragine
jako opowieść o obrazach Chrystusa w Berytos
i w kościele Św. Zofii w Konstantynopolu. Według
drugiej z tych wersji Żyd przebił podobiznę Chry-
stusa mieczem i wrzucił ją do studni, a chrześcijanin.
który wydobył obraz, zobaczył na szyi Chrystusa
krwawiącą ranę. Opowiadanie kończy się stwier-
dzeniem, że rana ta „do dziś jest jeszcze widoczna"60.
Około r. 600 powstała najstarsza legenda o zranieniu
przez Samarytan obrazu Matki Boskiej w Kastra
koło Porphyreonu, zawarta w żywocie Szymona
Słupnika, spisanym przez Arkadiosa z Konstancji,
omawiana także na drugim soborze nicejskim61.
Legenda ta rozprzestrzeniła się na terenie Kościoła
Wschodniego, m. in. związano ją z trzema ikonami
Matki Boskiej' na górze Atos. Pierwsza z nich to
tzw. Axion Esti w klasztorze Protaton, którą miał
zranić żołnierz cesarski w czasie rozruchów obrazo-
burczych, druga to Panagia Esphagmeni (Przebita)
w monasterze Watopedi, krwawiąca po przebiciu
nożem przez jednego z diakonów62. Wreszcie trzecia
to wspomniana już Matka Boska w monasterze
Iwiron zwana Panagia Portaitissa. Wbrew temu
co podaje T. Mroczko i B. Dąb, legenda o obrazie
iwirońskim głosi, że zranił go mahometanin imie-
niem Rachai, który ciął mieczem prawy policzek
Marii. Krew, która trysnęła z rany, sprawiła, że
Rachai nawrócił się, wstąpił do klasztoru, a po śmierci
został ogłoszony świętym pod imieniem Warwaros
(Barbarus)63. Niestety, nie znany jest czas powstania
tych ostatnich legend. Mogło to nastąpić najwcześniej
na przełomie w. XII/XIII, gdyż tak datowane są
ikony. W pierwszej połowie w. XIV legenda o zra-
nieniu obrazu Matki Boskiej znana była już na Za-
chodzie, występuje bowiem w zbiorze kazań Scala
coeli Jana Gobii zwanego także Janem Młodszym.
Pewien Żyd zranił mieczem obraz Matki Boskiej,
a następnie wrzucił go do studni. Chrześcijanie
wydobyli obraz i znaleźli na piersi Madonny krwa-
wiącą ranę, która, jak dodaje kaznodzieja, „widoczna
jest do dzisiaj"64. Treść legendy oraz jej charaktery-
styczne zakończenie prowadzą do wniosku, że jest
ona parafrazą legendy o obrazie Chrystusa w kościele
60 Jakub de Voragine, Złota legenda, przekł. J. Ple-
ziowa, Warszawa 1955, s. 507.
61 Dobschiitz, Christusbilder, s. 281** przyp. 3, s. 115*. —
J. D. Mansi, Sacrorum consiliorum XIII, Florentiae 1767,
s. 160, 163.
62 Kondakow o. c. II, s. 205, il. 100. — F. Spunda,
Legenden und Fresken vom Berg Athos [Stuttgart 1962], s. 100-
102. — G. Heydock, Gnadenbilder und dereń Legenden von
Berg Athos, b.m. 1965, s. 22-25. — P. Huber, Athos, Wun-
dertdtige Ikonen, b.m. [1967], b. pag. — Tenże, Athos, Leben,
Glaube, Kunst [Ziirich 1969], s. 70.
63 Spunda, o. c., s. 80. — Heydock, o. c., s. 29-32. —
Huber, Athos. Leben..., s. 73. — Wersje legendy przytoczoną
przez Mroczko i Dąb podają: M. J. Rouet Journel,
Marie et 1’iconographie russe (Maria. Etudes sur la Sainte Vierge
II, Paris 1952, s. 457). —• G. A. Soterios, Athos, Lexikon
der Marienkunde III/IV, hrsg. v. K. Algermissen, L. Boer,
G. Englhardt, M. Schmaus, J. Tyciak, Regensburg [1959],
s. 392.
64 Mussafia, o. c., CXIX, 1889, s. 41.
23