DOI article:
Alberowa, Zofia: Symbolika dekoracji japońskich inrô w okresie Edo (na przykladzie zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0188
artystę Shiomi Masazane, datowane jest również na
początek w. XVIII198. Podobieństwo tematyczne
i stylistyczne nie wystarcza jednak, aby przypisać
wykonawstwo dekoracji temu artyście, można by
jedynie zaryzykować określenie, iż inro powstało
w warsztacie rodu Shiomi. (Twórczość tzw. małych
mistrzów laki wieków XVIII i XIX nie jest, jak
już wcześniej wspomniano, dostatecznie zbadana,
a zabytki — rozproszone po licznych kolekcjach
europejskich i pozaeuropejskich — nie doczekały
się dotychczas syntetycznego opracowania.) Motyw
zdobniczy wyobraża fragment jesiennej łąki. Przed-
stawione tu rośliny należą do grupy „Siedmiu ziół
jesieni" (aki-no nanakusa)199.
Z tematem „Siedmiu ziół jesieni" związany był
cały szereg poetyckich skojarzeń szukających w na-
strojach jesieni wyrazu dla szerokiej gamy uczuć,
wrażeń i nastrojów — tęsknoty, nieszczęśliwej
miłości, samotności, żalu. Szczególnie krzaczasta
koniczyna liagi, obsypana w jesieni białymi i różo-
wymi kiściami kwiatów, była ulubioną poetycką
metaforą. MarCyoshu, zbiór poezji z wieków IV-
VIII, skompilowany z końcem w. VIII, zawiera
138 wierszy poświęconych tym polnym kwiatom,
drugie dopiero miejsce zajmują kwiaty śliwy200.
W zdobnictwie laki motyw „Siedmiu ziół jesieni"
występuje już od okresu Kamakura, często razem
z jeleniami, które — nieproporcjonalnie małe
i pełne wdzięku w ruchach — kryją się w cieniu
rozłożystej koniczyny, symbolizując jesień i kojarzące
się z tą porą roku odcienie uczuć201.
Kwiaty jesiennej łąki mogły również wywoływać
w wyobraźni oglądającego epizody ze znanych
poematów i powieści, wiążące się akcją i nastrojem
z jesienią, a zwłaszcza scenę ze słynnego zbioru
opowiadań Ise-monogatari, napisanych z początkiem
w. X202. W jednym z tych opowiadań młody bo-
hater uprowadziwszy ukochaną dziewczynę z arysto-
kratycznego domu, ukrywa się wraz z nią, jesienią,
198 Reprod. R. Goepper, Kunst und Kunsthandwerk
Ostasiens, Miinchen 1968, il. 249.
199 Do grupy ziół aki-no nanakusa należą: kikyd {Platy co-
don grandifloruni), fujibakama (Eupatorium japonicum Thunb.),
ominaeshi {Patrinia scabiosaefolia), hagi (Lespedeza bicolor),
susuki {Miscanthus sinensis'), kuzu {Marantha arundinacea),
nadeshiko {Dianthus superbus L.). Często jednak w dekoracji
ograniczano ilość do trzech lub czterech roślin. Cyt. wg von
Raguć, Geschichte ..., s. 328, przypis 21.
2°°Joya, o. c., s. 417.
201 Jednym z najwcześniejszych znanych nam przykładów
tego typu dekoracji w lace japońskiej jest szkatułka na przy-
w kwitnących trawach torfowiska Musashi. Na roz-
kaz gubernatora prowincji uwodziciel miał zostać
uwięziony, a dziewczyna siłą sprowadzona do domu.
Służba szukając kochanków chciała wypłoszyć ich
podpalając trawę. Wtedy jednak przerażona dziew-
czyna zawołała błagalnie, zdradzając tym samym
kryjówkę i wydając wyrok na swego kochanka:
Nie palcie proszę
Dziś tej łąki Musashi
Ma miłość młoda
Ukryta jest tu ze mną
W kwitnącej łąki trawie203.
Ten epizod z Ise-monogatari zredukowany został
w dekoracji inro do samych kwiatów, sugerujących
jedynie uczuciową zawartość romantycznej opo-
wieści.
Symboliczna funkcja tego motywu wyobrażo-
nego na inro pozostaje w sferze intelektualnej otwie-
rając jedynie przed wyobraźnią możliwość poetyckich
interpretacji i nie pretendując do roli amuletu czy
talizmanu obiecującego realizację życzeń.
Istnieje jednakże i inny podtekst tego tematu,
którego odczytanie zawiera idee bezpośrednio prze-
noszące swą moc na osobę noszącą inro. Jesienne
kwiaty, a zwłaszcza koniczyna hagi, symbolizowały
szczęśliwą jesień w życiu człowieka204. Ofiarowanie
ozdobionego tym motywem inro czy guza wyrażało
życzenia zdrowej i pogodnej starości.
Innym z kwiatów jesieni stosowanym często
w dekoracji laki była chryzantema. Wielowarstwo-
wość jej symbolicznych znaczeń, zahaczających
o legendę, poezję, ludowe wierzenia, miała źródło
w ogromnej popularności tego kwiatu na Dalekim
Wschodzie. Umiejętność uprawy chryzantemy przy-
szła z Chin. W Japonii jednak doprowadzona zo-
stała niemal do roli kultu. Z końcem okresu Edo
znano prawie 5000 odmian chryzantem. Do dziś
dnia obchodzi się w dniu 9 września, według starego
bory toaletowe {Akino-ni shika makie-tebako) w świątyni
Izumo w prowincji Shinano, reprod. u vonRague, Geschichte...,
s. 77.
202 Ise-monogatari {Opowieści z Ise), których autorstwo
przypisywane było znanemu poecie z w. IX, Arihara-no Narihi-
ra, są zbiorem krótkich anegdot, opowiadań będących swego
rodzaju literackim komentarzem do wierszy tegoż poety.
Patrz: Kotański, Dziesięć tysięcy liści, s. 161.
203 Wiersz tłumaczony według tekstu angielskiego
przytoczonego przez Lane, o.c., London 1962, s.
184.
204 Joya, o. c., s. 417.
180
początek w. XVIII198. Podobieństwo tematyczne
i stylistyczne nie wystarcza jednak, aby przypisać
wykonawstwo dekoracji temu artyście, można by
jedynie zaryzykować określenie, iż inro powstało
w warsztacie rodu Shiomi. (Twórczość tzw. małych
mistrzów laki wieków XVIII i XIX nie jest, jak
już wcześniej wspomniano, dostatecznie zbadana,
a zabytki — rozproszone po licznych kolekcjach
europejskich i pozaeuropejskich — nie doczekały
się dotychczas syntetycznego opracowania.) Motyw
zdobniczy wyobraża fragment jesiennej łąki. Przed-
stawione tu rośliny należą do grupy „Siedmiu ziół
jesieni" (aki-no nanakusa)199.
Z tematem „Siedmiu ziół jesieni" związany był
cały szereg poetyckich skojarzeń szukających w na-
strojach jesieni wyrazu dla szerokiej gamy uczuć,
wrażeń i nastrojów — tęsknoty, nieszczęśliwej
miłości, samotności, żalu. Szczególnie krzaczasta
koniczyna liagi, obsypana w jesieni białymi i różo-
wymi kiściami kwiatów, była ulubioną poetycką
metaforą. MarCyoshu, zbiór poezji z wieków IV-
VIII, skompilowany z końcem w. VIII, zawiera
138 wierszy poświęconych tym polnym kwiatom,
drugie dopiero miejsce zajmują kwiaty śliwy200.
W zdobnictwie laki motyw „Siedmiu ziół jesieni"
występuje już od okresu Kamakura, często razem
z jeleniami, które — nieproporcjonalnie małe
i pełne wdzięku w ruchach — kryją się w cieniu
rozłożystej koniczyny, symbolizując jesień i kojarzące
się z tą porą roku odcienie uczuć201.
Kwiaty jesiennej łąki mogły również wywoływać
w wyobraźni oglądającego epizody ze znanych
poematów i powieści, wiążące się akcją i nastrojem
z jesienią, a zwłaszcza scenę ze słynnego zbioru
opowiadań Ise-monogatari, napisanych z początkiem
w. X202. W jednym z tych opowiadań młody bo-
hater uprowadziwszy ukochaną dziewczynę z arysto-
kratycznego domu, ukrywa się wraz z nią, jesienią,
198 Reprod. R. Goepper, Kunst und Kunsthandwerk
Ostasiens, Miinchen 1968, il. 249.
199 Do grupy ziół aki-no nanakusa należą: kikyd {Platy co-
don grandifloruni), fujibakama (Eupatorium japonicum Thunb.),
ominaeshi {Patrinia scabiosaefolia), hagi (Lespedeza bicolor),
susuki {Miscanthus sinensis'), kuzu {Marantha arundinacea),
nadeshiko {Dianthus superbus L.). Często jednak w dekoracji
ograniczano ilość do trzech lub czterech roślin. Cyt. wg von
Raguć, Geschichte ..., s. 328, przypis 21.
2°°Joya, o. c., s. 417.
201 Jednym z najwcześniejszych znanych nam przykładów
tego typu dekoracji w lace japońskiej jest szkatułka na przy-
w kwitnących trawach torfowiska Musashi. Na roz-
kaz gubernatora prowincji uwodziciel miał zostać
uwięziony, a dziewczyna siłą sprowadzona do domu.
Służba szukając kochanków chciała wypłoszyć ich
podpalając trawę. Wtedy jednak przerażona dziew-
czyna zawołała błagalnie, zdradzając tym samym
kryjówkę i wydając wyrok na swego kochanka:
Nie palcie proszę
Dziś tej łąki Musashi
Ma miłość młoda
Ukryta jest tu ze mną
W kwitnącej łąki trawie203.
Ten epizod z Ise-monogatari zredukowany został
w dekoracji inro do samych kwiatów, sugerujących
jedynie uczuciową zawartość romantycznej opo-
wieści.
Symboliczna funkcja tego motywu wyobrażo-
nego na inro pozostaje w sferze intelektualnej otwie-
rając jedynie przed wyobraźnią możliwość poetyckich
interpretacji i nie pretendując do roli amuletu czy
talizmanu obiecującego realizację życzeń.
Istnieje jednakże i inny podtekst tego tematu,
którego odczytanie zawiera idee bezpośrednio prze-
noszące swą moc na osobę noszącą inro. Jesienne
kwiaty, a zwłaszcza koniczyna hagi, symbolizowały
szczęśliwą jesień w życiu człowieka204. Ofiarowanie
ozdobionego tym motywem inro czy guza wyrażało
życzenia zdrowej i pogodnej starości.
Innym z kwiatów jesieni stosowanym często
w dekoracji laki była chryzantema. Wielowarstwo-
wość jej symbolicznych znaczeń, zahaczających
o legendę, poezję, ludowe wierzenia, miała źródło
w ogromnej popularności tego kwiatu na Dalekim
Wschodzie. Umiejętność uprawy chryzantemy przy-
szła z Chin. W Japonii jednak doprowadzona zo-
stała niemal do roli kultu. Z końcem okresu Edo
znano prawie 5000 odmian chryzantem. Do dziś
dnia obchodzi się w dniu 9 września, według starego
bory toaletowe {Akino-ni shika makie-tebako) w świątyni
Izumo w prowincji Shinano, reprod. u vonRague, Geschichte...,
s. 77.
202 Ise-monogatari {Opowieści z Ise), których autorstwo
przypisywane było znanemu poecie z w. IX, Arihara-no Narihi-
ra, są zbiorem krótkich anegdot, opowiadań będących swego
rodzaju literackim komentarzem do wierszy tegoż poety.
Patrz: Kotański, Dziesięć tysięcy liści, s. 161.
203 Wiersz tłumaczony według tekstu angielskiego
przytoczonego przez Lane, o.c., London 1962, s.
184.
204 Joya, o. c., s. 417.
180