DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Wstęp do badań nad małopolskim malarstwem tablicowym XV wieku (1420 - 1470)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0050
1420—1430, wykazujące — obok tradycji III stylu
(draperia) — związki z kręgiem twórcy ołtarza z
Zatoń 17 oraz z obrazami i ołtarzami z Wrocławia,
Hyrova i Kreuzenbergu (ekspresja fizjonomiczna, ko-
loryt) i8. Plastyczne nimby zdają się wywodzić ze
ściennego malarstwa włoskiego, pod wpływem które-
go podobne, wypukłe aureole stosowano w malar-
stwie Tyrolu, Karyntii, Styrii, Dolnej Austrii i Wę-
gier 19.
Trzy wczesne zabytki malarstwa krakowskiego,
charakteryzujące się nasyconym kolorytem i zbliżo-
ną miękkością faktury, są wyrazem różnorodnych
poszukiwań formalnych, prowadzonych przez mala-
rzy wykształconych na obszarach Śląska, Czech,
Austrii i może Węgier. Dzieła ich nie wywarły więk-
szego wpływu na kształtowanie samodzielnego stylu
w malarstwie małopolskim połowy stulecia, jeśli po-
minąć podjęty wówczas typ obrazu epitafijnego
i zwyczaj umieszczania na rewersach skrzydeł ołta-
rzowych postaci świętych oraz grup Zwiastowania
14 P. T o e s c a, La pittura e la miniatura nella Lom-
bardia dai pili antichi monumenti alla meta dell Quattro-
cento (wyd. 1, Milano 1912), Torino 1966, s. 91—93, ryc.
133; s. 126, ryc. 216—217; s. 166—167, ryc. 339; s. 199,
ryc. 403. — R. van Marle, The Development oj the
Italian Schools of Painting, The Hague, t. IV, 1924, s. 212;
s. 255, fig. 128; s. 257—258, fig. 129; s. 266; t. V. 1925,
s. 84, fig. 52; t. VII, 1926, s. 290, fig. 190; s. 238, fig. 154.
Zob. także fresk w Viterbo: E. M. V e 11 e r, Die Kreuzi-
gungstafel des Isenheimer Altars (Sitzungsberichte der Hei-
delberger Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-hi-
storische Klasse 1968, 2. Abhandlung, s. 9, tabl. III).
15 V a n Marle, o. c., t. VII, s. 254, fig. 168. —
J. Weingartner, Gotische Wandmalerei in Siidtirol,
Wien 1948, s. 24, 70, ryc. 25; s. 33, 72—73, ryc. 69. —
S t a n g e, o. c., Bd X, s. 135, 143, ryc. 223.
16 F. Reichmann, Gotische Wandmalerei in Nie-
derósterreich, Zurich-Wien-Leipzig 1925, s. 100—101, ryc.
46—49. — H. T i e t z e, Geschichte und Beschreibung des
St. Stephansdomes in Wien (Ósterreichische Kunsttopo-
graphie, Bd XXIII. Wien 1931, s. 535, ryc. 673).
17 Kropaćek, o. c., s. 117—121. — Matejcek
und P e s i n a, o. c., s. 81, tabl. 222—227. — S t a n g e,
o. c., Bd IX, s. 129—131, ryc. 259. — Ku tal, o. c.,
s. 133.
18 Św. Jan na ramie obrazu Madonny we Wrocławiu:
Braune und W i e s e, o. c., tabl. 168. Patrz także przy-
pis 8. Hyrov: Kropaćek, o. c., s. 114—117, ryc. 26. —
Matejcek und P e s i n a, o. c., s. 80—81, tabl. 221.
Kreuzenberg: Oettinger, o. c., s. 14, ryc. 18, 19. —•
Kropi cek, o. c., s. 136—138. — Matejcek und
P e s i n a, o. c., s. 82, tabl. 229. — Stange, o. c., Bd IX,
s. 130, ryc. 258.
na ciemnoczerwonym tle, zapoczątkowany na skrzy-
dłach z Trzebuni i może w tryptyku Tronującej Ma-
donny.
Okres 1 1430—1440
W czwartym dziesięcioleciu w. XV powstały trzy
dzieła, zawierające przesłanki formalne dla dojrzałe-
go stylu lokalnego lat 1440—1460.
Pierwszą i najwybitniejszą indywidualnością w
malarstwie małopolskim tego okresu był twórca Ado-
racji Chrystusa zmarłego z Chomranic (Tarnów, Mu-
zeum Diecezjalne). W swych wędrówkach artystycz-
nych malarz ten dotarł do Tournai, a jedyne znane
jego dzieło powstało pod silnym wrażeniem sztuki
Roberta Campin 20; tryptyku Złożenia do grobu w
londyńskich Zbiorach Seilerna, Narodzenia w Musee
des Beaux-Arts w Dijon i tryptyku Zdjęcia z krzyża
(zachowany fragment w Stadelsches Kunstinstitut we
Frankfurcie nad Menem) — dzieł datowanych osta-
tnio na lata 1425—1432 (ryc. 3)21. Swym talentem
19 Weingartner, o. c., ryc. 14, 15, 18, 21, 23, 24
i dalsze. ■—-Reichmann, o. c., ryc. 27, 28. — Stan-
ge, o. c., Bd X. ryc. 223; Bd XI, ryc. 172. — Die Gotik
in Niederósterreich. Kunst, Kultur und Geschichte eines Lan-
des im Spdtmittelalter, praca zbiór., Wien 1963, ryc. 63, 68. —
Neufunde mittelalterlicher Wandmalereien 1959—1969 (Óster-
reichische Zeitschrift flir Kunst und Denkmalpflege, XXIII,
1969, H. 3/4, Katalog passim). —-D. Radocsay, A ko-
zę pkori Magyarorszdg falkepei, Budapest 1954, tabl. XIV,
XV, LXXXII. CVII.
20 J. Gadomski, Związki Mistrza ,,Opłakiwania“
Z Chomranic z twórczością Roberta Campin (Sprawozda-
nia z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Kra-
kowie, XV/1, 1971, s. 143—145). — Skubiszewski
[w:] Białostocki, o. c., s. 204, tabl. 77.
21 E. P a n o f s k y, Early Netherlandish Painting, Its
Origins and Character, Cambridge. Mass. 1953, s. 160—162,
fig. 196, 197; s. 158—160, 165—166, fig. 201, 202; s. 167—
169, fig. 205, 230. — A. Dohmann, Die altniederlandi-
sche Malerei des fiinfzehnten Jahrhunderts von van Eyck
bis Bosch, Leipzig 1964, s. 36—37, ryc. 57. — M. S. F r i n-
t a, The Genius of Robert Campin, The Hague-Paris 1966,
s. 29—32, fig. 1—3; s. 33—38, fig. 4—8; s. 50—53, fig, 32,
33. —- P. Pieper, Eine Tafel von Robert Campin (Pan-
theon, XXIV, 1966, s. 280, ryc. 2). — M. J. F r i e d 1 a n-
d e r, Early Netherlandish Painting2, voł. II. Rogier van
der Weyden and the Master of Flemalle, komentarz
N. Veronee-Verhaegen, Leyden-Brussels 1967, s.
91, nr 147, tabl. 141; s. 70, nr 53, tabl. 76; s. 71, nry 59,
59a, tabl. 86, 87. — J. G. v a n G e 1 d e r, An Early Work
by Robert Campin (Oud Holland, LXXXII, 1967, n" 1/2,
s. 1—17). — F. Anzelewsky [w:] Białostocki, o.
c., s. 170—171, tabl. 9, 10, 12.
42
(draperia) — związki z kręgiem twórcy ołtarza z
Zatoń 17 oraz z obrazami i ołtarzami z Wrocławia,
Hyrova i Kreuzenbergu (ekspresja fizjonomiczna, ko-
loryt) i8. Plastyczne nimby zdają się wywodzić ze
ściennego malarstwa włoskiego, pod wpływem które-
go podobne, wypukłe aureole stosowano w malar-
stwie Tyrolu, Karyntii, Styrii, Dolnej Austrii i Wę-
gier 19.
Trzy wczesne zabytki malarstwa krakowskiego,
charakteryzujące się nasyconym kolorytem i zbliżo-
ną miękkością faktury, są wyrazem różnorodnych
poszukiwań formalnych, prowadzonych przez mala-
rzy wykształconych na obszarach Śląska, Czech,
Austrii i może Węgier. Dzieła ich nie wywarły więk-
szego wpływu na kształtowanie samodzielnego stylu
w malarstwie małopolskim połowy stulecia, jeśli po-
minąć podjęty wówczas typ obrazu epitafijnego
i zwyczaj umieszczania na rewersach skrzydeł ołta-
rzowych postaci świętych oraz grup Zwiastowania
14 P. T o e s c a, La pittura e la miniatura nella Lom-
bardia dai pili antichi monumenti alla meta dell Quattro-
cento (wyd. 1, Milano 1912), Torino 1966, s. 91—93, ryc.
133; s. 126, ryc. 216—217; s. 166—167, ryc. 339; s. 199,
ryc. 403. — R. van Marle, The Development oj the
Italian Schools of Painting, The Hague, t. IV, 1924, s. 212;
s. 255, fig. 128; s. 257—258, fig. 129; s. 266; t. V. 1925,
s. 84, fig. 52; t. VII, 1926, s. 290, fig. 190; s. 238, fig. 154.
Zob. także fresk w Viterbo: E. M. V e 11 e r, Die Kreuzi-
gungstafel des Isenheimer Altars (Sitzungsberichte der Hei-
delberger Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-hi-
storische Klasse 1968, 2. Abhandlung, s. 9, tabl. III).
15 V a n Marle, o. c., t. VII, s. 254, fig. 168. —
J. Weingartner, Gotische Wandmalerei in Siidtirol,
Wien 1948, s. 24, 70, ryc. 25; s. 33, 72—73, ryc. 69. —
S t a n g e, o. c., Bd X, s. 135, 143, ryc. 223.
16 F. Reichmann, Gotische Wandmalerei in Nie-
derósterreich, Zurich-Wien-Leipzig 1925, s. 100—101, ryc.
46—49. — H. T i e t z e, Geschichte und Beschreibung des
St. Stephansdomes in Wien (Ósterreichische Kunsttopo-
graphie, Bd XXIII. Wien 1931, s. 535, ryc. 673).
17 Kropaćek, o. c., s. 117—121. — Matejcek
und P e s i n a, o. c., s. 81, tabl. 222—227. — S t a n g e,
o. c., Bd IX, s. 129—131, ryc. 259. — Ku tal, o. c.,
s. 133.
18 Św. Jan na ramie obrazu Madonny we Wrocławiu:
Braune und W i e s e, o. c., tabl. 168. Patrz także przy-
pis 8. Hyrov: Kropaćek, o. c., s. 114—117, ryc. 26. —
Matejcek und P e s i n a, o. c., s. 80—81, tabl. 221.
Kreuzenberg: Oettinger, o. c., s. 14, ryc. 18, 19. —•
Kropi cek, o. c., s. 136—138. — Matejcek und
P e s i n a, o. c., s. 82, tabl. 229. — Stange, o. c., Bd IX,
s. 130, ryc. 258.
na ciemnoczerwonym tle, zapoczątkowany na skrzy-
dłach z Trzebuni i może w tryptyku Tronującej Ma-
donny.
Okres 1 1430—1440
W czwartym dziesięcioleciu w. XV powstały trzy
dzieła, zawierające przesłanki formalne dla dojrzałe-
go stylu lokalnego lat 1440—1460.
Pierwszą i najwybitniejszą indywidualnością w
malarstwie małopolskim tego okresu był twórca Ado-
racji Chrystusa zmarłego z Chomranic (Tarnów, Mu-
zeum Diecezjalne). W swych wędrówkach artystycz-
nych malarz ten dotarł do Tournai, a jedyne znane
jego dzieło powstało pod silnym wrażeniem sztuki
Roberta Campin 20; tryptyku Złożenia do grobu w
londyńskich Zbiorach Seilerna, Narodzenia w Musee
des Beaux-Arts w Dijon i tryptyku Zdjęcia z krzyża
(zachowany fragment w Stadelsches Kunstinstitut we
Frankfurcie nad Menem) — dzieł datowanych osta-
tnio na lata 1425—1432 (ryc. 3)21. Swym talentem
19 Weingartner, o. c., ryc. 14, 15, 18, 21, 23, 24
i dalsze. ■—-Reichmann, o. c., ryc. 27, 28. — Stan-
ge, o. c., Bd X. ryc. 223; Bd XI, ryc. 172. — Die Gotik
in Niederósterreich. Kunst, Kultur und Geschichte eines Lan-
des im Spdtmittelalter, praca zbiór., Wien 1963, ryc. 63, 68. —
Neufunde mittelalterlicher Wandmalereien 1959—1969 (Óster-
reichische Zeitschrift flir Kunst und Denkmalpflege, XXIII,
1969, H. 3/4, Katalog passim). —-D. Radocsay, A ko-
zę pkori Magyarorszdg falkepei, Budapest 1954, tabl. XIV,
XV, LXXXII. CVII.
20 J. Gadomski, Związki Mistrza ,,Opłakiwania“
Z Chomranic z twórczością Roberta Campin (Sprawozda-
nia z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Kra-
kowie, XV/1, 1971, s. 143—145). — Skubiszewski
[w:] Białostocki, o. c., s. 204, tabl. 77.
21 E. P a n o f s k y, Early Netherlandish Painting, Its
Origins and Character, Cambridge. Mass. 1953, s. 160—162,
fig. 196, 197; s. 158—160, 165—166, fig. 201, 202; s. 167—
169, fig. 205, 230. — A. Dohmann, Die altniederlandi-
sche Malerei des fiinfzehnten Jahrhunderts von van Eyck
bis Bosch, Leipzig 1964, s. 36—37, ryc. 57. — M. S. F r i n-
t a, The Genius of Robert Campin, The Hague-Paris 1966,
s. 29—32, fig. 1—3; s. 33—38, fig. 4—8; s. 50—53, fig, 32,
33. —- P. Pieper, Eine Tafel von Robert Campin (Pan-
theon, XXIV, 1966, s. 280, ryc. 2). — M. J. F r i e d 1 a n-
d e r, Early Netherlandish Painting2, voł. II. Rogier van
der Weyden and the Master of Flemalle, komentarz
N. Veronee-Verhaegen, Leyden-Brussels 1967, s.
91, nr 147, tabl. 141; s. 70, nr 53, tabl. 76; s. 71, nry 59,
59a, tabl. 86, 87. — J. G. v a n G e 1 d e r, An Early Work
by Robert Campin (Oud Holland, LXXXII, 1967, n" 1/2,
s. 1—17). — F. Anzelewsky [w:] Białostocki, o.
c., s. 170—171, tabl. 9, 10, 12.
42