DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Wstęp do badań nad małopolskim malarstwem tablicowym XV wieku (1420 - 1470)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20352#0069
o
1
2m
be £
15. Kształt i wielkość nastaw ołtarzowych z lat około 1420—1440 (tablica pojedyncza, tryptyk o skrzydłach jedno- i dwu-
kwaterowych): a. Obraz ŚS. Marty, Agnieszki i Klary (Sandomierz, Muzeum Diecezjalne). —• b. Tryptyk „z Trzebuni" -
rekonstrukcja (skrzydła w Krakowie, Muzeum Narodowe). — c. Tryptyk Madonny Tronującej (Kraków, Muzeum Narodo-
we). — d. Tryptyk Ukrzyżowania (?) z Czchowa — rekonstrukcja (skrzydła w Tarnowie, Muzeum Diecezjalne). — e. Tryp-
tyk Sw. Mikołaja z Zarzecza (Bytom, Muzeum Górnośląskie). — f. Tryptyk Sw. Zofii z Sasovej — rekonstrukcja wg
M. Csanky‘ego (Bańska Bystrica, Muzeum) (rys. J. Gadomski)
po stronie awersu, fragment z Biecza stanowi połowę
skrzydła prawego. Niezależnie od tego, czy na pozo-
stałych trzech kwaterach awersów widniały dawniej
postacie dalszych świętych dziewic {yirgines capita-
les), tzn. Barbary, Doroty oraz Małgorzaty, i czy
środkową część tryptyku wypełniało przedstawienie
Marii z Dzieciątkiem 63 — na podstawie zachowane-
go fragmentu można z dużym prawdopodobieństwem
odtworzyć kształt i proporcje nastawy (bez predelli
i zwieńczenia — ryc. 14). Podobnych prób rekon-
strukcji można dokonać w przypadku niekompletnie
zachowanych tryptyków z Czchowa, Ptaszkowej, No-
wego Sącza albo Niedzicy (ryc. 15-d, 16-g, -h, -i).
Do źródeł pisanych informujących o dawnym wy-
glądzie piętnastowiecznych nastaw ołtarzowych należą 63
63 Jako domniemaną analogię dla układu tematów na
tryptyku z Biecza można wymienić nastawę typu ,,Vierer-
altar" z Gierczyna Dolnego (Niedergiehren) na Śląsku
(B r a u n e und W i e s e, o. c., s. 33, tabl. 61). Wizytacje
kościoła parafialnego w Bieczu wymieniają w nim w końcu
w. XVI i na początku w. XVII (1595—1608) m. in. „altare
Assumptionis B. M. V., quod est in capella S. Stanislai"
przede wszystkim teksty wizytacji kościołów Sądec-
czyzny i Podhala, spośród których najwięcej mate-
riału zawierają wizytacje archidiakona sądeckiego
Jana Januszowskiego z lat 1607—1608. Wprawdzie
niektóre spośród notowanych w tym czasie nastaw
gotyckich mogły ulec przeróbkom już w XVI stule-
ciu, jednak zdaje się to dotyczyć tylko kilku przy-
kładów; większa część retabulów (w wizytacjach
określanych jako structura antiąua, pieta, piana, par-
va, hu mili s\ pictura antiąua\ opus antiąuum cum la-
teralihus, structura triplex) zachowała się wówczas
w stanie pierwotnym lub zbliżonym do pierwotnego.
Najprostszym typem malowanej nastawy była w
1 poł. w. XV pojedyncza tablica w kształcie prosto-
kąta. Ten typ retabulum, w Małopolsce znany już
(Archiwum Kurii Metrop. w Krakowie: A. V. Cap. 2, fol.
86 av. — A. V. Cap. 4. fol. 84. — A. V. Cap. 9, s. 178. -
A. V. Cap. 21, s. 95. — A. V. Cap. 26, s. 450). O tema-
tach czterech świętych dziewic na retabulach ołtarzo-
wych: J. Braun, Der christliche Altar, in seiner
geschichtlichen Entwicklung, Munchen 1924, Bd II. s.
493.
1
2m
be £
15. Kształt i wielkość nastaw ołtarzowych z lat około 1420—1440 (tablica pojedyncza, tryptyk o skrzydłach jedno- i dwu-
kwaterowych): a. Obraz ŚS. Marty, Agnieszki i Klary (Sandomierz, Muzeum Diecezjalne). —• b. Tryptyk „z Trzebuni" -
rekonstrukcja (skrzydła w Krakowie, Muzeum Narodowe). — c. Tryptyk Madonny Tronującej (Kraków, Muzeum Narodo-
we). — d. Tryptyk Ukrzyżowania (?) z Czchowa — rekonstrukcja (skrzydła w Tarnowie, Muzeum Diecezjalne). — e. Tryp-
tyk Sw. Mikołaja z Zarzecza (Bytom, Muzeum Górnośląskie). — f. Tryptyk Sw. Zofii z Sasovej — rekonstrukcja wg
M. Csanky‘ego (Bańska Bystrica, Muzeum) (rys. J. Gadomski)
po stronie awersu, fragment z Biecza stanowi połowę
skrzydła prawego. Niezależnie od tego, czy na pozo-
stałych trzech kwaterach awersów widniały dawniej
postacie dalszych świętych dziewic {yirgines capita-
les), tzn. Barbary, Doroty oraz Małgorzaty, i czy
środkową część tryptyku wypełniało przedstawienie
Marii z Dzieciątkiem 63 — na podstawie zachowane-
go fragmentu można z dużym prawdopodobieństwem
odtworzyć kształt i proporcje nastawy (bez predelli
i zwieńczenia — ryc. 14). Podobnych prób rekon-
strukcji można dokonać w przypadku niekompletnie
zachowanych tryptyków z Czchowa, Ptaszkowej, No-
wego Sącza albo Niedzicy (ryc. 15-d, 16-g, -h, -i).
Do źródeł pisanych informujących o dawnym wy-
glądzie piętnastowiecznych nastaw ołtarzowych należą 63
63 Jako domniemaną analogię dla układu tematów na
tryptyku z Biecza można wymienić nastawę typu ,,Vierer-
altar" z Gierczyna Dolnego (Niedergiehren) na Śląsku
(B r a u n e und W i e s e, o. c., s. 33, tabl. 61). Wizytacje
kościoła parafialnego w Bieczu wymieniają w nim w końcu
w. XVI i na początku w. XVII (1595—1608) m. in. „altare
Assumptionis B. M. V., quod est in capella S. Stanislai"
przede wszystkim teksty wizytacji kościołów Sądec-
czyzny i Podhala, spośród których najwięcej mate-
riału zawierają wizytacje archidiakona sądeckiego
Jana Januszowskiego z lat 1607—1608. Wprawdzie
niektóre spośród notowanych w tym czasie nastaw
gotyckich mogły ulec przeróbkom już w XVI stule-
ciu, jednak zdaje się to dotyczyć tylko kilku przy-
kładów; większa część retabulów (w wizytacjach
określanych jako structura antiąua, pieta, piana, par-
va, hu mili s\ pictura antiąua\ opus antiąuum cum la-
teralihus, structura triplex) zachowała się wówczas
w stanie pierwotnym lub zbliżonym do pierwotnego.
Najprostszym typem malowanej nastawy była w
1 poł. w. XV pojedyncza tablica w kształcie prosto-
kąta. Ten typ retabulum, w Małopolsce znany już
(Archiwum Kurii Metrop. w Krakowie: A. V. Cap. 2, fol.
86 av. — A. V. Cap. 4. fol. 84. — A. V. Cap. 9, s. 178. -
A. V. Cap. 21, s. 95. — A. V. Cap. 26, s. 450). O tema-
tach czterech świętych dziewic na retabulach ołtarzo-
wych: J. Braun, Der christliche Altar, in seiner
geschichtlichen Entwicklung, Munchen 1924, Bd II. s.
493.