DOI Artikel:
Dobrowolski, Tadeusz: Istotne cechy późnogotyckiego malarstwa polskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0020
1. Święta Rozmowa z Wilczy Górnej, około r. 1440, Muz.
Górnośląskie w Bytomiu (fot. E. Szostek)
życie wraz z jego zmiennością, ile o trwanie,
0 wieczną egzystencję w świecie ducha. Dotyczy
to zwłaszcza najbardziej popularnego a typowe-
go dla obrazów centralnych motywu Świętej
Rozmowy, obok której do częstotliwych należą
kompozycje Ukrzyżowania, Koronacji Matki Bo-
skiej (ryc. 8) i jednostkowe tablice z motywem
Chrystusa w studni (Misericordia Domini, ryc. 5).
Oprócz tematu trzech osób Rozmowy ukazują
się często pojedyncze postacie, z reguły hiera-
tyczne, nieruchome i sztywne, niekiedy patrzące
przed siebie, ujęte w pozie albo stojącej, albo sie-
dzącej, w tym drugim przypadku umieszczone na
ławach lub tronach, zazwyczaj na tle symbolicz-
nej zasłony. Te środkowe tablice są flankowane
przez mniejsze kwatery skrzydeł ołtarzowych, za-
wierające po jednej lub po dwie postacie, rza-
dziej zaś przedstawiające sceny kilku- lub wielo-
postaciowe typu kreacyjnego (chóry świętych),
częściej typu biograficznego (z życia świętych).
Do najbardziej charakterystycznych należy
wspomniany motyw Świętej Rozmowy (Sacra
Conversazione), złożonej z postaci Matki Boskiej
1 dwóch ustawionych po jej bokach osób świę-
tych, z których jedna bywa zazwyczaj patronem
kościoła. Zdarza się jednak, że w ramach takie-
2. Święta Rozmowa w tryptyku z Wołowca, lata 1460—-
1470, Muz. Nar. w Warszawie (fot. Muzeum)
go układu miejsce środkowe zajmuje nie Madon-
na, lecz inny święty, przeważnie patron kościoła
(ryc. 1). Ta troista kompozycja była bodaj czę-
ściej cechą rzeźby niż malarstwa, chociaż zda-
rzało się różnie. W Krakowie — w świetle za-
chowanych zabytków —• temat ten przeważał
w malarstwie, lecz na Słowacji i Śląsku górował
w ołtarzach rzeźbionych, może i dlatego, że ła-
twiej było wyrzeźbić trzy poszczególne figury
i po prostu umieścić je obok siebie, niż wykonać
bardziej złożoną wielopostaciową kompozycję,
tym bardziej kompozycję jednolitą o organicz-
nej strukturze. Ta łatwość wykonania centralnej,
z figur złożonej części ołtarza mogła pociągać
szczególnie warsztaty prowincjonalne, dysponu-
jące mniejszą znajomością kunsztu, z czego oczy-
wiście nie wynika, że i takie utwory nie mogą
nęcić oka wybitną nieraz wartością artystyczną.
Środkowa postać Świętej Rozmowy patrzy wprost
na widza (Matka Boska pochyla jednak głowę ku
Dzieciątku), dwie boczne zwracają się zaś ku
głównej postaci, podkreślając motyw rozmowy,
a właściwie nie tyle rozmowę w sensie dosłow-
nym, ile postawę kontemplacji i cichej adoracji.
Na najstarszej bodaj desce tego typu z czasu
około r. 1440, pochodzącej z Wilczy Górnej w po-
12
Górnośląskie w Bytomiu (fot. E. Szostek)
życie wraz z jego zmiennością, ile o trwanie,
0 wieczną egzystencję w świecie ducha. Dotyczy
to zwłaszcza najbardziej popularnego a typowe-
go dla obrazów centralnych motywu Świętej
Rozmowy, obok której do częstotliwych należą
kompozycje Ukrzyżowania, Koronacji Matki Bo-
skiej (ryc. 8) i jednostkowe tablice z motywem
Chrystusa w studni (Misericordia Domini, ryc. 5).
Oprócz tematu trzech osób Rozmowy ukazują
się często pojedyncze postacie, z reguły hiera-
tyczne, nieruchome i sztywne, niekiedy patrzące
przed siebie, ujęte w pozie albo stojącej, albo sie-
dzącej, w tym drugim przypadku umieszczone na
ławach lub tronach, zazwyczaj na tle symbolicz-
nej zasłony. Te środkowe tablice są flankowane
przez mniejsze kwatery skrzydeł ołtarzowych, za-
wierające po jednej lub po dwie postacie, rza-
dziej zaś przedstawiające sceny kilku- lub wielo-
postaciowe typu kreacyjnego (chóry świętych),
częściej typu biograficznego (z życia świętych).
Do najbardziej charakterystycznych należy
wspomniany motyw Świętej Rozmowy (Sacra
Conversazione), złożonej z postaci Matki Boskiej
1 dwóch ustawionych po jej bokach osób świę-
tych, z których jedna bywa zazwyczaj patronem
kościoła. Zdarza się jednak, że w ramach takie-
2. Święta Rozmowa w tryptyku z Wołowca, lata 1460—-
1470, Muz. Nar. w Warszawie (fot. Muzeum)
go układu miejsce środkowe zajmuje nie Madon-
na, lecz inny święty, przeważnie patron kościoła
(ryc. 1). Ta troista kompozycja była bodaj czę-
ściej cechą rzeźby niż malarstwa, chociaż zda-
rzało się różnie. W Krakowie — w świetle za-
chowanych zabytków —• temat ten przeważał
w malarstwie, lecz na Słowacji i Śląsku górował
w ołtarzach rzeźbionych, może i dlatego, że ła-
twiej było wyrzeźbić trzy poszczególne figury
i po prostu umieścić je obok siebie, niż wykonać
bardziej złożoną wielopostaciową kompozycję,
tym bardziej kompozycję jednolitą o organicz-
nej strukturze. Ta łatwość wykonania centralnej,
z figur złożonej części ołtarza mogła pociągać
szczególnie warsztaty prowincjonalne, dysponu-
jące mniejszą znajomością kunsztu, z czego oczy-
wiście nie wynika, że i takie utwory nie mogą
nęcić oka wybitną nieraz wartością artystyczną.
Środkowa postać Świętej Rozmowy patrzy wprost
na widza (Matka Boska pochyla jednak głowę ku
Dzieciątku), dwie boczne zwracają się zaś ku
głównej postaci, podkreślając motyw rozmowy,
a właściwie nie tyle rozmowę w sensie dosłow-
nym, ile postawę kontemplacji i cichej adoracji.
Na najstarszej bodaj desce tego typu z czasu
około r. 1440, pochodzącej z Wilczy Górnej w po-
12