DOI Artikel:
Dobrowolski, Tadeusz: Istotne cechy późnogotyckiego malarstwa polskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0028
że dokonująca się selekcja funkcjonowała, jak
się zdaje, na korzyść sztuki zadomowionej i ma-
sowej.
Kłopotliwe wydaje się używanie naturalne-
go — zdawałoby się terminu sztuki narodowej,
tj. zgodnej z charakterem narodowym, albowiem
i charakter ten może ulegać przemianom. Stąd
statyczny model sztuki byłby ryzykowny. Ma-
larstwo stylu międzynarodowego miało odcień
dworsko-liryczny, malarstwo w. XV, chociaż nie
zawsze w pełni dynamiczne, posługiwało się tiaw.
stylem ekspresyjnym. Biorąc pod rozwagę szer-
sze okresy historyczne, warto np. stwierdzić, że
malarstwo krakowsko-sądeckie (powtarzające np.
postacie hieratyczne i swoisty układ motywu
Świętej Rozmowy) było raczej statyczne,
a w w. XIX — znowu dokonamy radykalnego
przesunięcia w czasie — sztuka Chełmońskiego,
Michałowskiego i wielu innych odznaczała się
kinetyzmem i dynamicznością.
W średniowieczu polskim skłonność do przed-
stawień idealnych przeważała nad malarstwem
fabularno-opisowym i rodzajowym, przy czym
raczej niechętnie korzystano z pełni możliwości
mdmetycznych.
Podział na okresy, interpunkcja chronologicz-
na malarstwa polskiego przedstawiała się od-
miennie niż na Zachodzie. W latach realizacji
wielkich dzieł Jana van Eycka, Roberta Campi-
na i Rogera van der Weyden, w Polsce kiełko-
wał dopiero nowy uniwersalny styl ekspresyj-
ny. W okresie zaś późnego renesansu i począt-
ków manieryzmu włoskiego wciąż jeszcze trwa-
ły u nas motywy tradycyjne, jak trójdzielne
Święte Rozmowy, co najwyżej obdarzone jakimś
nowym szczegółem kostiumowym lub renesanso-
wym ornamentem w złoconych partiach obrazu.
Najtrudniej określić jedną jeszcze właściwość
tego malarstwa, bardzo istotną, lecz wymykają-
cą się z prób jej zdefiniowania. Chodzi o jego
ogólną tonację duchową, którą można uchwycić
drogą wczuwania się w istotę tej sztuki, lecz nie
można przetłumaczyć jej dokładniej na słowa
z braku odpowiedniego aparatu pojęciowego.
Wchodzą w grę trudności semantyczne. Swoisty
styl obrazów, ukryty w ich najgłębszej warstwie
specyficzny klimat można natomiast wykryć z ła-
twością drogą ich porównania np. z wzorami gra-
ficznymi, z których — częściej niż dotychczas
mniemano — korzystało nasze malarstwo 12. Al-
bowiem nawet oparcie kompozycji .i ogólnego
kształtu przedstawianych osób na gotowym wzo-
rze nie zacierało ich specyfiki. Opór stawiany
przez obraz próbom całkowitego zrozumienia
i wyrażenia jego inności można by — zdawało-
by się — pokonać przy pomocy języka subiek-
tywno-metaforycznego, lecz taki język bywa
z natury niejasny, często dowolny i dlatego za-
wodny. Informuje bowiem nie tyle o samym dzie-
le sztuki, ile o przeżywaniu dzieła przez percep-
tor a.
12 A. M. Olszewski, Pierwowzory graficzne póź-
nogotyckiej sztuki małopolskiej, Wrocław-Warszawa-
-Kraków-Gdańsk 1975.
TRAITS ESSEATIELS DE LA PEINTURE POLONAISE Dl GOTIQUE TARDIF
Le probleme de la particularite de chaąue art na-
tknął et alit rairemenl discute, et il a ete plutot remplace
par la description de differentes etapes de son develop-
pement. Ce probleme pcse des diffdicultes resultant de
la variabilite des formes de 1’art au cours des siecles.
Les diffdcultes augmentent encore a eause de 1’echange
des influences artistiąues en Europę et la domination
des styles universels, dont p. ex. le style International
du XIVe siecle ou le style universel expressif du XVe
et du debut du XVIe siecles. Pour determineir doinc les
oualites specifiąues de 1’art, p. ex. de la peinture, il
faut faire une distinction entre les elements univer-
sels, et nationaux. Dans la peinture du XVe siecle on
rencontre rarement parmi les oeuvres de style univer-
sel les traits totalement specifiąues. Ainsi pour saisir
les traits essentiels de la peinture il faut examiner
avant tout les proportions mutuelles de ses divers ele-
ments, leur freąuence et leur tension, la solidite et la
ąualite de certaines formes. II faut en plus essayer de
comprendre 1’atmosphere spirituelle de l’art pour sai-
sir son originalite. II est cependant difficile d’exprimer
en paroles les resultats de ces efforts ąuisąue la tra-
duction exacte des expressions de 1’art plastiąue en
langue parlee est en principe impossible.
La peinture polonaise (surtout cracovienne) du XVe
et du debut du XVIC siecles recut de nombreuses im-
pulsions venant d’Italie, de Pays-Bas, d’Allemagne.
d’Autriche, de Boheme et de Silesie (qui fut alors po-
litiąuement unie a la Boheme), ce qui etait facilite
par de nombreuses immigrations des artistes; malgre
cela elle ccnstitua une des ecoles europeennes, differen-
tes des autres. A cote de nouveaux venus, les peintres
de nationalite polonaise, óinumeres en grand nomhre dans
des doouments d’archives,, avaient la part considerable
a la formation d’une ecole locale. Les etrangers s’intro-
du-isaient en principe initegralement dans le mllieu local
en adaptant leur activite artistiąue a l’art de cette re-
gion. L^apparition des traits nationaux a eu sa raisom
dans des conditions ethniąues, politiąues, sociales, eco-
nomiąues, ideologiąues et morales, bref dans des phe-
20
się zdaje, na korzyść sztuki zadomowionej i ma-
sowej.
Kłopotliwe wydaje się używanie naturalne-
go — zdawałoby się terminu sztuki narodowej,
tj. zgodnej z charakterem narodowym, albowiem
i charakter ten może ulegać przemianom. Stąd
statyczny model sztuki byłby ryzykowny. Ma-
larstwo stylu międzynarodowego miało odcień
dworsko-liryczny, malarstwo w. XV, chociaż nie
zawsze w pełni dynamiczne, posługiwało się tiaw.
stylem ekspresyjnym. Biorąc pod rozwagę szer-
sze okresy historyczne, warto np. stwierdzić, że
malarstwo krakowsko-sądeckie (powtarzające np.
postacie hieratyczne i swoisty układ motywu
Świętej Rozmowy) było raczej statyczne,
a w w. XIX — znowu dokonamy radykalnego
przesunięcia w czasie — sztuka Chełmońskiego,
Michałowskiego i wielu innych odznaczała się
kinetyzmem i dynamicznością.
W średniowieczu polskim skłonność do przed-
stawień idealnych przeważała nad malarstwem
fabularno-opisowym i rodzajowym, przy czym
raczej niechętnie korzystano z pełni możliwości
mdmetycznych.
Podział na okresy, interpunkcja chronologicz-
na malarstwa polskiego przedstawiała się od-
miennie niż na Zachodzie. W latach realizacji
wielkich dzieł Jana van Eycka, Roberta Campi-
na i Rogera van der Weyden, w Polsce kiełko-
wał dopiero nowy uniwersalny styl ekspresyj-
ny. W okresie zaś późnego renesansu i począt-
ków manieryzmu włoskiego wciąż jeszcze trwa-
ły u nas motywy tradycyjne, jak trójdzielne
Święte Rozmowy, co najwyżej obdarzone jakimś
nowym szczegółem kostiumowym lub renesanso-
wym ornamentem w złoconych partiach obrazu.
Najtrudniej określić jedną jeszcze właściwość
tego malarstwa, bardzo istotną, lecz wymykają-
cą się z prób jej zdefiniowania. Chodzi o jego
ogólną tonację duchową, którą można uchwycić
drogą wczuwania się w istotę tej sztuki, lecz nie
można przetłumaczyć jej dokładniej na słowa
z braku odpowiedniego aparatu pojęciowego.
Wchodzą w grę trudności semantyczne. Swoisty
styl obrazów, ukryty w ich najgłębszej warstwie
specyficzny klimat można natomiast wykryć z ła-
twością drogą ich porównania np. z wzorami gra-
ficznymi, z których — częściej niż dotychczas
mniemano — korzystało nasze malarstwo 12. Al-
bowiem nawet oparcie kompozycji .i ogólnego
kształtu przedstawianych osób na gotowym wzo-
rze nie zacierało ich specyfiki. Opór stawiany
przez obraz próbom całkowitego zrozumienia
i wyrażenia jego inności można by — zdawało-
by się — pokonać przy pomocy języka subiek-
tywno-metaforycznego, lecz taki język bywa
z natury niejasny, często dowolny i dlatego za-
wodny. Informuje bowiem nie tyle o samym dzie-
le sztuki, ile o przeżywaniu dzieła przez percep-
tor a.
12 A. M. Olszewski, Pierwowzory graficzne póź-
nogotyckiej sztuki małopolskiej, Wrocław-Warszawa-
-Kraków-Gdańsk 1975.
TRAITS ESSEATIELS DE LA PEINTURE POLONAISE Dl GOTIQUE TARDIF
Le probleme de la particularite de chaąue art na-
tknął et alit rairemenl discute, et il a ete plutot remplace
par la description de differentes etapes de son develop-
pement. Ce probleme pcse des diffdicultes resultant de
la variabilite des formes de 1’art au cours des siecles.
Les diffdcultes augmentent encore a eause de 1’echange
des influences artistiąues en Europę et la domination
des styles universels, dont p. ex. le style International
du XIVe siecle ou le style universel expressif du XVe
et du debut du XVIe siecles. Pour determineir doinc les
oualites specifiąues de 1’art, p. ex. de la peinture, il
faut faire une distinction entre les elements univer-
sels, et nationaux. Dans la peinture du XVe siecle on
rencontre rarement parmi les oeuvres de style univer-
sel les traits totalement specifiąues. Ainsi pour saisir
les traits essentiels de la peinture il faut examiner
avant tout les proportions mutuelles de ses divers ele-
ments, leur freąuence et leur tension, la solidite et la
ąualite de certaines formes. II faut en plus essayer de
comprendre 1’atmosphere spirituelle de l’art pour sai-
sir son originalite. II est cependant difficile d’exprimer
en paroles les resultats de ces efforts ąuisąue la tra-
duction exacte des expressions de 1’art plastiąue en
langue parlee est en principe impossible.
La peinture polonaise (surtout cracovienne) du XVe
et du debut du XVIC siecles recut de nombreuses im-
pulsions venant d’Italie, de Pays-Bas, d’Allemagne.
d’Autriche, de Boheme et de Silesie (qui fut alors po-
litiąuement unie a la Boheme), ce qui etait facilite
par de nombreuses immigrations des artistes; malgre
cela elle ccnstitua une des ecoles europeennes, differen-
tes des autres. A cote de nouveaux venus, les peintres
de nationalite polonaise, óinumeres en grand nomhre dans
des doouments d’archives,, avaient la part considerable
a la formation d’une ecole locale. Les etrangers s’intro-
du-isaient en principe initegralement dans le mllieu local
en adaptant leur activite artistiąue a l’art de cette re-
gion. L^apparition des traits nationaux a eu sa raisom
dans des conditions ethniąues, politiąues, sociales, eco-
nomiąues, ideologiąues et morales, bref dans des phe-
20