DOI Artikel:
Kalinowska, Janina: Akwizgran: Przyczynek do poznania pierwotnego programu ikonograficznego dekoracji mozaikowej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0025
re zajęły apokaliptyczne wizje Chrystusa Powtór-
nego Przyjścia — lecz na bocznych tympano-
nach (Charlieu, La Charitś sur Loire, Compo-
stella) i ścianach nieołtarzowych (Puy en Velay,
Gurk, Kraków, Kolonia)63. Ale są to już czasy
późniejsze, a dekoracja kaplicy pałacowej w Ak-
wizgranie powstała w epoce konstantyńskiego re-
nesansu karolińskiego i bliższa jest epoce wczes-
no chrzęści jańskie j.
W ramach „Programu Salwatora” wyobrażo-
no więc zapewne we wszystkich trzech kate-
drach — Rzymu, Neapolu i Akwizgranu — oprócz
innych, dwa wielkiej wagi wydarzenia. W Rzy-
mie (?) i Neapolu w apsydach, a w Akwizgra-
nie w prezlbiiteirium ukiaszaino prawdbpoidolbniie wi-
zję Boga w widzialnej postaci — takiej, w jakiej
jedyny raiz w czasie siweglo pobytu na z;iemi uka-
zał się wybranym ulcznioim ma świętej górze.
Piotr, Jakub i Jain ujrzeli Go, nie w kształcie
Ikoliuminy oginia ozy gorejącego krzaka, lecz ,,vi-
sibilis” w postaci Syna Człowieczego przeimienio-
,s Zob. J. Kalinowska, Kaplica Jana Hińczy z
Rogowa w katedrze na Wawelu. Studia Wawelskie (w
druku).
64 W bazylikach rzymskich poświęconych świętym
męczennikom wizje apokaliptyczne były wręcz powszech-
nym przedstawieniem w dekoracji i apsydy, i tęczy.
W apsyidizaie widniał 'Chrystus „Nadchodzący wśród obło-
ków” i(Apokalipsa 1, 7>—18), na tęczy Baranek w otocze-
niu siedmiu kandelabrów, czterech istot żywych, anio-
łów (Apokalipsa 4 i 5), a poniżej dwudziestu czterech
starców oddawało swe korony leżącemu na ołtarzu Ba-
rankowi, wyobrażonemu u szczytu luku na tęczy i Chry-
stusowi Powtórnego' Przyjścia widniejącemu w centrum
apsydy. Nie zawsze występowały wszystkie wymienione
wyżej motywy ikonograficzne. Oba apokaliptyczne te-
maty: Nadchodzący wśród obłoków (Apokalipsa 1, 7—8)
i Hołd składany Barankowi (Apokalipsa 4 i 5) występo-
wały łącznie w 1. tysiącleciu w bazylikach-imartyriach
Wiecznego Miasta: w SS. Gosma e Damlano (VI w.),
Sta Prassede (IX w.), Sta Cecdlia (IX w., z dużymi od-
mego w kształt Boga. Wizja ta mogła stanąć
u progu piriziełiaimianiia aniifclomicznośei, której, w
oparciu o Stary Testament, pinziefsitrizegiadi (choć nie
zawisize w diasporze) żydzi.
Dla wyobrażenia tematu Secundus Adventus
(na Lateranie i w Neapolu na tęczy, a w Ak-
wizgranie w kopule) wybrał wczesnochrześcijań-
ski ikonograf także wizję unikatową. Raz jeden
jeszcze — lecz już po Wniebowstąpieniu, i tylko
jednemu wybranemu uczniowi, Janowi — ukazał
się Chrystus w eschatologicznych wizjach w po-
staci „podobnej Synowi Człowieczemu” (Apoka-
lipsa 1, li3i), w postaci „Nadchodzącego wśród
obłoków” (1, 7) i siedzącego na tronie (4 i 5)6ł.
Obie wizje Boga: z góry Tabor i wyspy Pat-
mos (jedyne, jakie dane było ujrzeć apostołom),
widniały zapewne w kaplicy Karola Wielkiego
w Akwizgranie 65. Jej dekoracja stała się jednym
z ważnych ogniw w przerzuceniu wczesnochrześ-
cijańskich tematów do średniowiecznej ikonogra-
fii (zachodniej.
chyleniami od typu wówczas rozpowszechnionego),, w S.
Sebaisiianello (X w.) oraz w Triclindum Leona III (iz koń-
ca w. VIII). Pierwotnie mogły być w Rzymie również
w S. Paolo fuori le mura, w Sta Maria Maggiore, S.
An-drea Catabarbara, S. Lsrenzo in Luoina, S. Marco
i w wielu innych, nie znanych dziś już dekoracjach ba-
zylik, gdyż oba te tematy związane były ze sobą w pro-
gramach dekoracji martyriów tak ściśle i w podobny
sposób, jak Przemienienie z Secunduis Adventus w zdo-
bieniu katedr.
65 Potwierdzeniem tej hipotezy mogłyby by być rów-
nież 3 niemal jednobrzmiące teksty źródłowe (MGH Di-
plomata regum et imperatorum Gecrmaniae 2,67518, 67519
i 67615) przytoczone przez Falkensteiina (o. c s. 73, przyp.
116, 1117 i lll8). Zawierają one informację, iż ołtarz górny
w kaplicy 'akwiiizgiriańiskiej dedykowany był „in hotnore
sancte resurrectionlils domini nostri Jesu Christi” (r. 997),
a w Przemienieniu właśnie ukazał Salwator „naturę
przyszłego zmartwychwstania” (Chryzostom, Efrem, Hie-
ronim i in.); Kalinowska, Lateran...
AIX-LA-CHAPELLE. CONTRIBUTION A LA CONNAISSANCE DU PREMIER PROGRAMME ICONOGRAPHIQUE
DE LA MOSAlQUE DANS LA CHAPELLE PALATINE DE CHARLEMAGNE
La chapelle palatine portait les dedicaces du Sau-
veur et de Sainte-Marie. La remarąue dans l’Antiquiitates
Tirevirensas: „Monaisterium Sti tMatriae” suggere, qu’a
roriig.ine le dauxdeme tatrę etait paut-etre la dedieace du
couvent, siege du clerge de palads, puisąue depuis quel-
quas sieoles on aivait la ooutume de doruner au couvent
aiutre dedieace, differemte de celle de 1’egliise. Cetite habi-
tacie de joindre ces deux paitrons vint probablement des
„groupes episcoparuc”, qui etaient cómposśes de trois
ibatiimenits sacires: la caithedmale du Cauyeur, c’©st a dire
la basilica aestivalis ((probablement pairce que les plus
importantes ceremonlies y avaient lieu en ete p. ex.
Paques, 1’Aiseensioin, la Peintecóte, la Tnansfiguratioin).
Cette dedieace etait changee plus tard par suitę de l’in-
troduction de reliques de martyrs qui se trouvaient dans
il’egłise. Sainite-Mairie etait (la paibronne de la seoande egłi-
se, qu’on appelait aussi la basilica hiemalis, puisque les
ceremonies prtincipałes y etaient oelebrees en hiver (Noel,
21
nego Przyjścia — lecz na bocznych tympano-
nach (Charlieu, La Charitś sur Loire, Compo-
stella) i ścianach nieołtarzowych (Puy en Velay,
Gurk, Kraków, Kolonia)63. Ale są to już czasy
późniejsze, a dekoracja kaplicy pałacowej w Ak-
wizgranie powstała w epoce konstantyńskiego re-
nesansu karolińskiego i bliższa jest epoce wczes-
no chrzęści jańskie j.
W ramach „Programu Salwatora” wyobrażo-
no więc zapewne we wszystkich trzech kate-
drach — Rzymu, Neapolu i Akwizgranu — oprócz
innych, dwa wielkiej wagi wydarzenia. W Rzy-
mie (?) i Neapolu w apsydach, a w Akwizgra-
nie w prezlbiiteirium ukiaszaino prawdbpoidolbniie wi-
zję Boga w widzialnej postaci — takiej, w jakiej
jedyny raiz w czasie siweglo pobytu na z;iemi uka-
zał się wybranym ulcznioim ma świętej górze.
Piotr, Jakub i Jain ujrzeli Go, nie w kształcie
Ikoliuminy oginia ozy gorejącego krzaka, lecz ,,vi-
sibilis” w postaci Syna Człowieczego przeimienio-
,s Zob. J. Kalinowska, Kaplica Jana Hińczy z
Rogowa w katedrze na Wawelu. Studia Wawelskie (w
druku).
64 W bazylikach rzymskich poświęconych świętym
męczennikom wizje apokaliptyczne były wręcz powszech-
nym przedstawieniem w dekoracji i apsydy, i tęczy.
W apsyidizaie widniał 'Chrystus „Nadchodzący wśród obło-
ków” i(Apokalipsa 1, 7>—18), na tęczy Baranek w otocze-
niu siedmiu kandelabrów, czterech istot żywych, anio-
łów (Apokalipsa 4 i 5), a poniżej dwudziestu czterech
starców oddawało swe korony leżącemu na ołtarzu Ba-
rankowi, wyobrażonemu u szczytu luku na tęczy i Chry-
stusowi Powtórnego' Przyjścia widniejącemu w centrum
apsydy. Nie zawsze występowały wszystkie wymienione
wyżej motywy ikonograficzne. Oba apokaliptyczne te-
maty: Nadchodzący wśród obłoków (Apokalipsa 1, 7—8)
i Hołd składany Barankowi (Apokalipsa 4 i 5) występo-
wały łącznie w 1. tysiącleciu w bazylikach-imartyriach
Wiecznego Miasta: w SS. Gosma e Damlano (VI w.),
Sta Prassede (IX w.), Sta Cecdlia (IX w., z dużymi od-
mego w kształt Boga. Wizja ta mogła stanąć
u progu piriziełiaimianiia aniifclomicznośei, której, w
oparciu o Stary Testament, pinziefsitrizegiadi (choć nie
zawisize w diasporze) żydzi.
Dla wyobrażenia tematu Secundus Adventus
(na Lateranie i w Neapolu na tęczy, a w Ak-
wizgranie w kopule) wybrał wczesnochrześcijań-
ski ikonograf także wizję unikatową. Raz jeden
jeszcze — lecz już po Wniebowstąpieniu, i tylko
jednemu wybranemu uczniowi, Janowi — ukazał
się Chrystus w eschatologicznych wizjach w po-
staci „podobnej Synowi Człowieczemu” (Apoka-
lipsa 1, li3i), w postaci „Nadchodzącego wśród
obłoków” (1, 7) i siedzącego na tronie (4 i 5)6ł.
Obie wizje Boga: z góry Tabor i wyspy Pat-
mos (jedyne, jakie dane było ujrzeć apostołom),
widniały zapewne w kaplicy Karola Wielkiego
w Akwizgranie 65. Jej dekoracja stała się jednym
z ważnych ogniw w przerzuceniu wczesnochrześ-
cijańskich tematów do średniowiecznej ikonogra-
fii (zachodniej.
chyleniami od typu wówczas rozpowszechnionego),, w S.
Sebaisiianello (X w.) oraz w Triclindum Leona III (iz koń-
ca w. VIII). Pierwotnie mogły być w Rzymie również
w S. Paolo fuori le mura, w Sta Maria Maggiore, S.
An-drea Catabarbara, S. Lsrenzo in Luoina, S. Marco
i w wielu innych, nie znanych dziś już dekoracjach ba-
zylik, gdyż oba te tematy związane były ze sobą w pro-
gramach dekoracji martyriów tak ściśle i w podobny
sposób, jak Przemienienie z Secunduis Adventus w zdo-
bieniu katedr.
65 Potwierdzeniem tej hipotezy mogłyby by być rów-
nież 3 niemal jednobrzmiące teksty źródłowe (MGH Di-
plomata regum et imperatorum Gecrmaniae 2,67518, 67519
i 67615) przytoczone przez Falkensteiina (o. c s. 73, przyp.
116, 1117 i lll8). Zawierają one informację, iż ołtarz górny
w kaplicy 'akwiiizgiriańiskiej dedykowany był „in hotnore
sancte resurrectionlils domini nostri Jesu Christi” (r. 997),
a w Przemienieniu właśnie ukazał Salwator „naturę
przyszłego zmartwychwstania” (Chryzostom, Efrem, Hie-
ronim i in.); Kalinowska, Lateran...
AIX-LA-CHAPELLE. CONTRIBUTION A LA CONNAISSANCE DU PREMIER PROGRAMME ICONOGRAPHIQUE
DE LA MOSAlQUE DANS LA CHAPELLE PALATINE DE CHARLEMAGNE
La chapelle palatine portait les dedicaces du Sau-
veur et de Sainte-Marie. La remarąue dans l’Antiquiitates
Tirevirensas: „Monaisterium Sti tMatriae” suggere, qu’a
roriig.ine le dauxdeme tatrę etait paut-etre la dedieace du
couvent, siege du clerge de palads, puisąue depuis quel-
quas sieoles on aivait la ooutume de doruner au couvent
aiutre dedieace, differemte de celle de 1’egliise. Cetite habi-
tacie de joindre ces deux paitrons vint probablement des
„groupes episcoparuc”, qui etaient cómposśes de trois
ibatiimenits sacires: la caithedmale du Cauyeur, c’©st a dire
la basilica aestivalis ((probablement pairce que les plus
importantes ceremonlies y avaient lieu en ete p. ex.
Paques, 1’Aiseensioin, la Peintecóte, la Tnansfiguratioin).
Cette dedieace etait changee plus tard par suitę de l’in-
troduction de reliques de martyrs qui se trouvaient dans
il’egłise. Sainite-Mairie etait (la paibronne de la seoande egłi-
se, qu’on appelait aussi la basilica hiemalis, puisque les
ceremonies prtincipałes y etaient oelebrees en hiver (Noel,
21