DOI Artikel:
Biskupski, Romuald: Wybrane warsztaty malarstwa ikonowego szkoły halickiej XV i XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0032
goły udrapowań szat, tronu o półokrągłym opar-
ciu oraz figur ewangelistów. Proporcje postaci
Chrystusa, rysunek symboli ewangelistów i tro-
nu bliższe są przy tym ikonie z soboru Uspien-
skiego niż ikonie .z Galerii T.rietklkowskie:j, ido
której natomiast w większym stopniu nawiązuje
rysunek szat Chrystusa.
Tak bliskie podobieństwo do ikony włodzi-
mierskiej przemawia za uznaniem w niej pier-
wowzoru ikony z Nowosielec. Można przypusz-
czać, że wzór, którym się posłużył malarz ikony
z Nowosielec, był kopią rysunkową oryginalne-
go dtzieła Rublowa, gdyż takie właśnie propor-
cje występują rzadko w przykładach typu ikono-
graficznego zwanego Spaś w siłach 10 *. Jeśli przy-
jąć, że ikona z Nowosielec została namalowana
w oparciu o wzór rysunkowy, to musiał on być
opatrzony opisem kolorystycznym, ponieważ dość
wiernie powtarza ona kolorystykę dzieła Rublowa.
Przemawia za tym taikże .zastosowanie złotego tła,
nie spotykanego w ikonach obszaru halicko-wo-
łyńskiego, typowe natomiast dla ikon (łącznie z
wskazanym pierwowzorem rublowskim) central-
nych szkół malarstwa staroruskiego.
Ikona Matki Boskiej Hodegetrii (ryc. 2; Mu-
zeum Historyczne w Sanoku, nr inw. 901) po-
chodzi z cerkwi pod wezwaniem Pokrowa Matki
Boskiej w Dolinie, woj. krośnieńskien; do Mu-
zeum Towarzystwa Łemkowskiego w Sanoku
przeniesiona została 10 sierpnia 1931, skąd tra-
fiła do Muzeum Historycznego w Sanoku. Wy-
konana farbami temperowymi na gruncie, na pod-
obraziu z trzech desek lipowych, spojonych pio-
nowo i wzmocnionych dwiema lisltwaimi konstruk-
cyjnymi wprowadzonymi z prawego boku; wy-
miary 1112 X 7i6 X 3 cm12.
10 Np. ikona z w. XV ze wisi Czernokułowo — zob.
A. S. Ku kies, K. G. T i c h o mitr o w a, Muzej-zapo-
wiednik imieni Andreja Rublewa [w:] Spaso-Androni-
kow monastyr, Moskwa 1972, s. 94, il. 5; ikona z cerk-
wi Trójcy na Baru z końca XV—• początku XVI w. —
zob. W. I. Ant on o w a, Wystawka poswjaszczennaja
szestisotletniemu jubileju Andreja Rublewa, Moiskwa 196(0,
poz. 98, il. 8; ikona szkoły twerskiej z pierwszej poło-
wy XV w. — zob. A. Jewsejewa, Zywopis drew-
niej Tweri, Moskwa 1974, tabl. 30; ikona z w. XV — zob.
L. Ouspensky, W. Lossky, Der Sinn der Ikonen,
Bern 1902, s. 72; ikona autorstwa Dionisija z r. 1500 —
zob. J. J. Dan iłowa, Dionissi, Dresdan 1970, il. 78;
ikona z około 1016 r. — zob. S. I. Maslenacyn, Ja-
rosławskaja ikonopis, Moskwa 1973, il. 22. Rosyjscy ba-
dacze są zgodni co do zależności przedstawień tego ty-
pu ikonograficznego w średniowiecznym malarstwie Ru-
si od afcoiny Spasa w siłach iz ikonostasu soboru U.spien
skiego. Łazariew uważa, że ikony z soboru Uspienskie-
go z r. 1‘408 i z soboru Troickiego w Zagorsku z lat
1425—11427 oraz 'ikona z r. 141(1 w Tiretia/kowskiej Gale-
2. Matka Boska Hodegetria, ikona z Doliny, 2. połowa
w. XV, Muzeum Historyczne w Sanoku (fot. R. Biskup-
ski)
W pogłębionym polu, otoczonym wąskim kow-
czegiem z ramką malowaną czerwienią żelazo-
wą, przedstawiona jest na zielonym tle Matka
Boska w półpostaci, w trzech czwartych zwró-
rii zostały wykonane pod wpływem ikony Spasa w
siłach z r. M05 autorstwa Teofana Greka, namalowa-
nej do ikonostasu soboru Błagowiaszczenskiego w Mo-
skwie (Andriej Rublew..., s. 49—50). Nieco odmienne
zdanie wyraził Iijin, uważając, że ikony z soboru
Uspienskiego nie można odnosić do dzieła Teofana Gre-
ka ze względu na zbyt duże różnice formalne (o.c.).
Sądzę jednak, że należy zgodzić się ze zdaniem Łaza-
riewa o roli, jaką odegrał Teofan Greik w wykształceniu
się wysokiego typu ikonostasu na Rusi z centralną
ikoną Spasa w siłach w rzędzie Deesis — por. W. N.
Łazariew, Teofan Grek i jego szkoła, Moskwa 1861,
s. 86—-94. Tę formułę ikonograficzną powtórzył następ-
nie Rublow w ikonostasie soboru Uspienskiego we Wło-
dzimierzu i jego ikona, będąca bliższą odczuciu formy
malarzy ruskich, stała się przedmiotem naśladownictw,
podczas gdy ikona Teofana pozostała dziełem odosob-
nionym.
11 Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z r. 1420,
lecz istniała ona przed tą datą — por. Fastnacht,
o.c., s. 115; Szematyzm..., 1879, s. 310.
28
ciu oraz figur ewangelistów. Proporcje postaci
Chrystusa, rysunek symboli ewangelistów i tro-
nu bliższe są przy tym ikonie z soboru Uspien-
skiego niż ikonie .z Galerii T.rietklkowskie:j, ido
której natomiast w większym stopniu nawiązuje
rysunek szat Chrystusa.
Tak bliskie podobieństwo do ikony włodzi-
mierskiej przemawia za uznaniem w niej pier-
wowzoru ikony z Nowosielec. Można przypusz-
czać, że wzór, którym się posłużył malarz ikony
z Nowosielec, był kopią rysunkową oryginalne-
go dtzieła Rublowa, gdyż takie właśnie propor-
cje występują rzadko w przykładach typu ikono-
graficznego zwanego Spaś w siłach 10 *. Jeśli przy-
jąć, że ikona z Nowosielec została namalowana
w oparciu o wzór rysunkowy, to musiał on być
opatrzony opisem kolorystycznym, ponieważ dość
wiernie powtarza ona kolorystykę dzieła Rublowa.
Przemawia za tym taikże .zastosowanie złotego tła,
nie spotykanego w ikonach obszaru halicko-wo-
łyńskiego, typowe natomiast dla ikon (łącznie z
wskazanym pierwowzorem rublowskim) central-
nych szkół malarstwa staroruskiego.
Ikona Matki Boskiej Hodegetrii (ryc. 2; Mu-
zeum Historyczne w Sanoku, nr inw. 901) po-
chodzi z cerkwi pod wezwaniem Pokrowa Matki
Boskiej w Dolinie, woj. krośnieńskien; do Mu-
zeum Towarzystwa Łemkowskiego w Sanoku
przeniesiona została 10 sierpnia 1931, skąd tra-
fiła do Muzeum Historycznego w Sanoku. Wy-
konana farbami temperowymi na gruncie, na pod-
obraziu z trzech desek lipowych, spojonych pio-
nowo i wzmocnionych dwiema lisltwaimi konstruk-
cyjnymi wprowadzonymi z prawego boku; wy-
miary 1112 X 7i6 X 3 cm12.
10 Np. ikona z w. XV ze wisi Czernokułowo — zob.
A. S. Ku kies, K. G. T i c h o mitr o w a, Muzej-zapo-
wiednik imieni Andreja Rublewa [w:] Spaso-Androni-
kow monastyr, Moskwa 1972, s. 94, il. 5; ikona z cerk-
wi Trójcy na Baru z końca XV—• początku XVI w. —
zob. W. I. Ant on o w a, Wystawka poswjaszczennaja
szestisotletniemu jubileju Andreja Rublewa, Moiskwa 196(0,
poz. 98, il. 8; ikona szkoły twerskiej z pierwszej poło-
wy XV w. — zob. A. Jewsejewa, Zywopis drew-
niej Tweri, Moskwa 1974, tabl. 30; ikona z w. XV — zob.
L. Ouspensky, W. Lossky, Der Sinn der Ikonen,
Bern 1902, s. 72; ikona autorstwa Dionisija z r. 1500 —
zob. J. J. Dan iłowa, Dionissi, Dresdan 1970, il. 78;
ikona z około 1016 r. — zob. S. I. Maslenacyn, Ja-
rosławskaja ikonopis, Moskwa 1973, il. 22. Rosyjscy ba-
dacze są zgodni co do zależności przedstawień tego ty-
pu ikonograficznego w średniowiecznym malarstwie Ru-
si od afcoiny Spasa w siłach iz ikonostasu soboru U.spien
skiego. Łazariew uważa, że ikony z soboru Uspienskie-
go z r. 1‘408 i z soboru Troickiego w Zagorsku z lat
1425—11427 oraz 'ikona z r. 141(1 w Tiretia/kowskiej Gale-
2. Matka Boska Hodegetria, ikona z Doliny, 2. połowa
w. XV, Muzeum Historyczne w Sanoku (fot. R. Biskup-
ski)
W pogłębionym polu, otoczonym wąskim kow-
czegiem z ramką malowaną czerwienią żelazo-
wą, przedstawiona jest na zielonym tle Matka
Boska w półpostaci, w trzech czwartych zwró-
rii zostały wykonane pod wpływem ikony Spasa w
siłach z r. M05 autorstwa Teofana Greka, namalowa-
nej do ikonostasu soboru Błagowiaszczenskiego w Mo-
skwie (Andriej Rublew..., s. 49—50). Nieco odmienne
zdanie wyraził Iijin, uważając, że ikony z soboru
Uspienskiego nie można odnosić do dzieła Teofana Gre-
ka ze względu na zbyt duże różnice formalne (o.c.).
Sądzę jednak, że należy zgodzić się ze zdaniem Łaza-
riewa o roli, jaką odegrał Teofan Greik w wykształceniu
się wysokiego typu ikonostasu na Rusi z centralną
ikoną Spasa w siłach w rzędzie Deesis — por. W. N.
Łazariew, Teofan Grek i jego szkoła, Moskwa 1861,
s. 86—-94. Tę formułę ikonograficzną powtórzył następ-
nie Rublow w ikonostasie soboru Uspienskiego we Wło-
dzimierzu i jego ikona, będąca bliższą odczuciu formy
malarzy ruskich, stała się przedmiotem naśladownictw,
podczas gdy ikona Teofana pozostała dziełem odosob-
nionym.
11 Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z r. 1420,
lecz istniała ona przed tą datą — por. Fastnacht,
o.c., s. 115; Szematyzm..., 1879, s. 310.
28