DOI Artikel:
Chrustalewa, Rimma: Rysunki Stanisław Wyspiańskiego w Państwowej Galerii Obrazów we Lwowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20403#0174
dzących z muzeów i zbiorów prywatnych we
Lwowie 9. Katalog ten miał jednak niski nakład
i pozbawiony był ilustracji.
Lata 1889—1891, kiedy to powstała większość
lwowskich rysunków Wyspiańskiego, miały wiel-
kie znaczenie dla całej jego dalszej działalności
artystycznej, gdyż właśnie w tym czasie prowa-
dził on intensywne studia i kładł pierwsze pod-
waliny pod własny styl. Okres ten przyciągał też
od dawna uwagę badaczy. Osiągnięcia polskiej
historii sztuki tak w itej dziedzinie, jak i w ba-
daniach nad całością twórczości Wyspiańskiego
są powszechnie znane10 11, jeżeli jednak chodzi o
zgłębienie problematyki owego wczesnego okresu,
wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. Jako po-
przedników w badaniach na tym polu należy wy-
mienić J. Giittlera n, dalej B. Mansfelda 12, który
interpretację programu malarskiego Wyspiańskie-
go oparł na materiale jego wczesnej twórczości,
wreszcie M. Bunsch-Prażmowską, której prace
odnoszą się bezpośrednio do naszego tematu13 14.
Autorka ta kilkakrotnie wspomina kolekcję lwo-
wską, nie zajmuje się jednak nią szczegółowo, a
badania swe opiera na analizie albumów i notat-
ników w państwowych zbiorach Warszawy i Kra-
kowa u.
Tak więc, niezależnie od tego, że lwowski
zbiór był od dawna znany licznym badaczom
twórczości Wyspiańskiego, nie był on dotąd
przedmiotem osobnego opracowania, a podsta-
wowa grupa jego rysunków nigdy nie była pu-
blikowana. Wprowadzenie ich do obiegu nauko-
wego wydaje się celowe, gdyż pomagają one zro-
zumieć niektóre zasadnicze zagadnienia wczesnej
twórczości artysty. Rola tych rysunków w bada-
niach nad Wyspiańskim wzrosła jeszcze w zwią-
zku ze zniszczeniem w czasie drugiej wojny świa-
towej licznych dzieł malarza, m. in. również i
kilku jego albumów pochodzących z tego samego
okresu 1S.
9 J. Guttler, Stanisław Wyspiański, 1869—1907.
Obrazy i rysunki ze zbiorów lwowskich, Lwów 1932.
10 Pełną bibliografią zob. w książce: T. Dobrowol-
ski, Sztuka Młodej Polski, Warszawa 1963, s. 433—
—434.
11 J. Guttler, O twórczości plastycznej Stanisła-
wa Wyspiańskiego (Sztuka i Krytyka 1957, nr 3—4).
u B. Mansfeld, Stanisław Wyspiański, Poznań
1969.
“ Bunsch-Prażmowska, o.e.; tejże Wpły-
wy Matejki na twórczość Wyspiańskiego (Sztuka i Kry-
tyka 1956, nr 3—4); tejże, Szkicowniki młodzieńcze
Stanisława Wyspiańskiego, Wrocław 1939.
14 B u n s c h-P rażmowska, Szkicowniki... s. 65—66.
15 Tamże, s. 65.
16 M. T r e t e r, Nowsze malarstwo polskie w ga-
lerii miejskiej we Lwowie, Lwów 1912, s. 33.
Znaczenie omawianych rysunków doskonale
określił M. Treter, który w r. 1912 pisał: „Dla
szerokich kół zwiedzających Galerię rzecz to mo-
że mało ciekawa, ale dla kogoś, kto by sobie
chciał zdać sprawę z rodzaju talentu Wyspiań-
skiego, jaki się w rysunku przejawiał, materiał
to niezwykłego znaczenia” 16.
Przeglądając karty zbioru mimo woli zauwa-
ża się określoną tendencję ich układu. Kolekcja
składa się z oddzielnych części, liczących od czte-
rech do dwunastu rysunków, które łączą się w
ramach grup wspólną tematyką17 i czasem po-
wstania 18. Poszczególne części zbioru odnoszą się
do zasadniczych etapów twórczej biografii Wy-
spiańskiego z lat 1889—1891. Tak więc cztery
rysunki (dwie karty), pochodzące z 26 XII 1889,
są kopiami fragmentów ołtarza mariackiego Wita
Stwosza19, wiążąc się z ważną kartą artystycz-
nego życiorysu malarza. Rysunki powstały w cza-
sie, gdy brał on udział w wykonywaniu poli-
chromii krakowskiego kościoła Mariackiego, kie-
dy to — jako młody adept sztuki — po raz pier-
wszy zetknął się bezpośrednio z problematyką
sztuki monumentalnej, w której wyczuł powoła-
nie swego życia 20. Zafascynowany gotyckim wnę-
trzem, kopiował wszystko: figury sławnego ołta-
rza, szczegóły dekoracyjne, fragmenty architek-
tury. W swą pierwszą podróż zagraniczną wybrał
się właśnie w celu poznania najsłynniejszych za-
bytków architektury i plastyki gotyckiej.
Okres pierwszej podróży zagranicznej jest w
interesujący sposób reprezentowany przez cztery
rysunki (dwie karty) wykonane we Włoszech (ko-
pie fresków Mantegni i widok Werony), przez
widoki Chartres i Norymbergi, fragmenty archi-
tektoniczne i dekoracyjne zwiedzanych zabytków.
Siedem rysunków (pięć kart) przedstawiających
widoki Chartres 21 to warianty tego sarniego mo-
tywu starych domów nad rzeką (ryc. 1). Wszy-
stkie powstały w pobliżu sławnej katedry, której
17 Kolekcja lwowska jest bardzo zróżnicowana pod
wzglądem tematyki rysunków. Składają sią na nią: 15
kopii dziel sztuki, li pejzaży, wykonanych w czasie
podróży zagranicznych, 2 pejzaże wiejskie, 6 karyka-
tur, 6 szkiców portretowych, 5i0 portretów.
18 Trzydzieści piąć kart (na sześćdziesiąt trzy) po-
siada daty wypisane ręką malarza.
19 Jeden z rysunków jest reprodukowany [w:]
Przybyszewski, Ż uk-Sik a r s ze w slk i, S wierz,
o.c., s. 22.
20 O pracach Wyspiańskiego w kościele Mariackim
zob. Guttler, O twórczości plastycznej...
21 Jeden z rysunków opublikowany [w:] Przyby-
szewski, Żuk-Skarszewski, Swiierz,, o.c., s.
23. Dwa rysunki to kopie, wykonane tuszem na kalce
według ołówkowych rysunków, również wchodzących w
skład zbioru.
170
Lwowie 9. Katalog ten miał jednak niski nakład
i pozbawiony był ilustracji.
Lata 1889—1891, kiedy to powstała większość
lwowskich rysunków Wyspiańskiego, miały wiel-
kie znaczenie dla całej jego dalszej działalności
artystycznej, gdyż właśnie w tym czasie prowa-
dził on intensywne studia i kładł pierwsze pod-
waliny pod własny styl. Okres ten przyciągał też
od dawna uwagę badaczy. Osiągnięcia polskiej
historii sztuki tak w itej dziedzinie, jak i w ba-
daniach nad całością twórczości Wyspiańskiego
są powszechnie znane10 11, jeżeli jednak chodzi o
zgłębienie problematyki owego wczesnego okresu,
wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. Jako po-
przedników w badaniach na tym polu należy wy-
mienić J. Giittlera n, dalej B. Mansfelda 12, który
interpretację programu malarskiego Wyspiańskie-
go oparł na materiale jego wczesnej twórczości,
wreszcie M. Bunsch-Prażmowską, której prace
odnoszą się bezpośrednio do naszego tematu13 14.
Autorka ta kilkakrotnie wspomina kolekcję lwo-
wską, nie zajmuje się jednak nią szczegółowo, a
badania swe opiera na analizie albumów i notat-
ników w państwowych zbiorach Warszawy i Kra-
kowa u.
Tak więc, niezależnie od tego, że lwowski
zbiór był od dawna znany licznym badaczom
twórczości Wyspiańskiego, nie był on dotąd
przedmiotem osobnego opracowania, a podsta-
wowa grupa jego rysunków nigdy nie była pu-
blikowana. Wprowadzenie ich do obiegu nauko-
wego wydaje się celowe, gdyż pomagają one zro-
zumieć niektóre zasadnicze zagadnienia wczesnej
twórczości artysty. Rola tych rysunków w bada-
niach nad Wyspiańskim wzrosła jeszcze w zwią-
zku ze zniszczeniem w czasie drugiej wojny świa-
towej licznych dzieł malarza, m. in. również i
kilku jego albumów pochodzących z tego samego
okresu 1S.
9 J. Guttler, Stanisław Wyspiański, 1869—1907.
Obrazy i rysunki ze zbiorów lwowskich, Lwów 1932.
10 Pełną bibliografią zob. w książce: T. Dobrowol-
ski, Sztuka Młodej Polski, Warszawa 1963, s. 433—
—434.
11 J. Guttler, O twórczości plastycznej Stanisła-
wa Wyspiańskiego (Sztuka i Krytyka 1957, nr 3—4).
u B. Mansfeld, Stanisław Wyspiański, Poznań
1969.
“ Bunsch-Prażmowska, o.e.; tejże Wpły-
wy Matejki na twórczość Wyspiańskiego (Sztuka i Kry-
tyka 1956, nr 3—4); tejże, Szkicowniki młodzieńcze
Stanisława Wyspiańskiego, Wrocław 1939.
14 B u n s c h-P rażmowska, Szkicowniki... s. 65—66.
15 Tamże, s. 65.
16 M. T r e t e r, Nowsze malarstwo polskie w ga-
lerii miejskiej we Lwowie, Lwów 1912, s. 33.
Znaczenie omawianych rysunków doskonale
określił M. Treter, który w r. 1912 pisał: „Dla
szerokich kół zwiedzających Galerię rzecz to mo-
że mało ciekawa, ale dla kogoś, kto by sobie
chciał zdać sprawę z rodzaju talentu Wyspiań-
skiego, jaki się w rysunku przejawiał, materiał
to niezwykłego znaczenia” 16.
Przeglądając karty zbioru mimo woli zauwa-
ża się określoną tendencję ich układu. Kolekcja
składa się z oddzielnych części, liczących od czte-
rech do dwunastu rysunków, które łączą się w
ramach grup wspólną tematyką17 i czasem po-
wstania 18. Poszczególne części zbioru odnoszą się
do zasadniczych etapów twórczej biografii Wy-
spiańskiego z lat 1889—1891. Tak więc cztery
rysunki (dwie karty), pochodzące z 26 XII 1889,
są kopiami fragmentów ołtarza mariackiego Wita
Stwosza19, wiążąc się z ważną kartą artystycz-
nego życiorysu malarza. Rysunki powstały w cza-
sie, gdy brał on udział w wykonywaniu poli-
chromii krakowskiego kościoła Mariackiego, kie-
dy to — jako młody adept sztuki — po raz pier-
wszy zetknął się bezpośrednio z problematyką
sztuki monumentalnej, w której wyczuł powoła-
nie swego życia 20. Zafascynowany gotyckim wnę-
trzem, kopiował wszystko: figury sławnego ołta-
rza, szczegóły dekoracyjne, fragmenty architek-
tury. W swą pierwszą podróż zagraniczną wybrał
się właśnie w celu poznania najsłynniejszych za-
bytków architektury i plastyki gotyckiej.
Okres pierwszej podróży zagranicznej jest w
interesujący sposób reprezentowany przez cztery
rysunki (dwie karty) wykonane we Włoszech (ko-
pie fresków Mantegni i widok Werony), przez
widoki Chartres i Norymbergi, fragmenty archi-
tektoniczne i dekoracyjne zwiedzanych zabytków.
Siedem rysunków (pięć kart) przedstawiających
widoki Chartres 21 to warianty tego sarniego mo-
tywu starych domów nad rzeką (ryc. 1). Wszy-
stkie powstały w pobliżu sławnej katedry, której
17 Kolekcja lwowska jest bardzo zróżnicowana pod
wzglądem tematyki rysunków. Składają sią na nią: 15
kopii dziel sztuki, li pejzaży, wykonanych w czasie
podróży zagranicznych, 2 pejzaże wiejskie, 6 karyka-
tur, 6 szkiców portretowych, 5i0 portretów.
18 Trzydzieści piąć kart (na sześćdziesiąt trzy) po-
siada daty wypisane ręką malarza.
19 Jeden z rysunków jest reprodukowany [w:]
Przybyszewski, Ż uk-Sik a r s ze w slk i, S wierz,
o.c., s. 22.
20 O pracach Wyspiańskiego w kościele Mariackim
zob. Guttler, O twórczości plastycznej...
21 Jeden z rysunków opublikowany [w:] Przyby-
szewski, Żuk-Skarszewski, Swiierz,, o.c., s.
23. Dwa rysunki to kopie, wykonane tuszem na kalce
według ołówkowych rysunków, również wchodzących w
skład zbioru.
170