DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0018
obrażeń procesji wczesnochrześcijańskich. Podzie-
lić je można na dwie zasadnicze grupy. Do pier-
wszej zaliczymy te, które bądź odnoszą się do
zdarzeń opisanych na kartach Pisma Św., bądź
są odbiciem uroczystości kościelnych. Procesje te
nazywać będziemy historycznymi. Do grupy dru-
giej włączymy przedstawienia, które się odnoszą
do „sfery nieba", gdyż nie wiążą się ze zdarzenia-
mi historycznymi, ukazując pochody apostołów i
świętych poczęte w umysłach teologów i narzu-
cone niejako artystom. Procesje te nazywane bę-
dą niebiańskimi. Oprócz przedstawień pierwszej
i drugiej grupy istnieje pewna ilość scen, np.
Hołd Magów czy Niewiasty u Grobu, zaliczanych
niekiedy w poczet procesji; odnośnie do tej kon-
trowersyjnej grupy dzieł używać będziemy okre-
ślenia „układ procesjonalmy".
A. Procesje historyczne
1. Procesje biblijne. Arka Przymierza
była najważniejszym przedmiotem kultowym sta-
rożytnych Żydów. Wykonana z polecenia Jahwe
według Jego szczegółowych instrukcja, towarzy-
szyła Izraelitom od Synaju do Ziemi Obiecanej,
by wreszcie w czasach Salomona spocząć w de-
bir — najświętszym potnieszczeniu świątyni. Do
opiekowania się nią wyznaczani byli kapłani z
plemienia Lewiego. Z tym właśnie świętym przed-
miotem wiąże się większość procesji stairotesta-
memtowych, o których już była mowa. Znamy nie-
stety tylko wyobrażenie jednej z nich, wzmian-
kowanej w Księdze Jozuego, ale za to przedsta-
74 Przedstawienia Arki Przymierza znane są również
z antycznej sztuki żydowskiej. Pochodzą one z 1. po-
łowy w. III, a znajdują się w synagodze w Dura Euro-
pos. Przedstawienia Arki z tego monumentu różnią się
zdecydowanie od chrześcijańskich jej wyobrażeń — zob.
L. Rocchetti, Arca deWAlleanza [w:] Enciclopedia
deWarte antica classica e orientale, I, Roma 1958, ryc.
719 do tekstu na s. 534 i ,n.; Age of Spirituality. Late An-
tiąue and Early Christian Art. Third to Seventh Centu-
ry (Katalog Wystawy w Metropolitan Mus-eum of Art),
The Metropolitan Museum oi Art, New York 1979 (da-
lej: Age of Spirituality. Katalog), nr 341; K. W e i t z-
m a n n, Studies in Classical and Byzantine Manuscript
lllumination, Chicago-London 1971, ryc. 59—61 do tekstu
na s. 79 i n. Co do wyglądu Arki zob. Rocchetti, I.c;
A. P a r r o t, Wśród zabytków Samarii i Jerozolimy, War-
szawa 1971, s. 106 i n. — por. też H. G. May, The
Ark — A Miniaturę Tempie (American Journal of Se-
mitic Languages and Literatures, LII, 1936, s. 215 i a.);
Bundeslade [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie,
I, szp. 341 i n.
73 Podstawowa praca o mozaikach tej świątyni: B.
1. Zdobywanie Jerycha, mozaika w nawie głównej w
S. Maria Maggiore w Rzymie (wg Grabar, Le premier...)
wionę dwukrotnie74. Jedno z nich znajduje się
wśród mozaik w S. Maria Maggiore w Rzymie,
drugie zaś zdobi Zwój Jozuego ze zbiorów Bi-
blioteki Watykańskiej.
Mozaiki nawy głównej S. Maria Maggiore, wy-
konane' prawdopodobnie w czasach pontyfikatu
Sykstusa III (432—440), wzorowano były — jak
się przypuszcza — na ilustracjach jakiegoś nie
zachowanego manuskryptu75. Z przeszło czter-
dziestu niegdyś przedstawień opowiadających
Brenk, Die friihchristlichen Mosaiken in S. Maria
Maggiore zu Rom, Wiesbaden 1975 — zob. również
C. Cecchelli, I mosaici delia basilica di Santj Maria
Maggiore, Torino 1956; P. K ii n z 1 c, Per una visione
organica dei mosaici antichi di S. Marii Maggiore (Atti
delia Pontificia Accademia Romana di ArcheDlogia. Ren-
diconti 34, 1991/62, s. 152 i n.); K. S c h e f o 1 d, Altchri-
stliche Bilderzyklen: Bassussarkophag und S. Maria Mag-
giore (Rivista di Archeologia Cristiana, 16, 193,9, s. 289
i n.). Odnośnie do zależności mozaik nawy głównej od
ilustracji książkowych zob. E. K i t z i n g e r, The Role
of Miniaturę Painting in Mural Decoration [w:] The
Place of Book lllumination in Byzantine Art, Princeton
1975, s. 121 i n.; tenże, Byzantine Art in the Making,
Cambridge (Mass.) 1977, s. 66 i n. — ,por. też M. C a-
giano de Azevedo, Late Antiąue and Early Christian
Art [w:] Encyclopedia of World Art, IX, New York-To-
ronto-London 1964, szp. 129. Na temat scen z życia Jo-
zuego zob. Brenk, Die friihchristlichen..., s. 100 i n.;
J. Koli wit z, Der Jozuazyklus von S. Maria Magjiore
(Romische Qiuartalsehrift, LXI, I1I&66, s. 105 i n. — tu też o
przedstawieniach w oktateuchach bizantyńskich). Do prac
12
lić je można na dwie zasadnicze grupy. Do pier-
wszej zaliczymy te, które bądź odnoszą się do
zdarzeń opisanych na kartach Pisma Św., bądź
są odbiciem uroczystości kościelnych. Procesje te
nazywać będziemy historycznymi. Do grupy dru-
giej włączymy przedstawienia, które się odnoszą
do „sfery nieba", gdyż nie wiążą się ze zdarzenia-
mi historycznymi, ukazując pochody apostołów i
świętych poczęte w umysłach teologów i narzu-
cone niejako artystom. Procesje te nazywane bę-
dą niebiańskimi. Oprócz przedstawień pierwszej
i drugiej grupy istnieje pewna ilość scen, np.
Hołd Magów czy Niewiasty u Grobu, zaliczanych
niekiedy w poczet procesji; odnośnie do tej kon-
trowersyjnej grupy dzieł używać będziemy okre-
ślenia „układ procesjonalmy".
A. Procesje historyczne
1. Procesje biblijne. Arka Przymierza
była najważniejszym przedmiotem kultowym sta-
rożytnych Żydów. Wykonana z polecenia Jahwe
według Jego szczegółowych instrukcja, towarzy-
szyła Izraelitom od Synaju do Ziemi Obiecanej,
by wreszcie w czasach Salomona spocząć w de-
bir — najświętszym potnieszczeniu świątyni. Do
opiekowania się nią wyznaczani byli kapłani z
plemienia Lewiego. Z tym właśnie świętym przed-
miotem wiąże się większość procesji stairotesta-
memtowych, o których już była mowa. Znamy nie-
stety tylko wyobrażenie jednej z nich, wzmian-
kowanej w Księdze Jozuego, ale za to przedsta-
74 Przedstawienia Arki Przymierza znane są również
z antycznej sztuki żydowskiej. Pochodzą one z 1. po-
łowy w. III, a znajdują się w synagodze w Dura Euro-
pos. Przedstawienia Arki z tego monumentu różnią się
zdecydowanie od chrześcijańskich jej wyobrażeń — zob.
L. Rocchetti, Arca deWAlleanza [w:] Enciclopedia
deWarte antica classica e orientale, I, Roma 1958, ryc.
719 do tekstu na s. 534 i ,n.; Age of Spirituality. Late An-
tiąue and Early Christian Art. Third to Seventh Centu-
ry (Katalog Wystawy w Metropolitan Mus-eum of Art),
The Metropolitan Museum oi Art, New York 1979 (da-
lej: Age of Spirituality. Katalog), nr 341; K. W e i t z-
m a n n, Studies in Classical and Byzantine Manuscript
lllumination, Chicago-London 1971, ryc. 59—61 do tekstu
na s. 79 i n. Co do wyglądu Arki zob. Rocchetti, I.c;
A. P a r r o t, Wśród zabytków Samarii i Jerozolimy, War-
szawa 1971, s. 106 i n. — por. też H. G. May, The
Ark — A Miniaturę Tempie (American Journal of Se-
mitic Languages and Literatures, LII, 1936, s. 215 i a.);
Bundeslade [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie,
I, szp. 341 i n.
73 Podstawowa praca o mozaikach tej świątyni: B.
1. Zdobywanie Jerycha, mozaika w nawie głównej w
S. Maria Maggiore w Rzymie (wg Grabar, Le premier...)
wionę dwukrotnie74. Jedno z nich znajduje się
wśród mozaik w S. Maria Maggiore w Rzymie,
drugie zaś zdobi Zwój Jozuego ze zbiorów Bi-
blioteki Watykańskiej.
Mozaiki nawy głównej S. Maria Maggiore, wy-
konane' prawdopodobnie w czasach pontyfikatu
Sykstusa III (432—440), wzorowano były — jak
się przypuszcza — na ilustracjach jakiegoś nie
zachowanego manuskryptu75. Z przeszło czter-
dziestu niegdyś przedstawień opowiadających
Brenk, Die friihchristlichen Mosaiken in S. Maria
Maggiore zu Rom, Wiesbaden 1975 — zob. również
C. Cecchelli, I mosaici delia basilica di Santj Maria
Maggiore, Torino 1956; P. K ii n z 1 c, Per una visione
organica dei mosaici antichi di S. Marii Maggiore (Atti
delia Pontificia Accademia Romana di ArcheDlogia. Ren-
diconti 34, 1991/62, s. 152 i n.); K. S c h e f o 1 d, Altchri-
stliche Bilderzyklen: Bassussarkophag und S. Maria Mag-
giore (Rivista di Archeologia Cristiana, 16, 193,9, s. 289
i n.). Odnośnie do zależności mozaik nawy głównej od
ilustracji książkowych zob. E. K i t z i n g e r, The Role
of Miniaturę Painting in Mural Decoration [w:] The
Place of Book lllumination in Byzantine Art, Princeton
1975, s. 121 i n.; tenże, Byzantine Art in the Making,
Cambridge (Mass.) 1977, s. 66 i n. — ,por. też M. C a-
giano de Azevedo, Late Antiąue and Early Christian
Art [w:] Encyclopedia of World Art, IX, New York-To-
ronto-London 1964, szp. 129. Na temat scen z życia Jo-
zuego zob. Brenk, Die friihchristlichen..., s. 100 i n.;
J. Koli wit z, Der Jozuazyklus von S. Maria Magjiore
(Romische Qiuartalsehrift, LXI, I1I&66, s. 105 i n. — tu też o
przedstawieniach w oktateuchach bizantyńskich). Do prac
12