DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0025
kompozycję o charakterze procesyjnym, podobną
do omówionej ostatnio (ryc. 13): Powitanie Sw.
Rodziny w Egipcie90. Obrazuje ona słowa apo-
kryficznej Ewangelii Pseudo-Mateusza opowia-
dającej m. in. o powitaniu Mesjasza przez władcę
egipskiego miasta Satyny, Afrodyzjusza. W mo-
zaice ukazany jest on w stroju cesarskim i dia-
demie na głowie, w otoczeniu licznej świty, z
12. Adventus Konstancjusza II, medal z Karczu, Errni-
tage, Leningrad (wg Beckwiith, Early Christian...)
którą wyszedł przed mury swego miasta. Gesty
powitania i aklamacji kieruje do Chrystusa, któ-
ry, choć w połowie mniejszy, stanowi centrum
kompozycyjne i ideowe obrazu dzięki niemal fron-
talnemu ujęciu Jego postaci i osób towarzyszą-
cych: czterech aniołów oraz Józefa i Marii w
niezwykle bogatych szatach. Jak w scenach Wja-
zdu do Jerozolimy, i tutaj Chrystus witany jest
niby hellenistyczny władca lub rzymski cesarz —
Theós Epifanes, Bóg i Człowiek w jednej oso-
bie. Posługując się metodą kompozycyjną znaną
z wielu reliefów sztuki imperialnej, począwszy
od czasów Augusta, i tutaj frontalne ujęcie po-
staci ma podkreślać szczególną ich ważność 91. Mo-
zaikę z rzymskiej bazyliki zaliczyć można do wy-
obrażeń typu Adventus. Zwraca w niej uwagę
bezwzględnie uroczysty nastrój (jest to pompa
w ścisłym tego słowa znaczeniu) uwydatniany
jeszcze dzięki wysokiemu poziomowi artystycz-
nemu dzieła. Sceny Powitania Sw. Rodziny w
Egipcie, opartej na tekście Pseudo-Mateusza, nie
ukazano już więcej w sztuce starochrześcijańskiej
albo też inne jej wyobrażenia nie zachowały się.
Wprawdzie wiele przedstawień, odnoszących się
do egipskiego epizodu życia Jezusa, pochodzi z
wczesnego okresu, zgodnie jednak z opisem św.
Mateusza wyobrażają one ucieczkę do Egiptu,
która nie należy do typu przedstawień procesyj-
nych.
2. Procesje kościelne. O uroczystych
procesjach wczesnochrześcijańskich uświetniają-
cych przenoszenie świętych relikwii, daje pojęcie
właściwie jeden tylko zabytek92: płytka z kości
słoniowej, przechowywana w skarbcu katedry
trewirskiej, której data powstania proponowana
przez różnych badaczy lokuje się między w. IV
a VII (ryc. 15)93. Relief płytki pokazuje moment
przybycia procesji przed kościół94. Na przodzie
pochodu postępuje cesarz, którego łatwo rozpo-
90 G. A. Weil en, Theotokos, Utrecht 1961, s. 93—
—130 (o Powitaniu Sw. Rodziny s. 113 i n.); Brenk,
Die friihchristlichen..., s. 9—52 (o Powitaniu Sw. Rodziny
S. 27 i n.) — zob. też G r a b a r, L'empereur..., s. 211 i n.
(zwł. 228 i n.); P. G o u b e r t, L'arc ephesien de Sainte-
-Marie-Majeure et les Evangiles apoeryphes. Melamges
E. Tisserant, 2, Citta del Vaticano 1964, s. 187 i n.; H.
Karpp, Kanonische und apokryphe iiberliejerung im
Triumphbogen-Zyklus von S. Maria Maggiore (Zeitschrift
fur Kirchengeschichte 77, 1966, s. 62 i n.). Odnośnie do
Przedstawień Sw. Rodziny i Afrodyzjusza zob. Brenk,
Die friihchristlichen..., s. 29, przyp. 83. Próby innego od-
czytywania omawianego przedstawienia podjęły: N. A.
Brodsky: Uiconographie oubliee de l'arc ephesien
de Sainte Marie Majeure a Rome, Briissel 1966, s. 87
i n.; U. Schubert, Der politische Primatanspruch der
Papstes dargestellt am Triumphbogen von Santa Maria
Maggiore in Rom, Kairos, XIII, 1971, s. 194 i n. (zwł.
s- 212 i n.); S. S p a i n, The Promised Blessing. The Ico-
n°graphy oj the Mosaics of S. Maria Maggiore (Art
Bulletin, 61, 1979, s. 518—540; zwł. 522—525). Wg Brod-
sky władcą witającym Sw. Rodzinę jest Walentynian III,
wg Schubert cesarz August, zaś wg Spain król Dawid.
91 Np. przedstawienie procesji ofiarnej z Cancellerii
z około r. 50 n.e. (ryc. 19), gdzie kilku kapłanów i dy-
gnitarzy państwowych uczestniczących w procesji stoi
ustawionych zupełnie frontalnie; zob. Brilliant, o.c,
ryc. 2. 80; Kraus, o.c, nr 190 do tekstu na s. 137;
Strong, o.c, s. 108 i n., ryc. 54.
92 W r. 1937 H. Łietzmann opublikował bardzo źle
zachowaną ilustrację na papirusie pochodzącą z w. IV
lub V, a ukazującą translację relikwii św. Andrzeja i
Łukasza do Konstantynopola w 336 r. — zob. Holum,
V i k a n, o.c, ryc. 2 do tekstu na s. 117 i przypis 18.
Do artykułu Lietzmanna \(Ein Blatt aus einer an~
tiken Weltchronik, Quantulacumque: Studies Presented
to Kirsopp Lake, London 1937) nie udało się dotrzeć.
93 Zob. W. F. Vo łbach, Elfenbeinarbeiten der Spat-
antike und des friihen Mittelalters, Mainz 1976, nr 143
(literatura przedmiotu do r. 1975).
04 Liczne źródła pisane o translacjach pozwalają wy-
różnić trzy fazy takiej uroczystości: 1) synantesis —
19
do omówionej ostatnio (ryc. 13): Powitanie Sw.
Rodziny w Egipcie90. Obrazuje ona słowa apo-
kryficznej Ewangelii Pseudo-Mateusza opowia-
dającej m. in. o powitaniu Mesjasza przez władcę
egipskiego miasta Satyny, Afrodyzjusza. W mo-
zaice ukazany jest on w stroju cesarskim i dia-
demie na głowie, w otoczeniu licznej świty, z
12. Adventus Konstancjusza II, medal z Karczu, Errni-
tage, Leningrad (wg Beckwiith, Early Christian...)
którą wyszedł przed mury swego miasta. Gesty
powitania i aklamacji kieruje do Chrystusa, któ-
ry, choć w połowie mniejszy, stanowi centrum
kompozycyjne i ideowe obrazu dzięki niemal fron-
talnemu ujęciu Jego postaci i osób towarzyszą-
cych: czterech aniołów oraz Józefa i Marii w
niezwykle bogatych szatach. Jak w scenach Wja-
zdu do Jerozolimy, i tutaj Chrystus witany jest
niby hellenistyczny władca lub rzymski cesarz —
Theós Epifanes, Bóg i Człowiek w jednej oso-
bie. Posługując się metodą kompozycyjną znaną
z wielu reliefów sztuki imperialnej, począwszy
od czasów Augusta, i tutaj frontalne ujęcie po-
staci ma podkreślać szczególną ich ważność 91. Mo-
zaikę z rzymskiej bazyliki zaliczyć można do wy-
obrażeń typu Adventus. Zwraca w niej uwagę
bezwzględnie uroczysty nastrój (jest to pompa
w ścisłym tego słowa znaczeniu) uwydatniany
jeszcze dzięki wysokiemu poziomowi artystycz-
nemu dzieła. Sceny Powitania Sw. Rodziny w
Egipcie, opartej na tekście Pseudo-Mateusza, nie
ukazano już więcej w sztuce starochrześcijańskiej
albo też inne jej wyobrażenia nie zachowały się.
Wprawdzie wiele przedstawień, odnoszących się
do egipskiego epizodu życia Jezusa, pochodzi z
wczesnego okresu, zgodnie jednak z opisem św.
Mateusza wyobrażają one ucieczkę do Egiptu,
która nie należy do typu przedstawień procesyj-
nych.
2. Procesje kościelne. O uroczystych
procesjach wczesnochrześcijańskich uświetniają-
cych przenoszenie świętych relikwii, daje pojęcie
właściwie jeden tylko zabytek92: płytka z kości
słoniowej, przechowywana w skarbcu katedry
trewirskiej, której data powstania proponowana
przez różnych badaczy lokuje się między w. IV
a VII (ryc. 15)93. Relief płytki pokazuje moment
przybycia procesji przed kościół94. Na przodzie
pochodu postępuje cesarz, którego łatwo rozpo-
90 G. A. Weil en, Theotokos, Utrecht 1961, s. 93—
—130 (o Powitaniu Sw. Rodziny s. 113 i n.); Brenk,
Die friihchristlichen..., s. 9—52 (o Powitaniu Sw. Rodziny
S. 27 i n.) — zob. też G r a b a r, L'empereur..., s. 211 i n.
(zwł. 228 i n.); P. G o u b e r t, L'arc ephesien de Sainte-
-Marie-Majeure et les Evangiles apoeryphes. Melamges
E. Tisserant, 2, Citta del Vaticano 1964, s. 187 i n.; H.
Karpp, Kanonische und apokryphe iiberliejerung im
Triumphbogen-Zyklus von S. Maria Maggiore (Zeitschrift
fur Kirchengeschichte 77, 1966, s. 62 i n.). Odnośnie do
Przedstawień Sw. Rodziny i Afrodyzjusza zob. Brenk,
Die friihchristlichen..., s. 29, przyp. 83. Próby innego od-
czytywania omawianego przedstawienia podjęły: N. A.
Brodsky: Uiconographie oubliee de l'arc ephesien
de Sainte Marie Majeure a Rome, Briissel 1966, s. 87
i n.; U. Schubert, Der politische Primatanspruch der
Papstes dargestellt am Triumphbogen von Santa Maria
Maggiore in Rom, Kairos, XIII, 1971, s. 194 i n. (zwł.
s- 212 i n.); S. S p a i n, The Promised Blessing. The Ico-
n°graphy oj the Mosaics of S. Maria Maggiore (Art
Bulletin, 61, 1979, s. 518—540; zwł. 522—525). Wg Brod-
sky władcą witającym Sw. Rodzinę jest Walentynian III,
wg Schubert cesarz August, zaś wg Spain król Dawid.
91 Np. przedstawienie procesji ofiarnej z Cancellerii
z około r. 50 n.e. (ryc. 19), gdzie kilku kapłanów i dy-
gnitarzy państwowych uczestniczących w procesji stoi
ustawionych zupełnie frontalnie; zob. Brilliant, o.c,
ryc. 2. 80; Kraus, o.c, nr 190 do tekstu na s. 137;
Strong, o.c, s. 108 i n., ryc. 54.
92 W r. 1937 H. Łietzmann opublikował bardzo źle
zachowaną ilustrację na papirusie pochodzącą z w. IV
lub V, a ukazującą translację relikwii św. Andrzeja i
Łukasza do Konstantynopola w 336 r. — zob. Holum,
V i k a n, o.c, ryc. 2 do tekstu na s. 117 i przypis 18.
Do artykułu Lietzmanna \(Ein Blatt aus einer an~
tiken Weltchronik, Quantulacumque: Studies Presented
to Kirsopp Lake, London 1937) nie udało się dotrzeć.
93 Zob. W. F. Vo łbach, Elfenbeinarbeiten der Spat-
antike und des friihen Mittelalters, Mainz 1976, nr 143
(literatura przedmiotu do r. 1975).
04 Liczne źródła pisane o translacjach pozwalają wy-
różnić trzy fazy takiej uroczystości: 1) synantesis —
19