DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0038
Zestawienie procesji apostołów z motywem
tronu — wyróżnionej tu jako grupa trzecia —
pojawia się w omawianej epoce w kopułach dwu
baptysteriów Rawenny 147. Tzw. baptysterium Or-
todoksów wybudowane zostało prawdopodobnie w
1. ćwierci, a ozdobione mozaikami około połowy
w. V (ryc. 29) 148. Dekoracja kopuły tego przy-
bytku dzieli się na trzy strefy. Wokół środko-
wego przedstawienia Chrztu Chrystusa (w meda-
lionie w samej czaszy kcpuły) w kręgu poniżej
zajmują miejsca pomiędzy akamtowymi kandela-
brami apostołowie. Ubrani w tuniki i płaszcze,
na przemian białe i złote, wyraźnie kroczą przed
siebie z wieńcami w rękach, tak jalk na sarkofa-
gach. W rytmicznym układzie tych postaci, z
których żadna nie powtarza pozy i gestów dru-
giej — w czym słusznie się widzi ciągłość życia
tradycji klasycznej — jedynie kierunek dość za-
maszystego ruchu nóg i gestów rąk z wieńcami
pozwala na wyróżnienie dwu sześcioosobowych
grup, zdążających w ruchu okrężnym ku cen-
trum wyznaczonemu układem kompozycyjnym w
scenie Chrztu. Cel pochodu nie został jednak
uwidoczniony w tej strefie mozaik, idący bowiem
na czele obu grup Piotr i Paweł dochodzą do
siebie. W trzeciej, najniższej, strefie, w eksedrach
portykowej architektury widać cztery trony z le-
żącymi nań wieńcami oraz tyleż ołtarzy z księ-
gami Ewangelii. Pozorny więc brak celu dla apo-
stolskiego pochodu w strefie środkowej zmusza
do postawienia pytania, czy postaci te niosą swe
korony męczeństwa ku Chrystusowi w scenie
Chrztu, czy też do tronów z niższego pasa deko-
racji.
147 Na temat tego motywu zob. Nordstrom, o.c,
s. 48 i n.; Schiller, o.c, III, Giitersloh . 1971, s. 193
i n.; Brenk, Die Friihchristlichen..., s. 14 i n.; por. też
Weil en, o.c, s. 214 i n. • .
148 S. K. Kostof, The Orthodox Baptistery of
Ravenna, New Haven 1965; Deichmann, Geschichte
und Monumente, s. 130 i n.; tenże, Kommentar 1,
Wiesbaden 1974 (dalej: Deichmann, Kommentar 1),
s. 17 i n. (o mozaikach kopuły s. 31—43); tenże, Ra-
venna [w:] Enciclopedia deWarte antica classica e orien-
tale, VI, Roma 1965, s. 629 — zob. ponadto C. R i c c i,
Tavole storiche dei mosaici di Ravenna, fasc. II: II bat-
tistero delia cattedrale, Roma 1931; L. de B r u y n e,
La decoration des baptisteres paleochretiennes [w:] Actes
de Ve Congres..., s. 348; Nordstrom, o.c, s. 32 i n.;
Age of Spirituality. Katalog, nr 558.
149 Grabar, Uempereur..., s. TI32; H. P. L'Orange,
P. J. Nordhagen, Mosaics, London 1965, s. 26 n. Por.
także teorię Bettiniego, który wszystkie trzy partie de-
koracji kopuły odczytuje jako jedną scenę, ale uważa,
że wieńce mają być złożone na tronach — zob. S. B e t-
t i n i, II battisterio delia catedrale (Felix Ravenna, LII,
1950, s. 41 i n.).
32
29. Mozaika w kopule baptysterium Ortodoksów w Ra-
wennie (wg Bovini, Ravenna Mosaics)
M. in. Grabar i L'Orange wyrazili pogląd, że
apostołowie zmierzają ku tronom, by na nich
złożyć wieńce149, Dallton zaś, Wulff i Galassi
funkcję oeilu procesji przyznali Chrystusowi w
scenie Chrztu130, podobnie jak Nordstirbm, któ-
rego interpretacja wprowadza nadto nowe istot-
ne elementy 151. Jego zdaniem Chrzest Chrystusa
należy tu odczytać jako moment otrzymania in-
westytury wraz z wieńcami, na wzór rzymskich
cesarzy obdarzanych wieńcami w dniu obejmo-
wania tronu. Teorię tę mają popierać: tekst św.
150 Dal ton, o.c, s. 346; Wulff, o.c, s. 343; G. Ga-
lassi, Roma e Bisanzio. I mosaici di Rauenna e Ze
origini deWarte italiana, Roma 1930, s. 41. Podobnie W.
N e u s s, Die Kunst der alten Christen, Augsburg 1926,
s. 99.
151 Nordstrom, o.c, s. 42 i n.; według tego ba-
dacza Chrystus staje się przez ten akt Synem Bożym.
152 A. Grabar, rec. pracy Nordstroma (Caihiers Ar-
cheologiąues, 8, 1956, s. 250); F. W. Deichmann, rec.
pracy Nordstróma (Byzantimsche Zeitsehrift, 48, 1955);
por. tegoż,, Kommentar 1, s. 33 i n.
153 K. Wessel, Zur Interpretation der Kuppelmo-
saiken des Baptysteriums der Orthodozen [w:] Corsi di
cultura sulUarte ravennate e bizantina, fasc. 1, 1957, s.
77 i n. Wessel zwraca uwagę na fakt, ża Chrystus od
początku jest Synem Bożym i że chrztu nie można poj-
mować jako aktu koronacji. Dlatego też i wieńce, które
niosą apostołowie, nie są wieńcami podobnymi do tych
z cesarskiego aurum coronarium, ale wieńcami męczen-
ników, które wręczają Chrystusowi w raju. Na temat
używania wieńców w obrzędzie chrztu pisze J. Danie-
1 o u, o.c, s. 15 i n.
tronu — wyróżnionej tu jako grupa trzecia —
pojawia się w omawianej epoce w kopułach dwu
baptysteriów Rawenny 147. Tzw. baptysterium Or-
todoksów wybudowane zostało prawdopodobnie w
1. ćwierci, a ozdobione mozaikami około połowy
w. V (ryc. 29) 148. Dekoracja kopuły tego przy-
bytku dzieli się na trzy strefy. Wokół środko-
wego przedstawienia Chrztu Chrystusa (w meda-
lionie w samej czaszy kcpuły) w kręgu poniżej
zajmują miejsca pomiędzy akamtowymi kandela-
brami apostołowie. Ubrani w tuniki i płaszcze,
na przemian białe i złote, wyraźnie kroczą przed
siebie z wieńcami w rękach, tak jalk na sarkofa-
gach. W rytmicznym układzie tych postaci, z
których żadna nie powtarza pozy i gestów dru-
giej — w czym słusznie się widzi ciągłość życia
tradycji klasycznej — jedynie kierunek dość za-
maszystego ruchu nóg i gestów rąk z wieńcami
pozwala na wyróżnienie dwu sześcioosobowych
grup, zdążających w ruchu okrężnym ku cen-
trum wyznaczonemu układem kompozycyjnym w
scenie Chrztu. Cel pochodu nie został jednak
uwidoczniony w tej strefie mozaik, idący bowiem
na czele obu grup Piotr i Paweł dochodzą do
siebie. W trzeciej, najniższej, strefie, w eksedrach
portykowej architektury widać cztery trony z le-
żącymi nań wieńcami oraz tyleż ołtarzy z księ-
gami Ewangelii. Pozorny więc brak celu dla apo-
stolskiego pochodu w strefie środkowej zmusza
do postawienia pytania, czy postaci te niosą swe
korony męczeństwa ku Chrystusowi w scenie
Chrztu, czy też do tronów z niższego pasa deko-
racji.
147 Na temat tego motywu zob. Nordstrom, o.c,
s. 48 i n.; Schiller, o.c, III, Giitersloh . 1971, s. 193
i n.; Brenk, Die Friihchristlichen..., s. 14 i n.; por. też
Weil en, o.c, s. 214 i n. • .
148 S. K. Kostof, The Orthodox Baptistery of
Ravenna, New Haven 1965; Deichmann, Geschichte
und Monumente, s. 130 i n.; tenże, Kommentar 1,
Wiesbaden 1974 (dalej: Deichmann, Kommentar 1),
s. 17 i n. (o mozaikach kopuły s. 31—43); tenże, Ra-
venna [w:] Enciclopedia deWarte antica classica e orien-
tale, VI, Roma 1965, s. 629 — zob. ponadto C. R i c c i,
Tavole storiche dei mosaici di Ravenna, fasc. II: II bat-
tistero delia cattedrale, Roma 1931; L. de B r u y n e,
La decoration des baptisteres paleochretiennes [w:] Actes
de Ve Congres..., s. 348; Nordstrom, o.c, s. 32 i n.;
Age of Spirituality. Katalog, nr 558.
149 Grabar, Uempereur..., s. TI32; H. P. L'Orange,
P. J. Nordhagen, Mosaics, London 1965, s. 26 n. Por.
także teorię Bettiniego, który wszystkie trzy partie de-
koracji kopuły odczytuje jako jedną scenę, ale uważa,
że wieńce mają być złożone na tronach — zob. S. B e t-
t i n i, II battisterio delia catedrale (Felix Ravenna, LII,
1950, s. 41 i n.).
32
29. Mozaika w kopule baptysterium Ortodoksów w Ra-
wennie (wg Bovini, Ravenna Mosaics)
M. in. Grabar i L'Orange wyrazili pogląd, że
apostołowie zmierzają ku tronom, by na nich
złożyć wieńce149, Dallton zaś, Wulff i Galassi
funkcję oeilu procesji przyznali Chrystusowi w
scenie Chrztu130, podobnie jak Nordstirbm, któ-
rego interpretacja wprowadza nadto nowe istot-
ne elementy 151. Jego zdaniem Chrzest Chrystusa
należy tu odczytać jako moment otrzymania in-
westytury wraz z wieńcami, na wzór rzymskich
cesarzy obdarzanych wieńcami w dniu obejmo-
wania tronu. Teorię tę mają popierać: tekst św.
150 Dal ton, o.c, s. 346; Wulff, o.c, s. 343; G. Ga-
lassi, Roma e Bisanzio. I mosaici di Rauenna e Ze
origini deWarte italiana, Roma 1930, s. 41. Podobnie W.
N e u s s, Die Kunst der alten Christen, Augsburg 1926,
s. 99.
151 Nordstrom, o.c, s. 42 i n.; według tego ba-
dacza Chrystus staje się przez ten akt Synem Bożym.
152 A. Grabar, rec. pracy Nordstroma (Caihiers Ar-
cheologiąues, 8, 1956, s. 250); F. W. Deichmann, rec.
pracy Nordstróma (Byzantimsche Zeitsehrift, 48, 1955);
por. tegoż,, Kommentar 1, s. 33 i n.
153 K. Wessel, Zur Interpretation der Kuppelmo-
saiken des Baptysteriums der Orthodozen [w:] Corsi di
cultura sulUarte ravennate e bizantina, fasc. 1, 1957, s.
77 i n. Wessel zwraca uwagę na fakt, ża Chrystus od
początku jest Synem Bożym i że chrztu nie można poj-
mować jako aktu koronacji. Dlatego też i wieńce, które
niosą apostołowie, nie są wieńcami podobnymi do tych
z cesarskiego aurum coronarium, ale wieńcami męczen-
ników, które wręczają Chrystusowi w raju. Na temat
używania wieńców w obrzędzie chrztu pisze J. Danie-
1 o u, o.c, s. 15 i n.