DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0039
30. Mozaika w 'kopule baptysterium Arian w Rawennie
(wg Bovini, Ravenna Mosaics)
Efrema, mówiący o nakładaniu wieńców na gło-
wę nowo ochrzczonego; fakt, że także nestorianie
ozdabiali wieńcami swoich neofitów; wreszcie —
podohieńsitwio gestu „nakładania rąk" podczas
chrztu i wieńczenia diademem. Przedstawieinie w
baiptyigtemium Ortodoksów jest, zdaniem Nord-
stroma, chrześcijańską wersją aurum coronarium,
ale pojętą, jak widać, w specyficzny sposób. Hipo-
teza szwedzkiego badacza, zaakceptowania przez
Grabara i Deichmanna 152, spotkała się z kolei z
krytyką Wessela 153 i Kostofa 1S4.
Nie opowiadając się za żadną z przytoczonych
teorii, stwierdzić tu tylko trzeba to, co dla na-
szych rozważań istotne: niezależnie od tego, gdzie
mają być złożone wieńce, przedstawienie aposto-
łów należy interpretować jako procesję, podob-
nie jak pochody apostołów z wieńcami na sarko-
fagach, pamiętając oczywiście przy tym, że crux
invicta ma inne znaczenie niż „puste" trony, te
ostatnie wiążą się bowiem zapewne z Paruzją.
Wykonane około pół wieku później mozaiki
w kopule baptysteirium Arian zawierają również
Chrzest Chrystusa i Pochód apostołów, lecz wy-
konane w innym, bardziej już płaszczyznowym i
linearnym stylu (ryc. 30) 153. Tym razem jed-
nakże cel procesji jest jednoznaczny; jest nim
duży cesarski tron z przynależnymi mu oznaka-
mi, ze stojącym nań crux gemmata, wyobrażony
pośrodku między pierwszą parą apostołów, Pio-
trem i Pawłem, których wyróżniają trzymane w
rękach — zamiast wieńców — atrybuty: klucz i
zwoje 156.
Poważanie obecnie uszkodzona dekoracja ko-
ścioła Sw. Jerzego w Salonikach pozwala się jed-
nak domyślać, że w jego ogromnej kopule
przedstawiono pochody podobne jak w baptyste-
riach raweńskich157. O ile rzeczywiście istniała
tu procesja, uczestniczyli w niej nie tylko apo-
stołowie, gdyż ilość stóp zachowanych w drugim
pasie dekoracji, gdzie się znajdowała, wskazuje,
iż było tu więcej niż dwanaście osób 158.
154 K ostoi, o.c, s. 90 i n. (zob. też uwagi tego
uczonego na s. 93 i n).
155 Deichmann, Geschichte und Monumente, s.
209 i n.; tenże, Kommentar 1, s. 125 i n.; tenże,
•Rawenna [w:] Enciclopedia deWarte antica classica e
orientale, s. 634 — por. C. R i c c i, Tavole storiche dei
rnosaici di Ravenna, fasc. III: II battistero dei Ariani,
Roma 1932. Na temat stylu tych mozaik pisał ostatnio
Kitzinger, Byzantine Art..., s. 60 i n.
156 Na temat „pustego" tronu (Etimazja) zob. m. in.
Nordstrom, o.c, s. 48 i n.; Th. B o g y a y, Thron
(Hetoimasia) [w:] Lezikon der christlichen Ikonographie,
4, Rotn-Freiburg 1972, szp. 305—313 (z literaturą do r.
1972); zob. też V. Quarles van Uf ford, Bemerkungen
iiber den eschatologischen Sinn der Hetoimasia in der
friihchristlichen Kunst (Bulletin van de Antieke Bescha-
wing te s'Graivemhage 46 (1971), s. 193—2C 7); J. E n g e-
rn a n n, Zu den Apsis-Tituli des Paulinus von Nola
(Jahrbuch fur Antike und Chrisitentum, 17, 1974, s.
42—46); por. też Schiller, o.c., III, s. 170 i n.
137 Dekoracja kopuły składa się z trzech stref: 1)
Medalionu, zupełnie niemal zniszczonego, w którym, jak
wskazują synopie, ukazano Chrystusa z krzyżem w le-
wym ręku {Wniebowstąpienie lub Drugie Przyjście), pra-
wą zaś wskazującego na feniksa; 2) pasa pod medalio-
nem z procesją około dwudziestu osób lub inną sceną;
3) wreszcie kolejnego, najlepiej zachowanego pasa poni-
żej, ukazującego na tle architektury męczenników w po-
zach orantów. Zob. H. T o r p, Quelques remarąues sur
les mosaiąues de Saint-C eorges d Salonijue [w:] IX In-
tzrnational Congres oj Byzantine Siudies, 1, Athens 1355,
s. 489 i n.; W. E. Klein bauer, The Iconography and
Dating oj Mosaic Decoration in the Rotunda oj Hagios
Georgios, Thessaloniki (Viator, 3, 1972, s. 27 i n.); Age
oj Spirituality. Katalog, nr 491 — por. także W u 1 f f,
o.c, s. 344; de B r u y n e, o.c, s. 362; Kosto ff, o.c,
s. 93 i n. Nie wszyscy badacze datują mozaiki na ko-
niec w. IV lub 1. połowę V — zob. Kitzinger, By-
zantine Art..., przypis 26 w rozdz. III, oraz B e c k w i t h,
Early Christian..., przypis 11 w rozdz. II.
158 wg Klein ba.u er a (o.c, s. 41 i n.) nie była to
procesja, ale chór anielski; wg F. Gerke (I sorgenti
deWarte cristiana, Milano 1Q69, s. 168) byli to starcy
apokaliptyczni. Por. R. F. H o d d i n o 11, Early Byzan-
tine Churches in Macedonia and Southern Serbia, Lon-
don 1963, s. 1.12 i n.; A. Gra bar, A propos des mo-
3 — Folia Historiae Artium t. XXI
33
(wg Bovini, Ravenna Mosaics)
Efrema, mówiący o nakładaniu wieńców na gło-
wę nowo ochrzczonego; fakt, że także nestorianie
ozdabiali wieńcami swoich neofitów; wreszcie —
podohieńsitwio gestu „nakładania rąk" podczas
chrztu i wieńczenia diademem. Przedstawieinie w
baiptyigtemium Ortodoksów jest, zdaniem Nord-
stroma, chrześcijańską wersją aurum coronarium,
ale pojętą, jak widać, w specyficzny sposób. Hipo-
teza szwedzkiego badacza, zaakceptowania przez
Grabara i Deichmanna 152, spotkała się z kolei z
krytyką Wessela 153 i Kostofa 1S4.
Nie opowiadając się za żadną z przytoczonych
teorii, stwierdzić tu tylko trzeba to, co dla na-
szych rozważań istotne: niezależnie od tego, gdzie
mają być złożone wieńce, przedstawienie aposto-
łów należy interpretować jako procesję, podob-
nie jak pochody apostołów z wieńcami na sarko-
fagach, pamiętając oczywiście przy tym, że crux
invicta ma inne znaczenie niż „puste" trony, te
ostatnie wiążą się bowiem zapewne z Paruzją.
Wykonane około pół wieku później mozaiki
w kopule baptysteirium Arian zawierają również
Chrzest Chrystusa i Pochód apostołów, lecz wy-
konane w innym, bardziej już płaszczyznowym i
linearnym stylu (ryc. 30) 153. Tym razem jed-
nakże cel procesji jest jednoznaczny; jest nim
duży cesarski tron z przynależnymi mu oznaka-
mi, ze stojącym nań crux gemmata, wyobrażony
pośrodku między pierwszą parą apostołów, Pio-
trem i Pawłem, których wyróżniają trzymane w
rękach — zamiast wieńców — atrybuty: klucz i
zwoje 156.
Poważanie obecnie uszkodzona dekoracja ko-
ścioła Sw. Jerzego w Salonikach pozwala się jed-
nak domyślać, że w jego ogromnej kopule
przedstawiono pochody podobne jak w baptyste-
riach raweńskich157. O ile rzeczywiście istniała
tu procesja, uczestniczyli w niej nie tylko apo-
stołowie, gdyż ilość stóp zachowanych w drugim
pasie dekoracji, gdzie się znajdowała, wskazuje,
iż było tu więcej niż dwanaście osób 158.
154 K ostoi, o.c, s. 90 i n. (zob. też uwagi tego
uczonego na s. 93 i n).
155 Deichmann, Geschichte und Monumente, s.
209 i n.; tenże, Kommentar 1, s. 125 i n.; tenże,
•Rawenna [w:] Enciclopedia deWarte antica classica e
orientale, s. 634 — por. C. R i c c i, Tavole storiche dei
rnosaici di Ravenna, fasc. III: II battistero dei Ariani,
Roma 1932. Na temat stylu tych mozaik pisał ostatnio
Kitzinger, Byzantine Art..., s. 60 i n.
156 Na temat „pustego" tronu (Etimazja) zob. m. in.
Nordstrom, o.c, s. 48 i n.; Th. B o g y a y, Thron
(Hetoimasia) [w:] Lezikon der christlichen Ikonographie,
4, Rotn-Freiburg 1972, szp. 305—313 (z literaturą do r.
1972); zob. też V. Quarles van Uf ford, Bemerkungen
iiber den eschatologischen Sinn der Hetoimasia in der
friihchristlichen Kunst (Bulletin van de Antieke Bescha-
wing te s'Graivemhage 46 (1971), s. 193—2C 7); J. E n g e-
rn a n n, Zu den Apsis-Tituli des Paulinus von Nola
(Jahrbuch fur Antike und Chrisitentum, 17, 1974, s.
42—46); por. też Schiller, o.c., III, s. 170 i n.
137 Dekoracja kopuły składa się z trzech stref: 1)
Medalionu, zupełnie niemal zniszczonego, w którym, jak
wskazują synopie, ukazano Chrystusa z krzyżem w le-
wym ręku {Wniebowstąpienie lub Drugie Przyjście), pra-
wą zaś wskazującego na feniksa; 2) pasa pod medalio-
nem z procesją około dwudziestu osób lub inną sceną;
3) wreszcie kolejnego, najlepiej zachowanego pasa poni-
żej, ukazującego na tle architektury męczenników w po-
zach orantów. Zob. H. T o r p, Quelques remarąues sur
les mosaiąues de Saint-C eorges d Salonijue [w:] IX In-
tzrnational Congres oj Byzantine Siudies, 1, Athens 1355,
s. 489 i n.; W. E. Klein bauer, The Iconography and
Dating oj Mosaic Decoration in the Rotunda oj Hagios
Georgios, Thessaloniki (Viator, 3, 1972, s. 27 i n.); Age
oj Spirituality. Katalog, nr 491 — por. także W u 1 f f,
o.c, s. 344; de B r u y n e, o.c, s. 362; Kosto ff, o.c,
s. 93 i n. Nie wszyscy badacze datują mozaiki na ko-
niec w. IV lub 1. połowę V — zob. Kitzinger, By-
zantine Art..., przypis 26 w rozdz. III, oraz B e c k w i t h,
Early Christian..., przypis 11 w rozdz. II.
158 wg Klein ba.u er a (o.c, s. 41 i n.) nie była to
procesja, ale chór anielski; wg F. Gerke (I sorgenti
deWarte cristiana, Milano 1Q69, s. 168) byli to starcy
apokaliptyczni. Por. R. F. H o d d i n o 11, Early Byzan-
tine Churches in Macedonia and Southern Serbia, Lon-
don 1963, s. 1.12 i n.; A. Gra bar, A propos des mo-
3 — Folia Historiae Artium t. XXI
33