DOI article:
Miziołek, Jerzy: Przedstawienia procesji w sztuce wczesnochrześcijańskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0045
w 1. polowie w. V: „Mając przed sobą męczen-
ników jako pochodnie i przewodników, wstępuj-
cie na drogę wiodącą do Boga, abyście przez wie-
kuiste wieki mogli brać udział w ich chwalebnej
procesji" m.
C. U k ł a d y p ir 10 c e s j o n a 1 n e
Hołd Magów, należący do najpopularniejszych
temaitów sztuki pierwszych wieków Kościoła, za-
liczany jest do chrześcijańskiej wersji aurum co-
ronarium172. O przybyciu Magów mówi z ewan-
gelistów tylko Mateusz oraz kilka Ewangelii apo-
kryficznych, m. in. Arabska i Pseudo-Mateusza.
Wśród proroków zapowiada ich" przybycie Iza-
jasz (60,6). W zależności od tego, czy przedsta-
wiając to' zdarzenie opierano się na Ewangelii
kanonicznej, ozy na apokryfach, Ukazywano Je-
zusa bądź jako niemowlę, bądź jako dwuletnie
dziecko siedzące na kolanach Matki173. Niezmien-
nie natomiast we wszystkich przedstawieniach
tego tematu Magowie występują w strojach orien-
talnych — ubrani są' Więc w spodnie, krótkie
podpasame tuniki (czasem przecięte z boków), pła-
szcze i czapki frygijskie. Dary swe niosą w naczy-
niach podobnych do tac, ale istnieje też pewna
grupa przedstawień, w których wszyscy — albo
tylko jeden z nich — niosą korony (ryc. 37) m.
Przeważnie oddających hołd jest trzech, rzadziej
się pojawiają sceny z dwoma Magami, a przed-
stawienie czterech Magów z katakumby Domitilli
jest bodaj jedynym wyjątkiem w sztuce pierw-
szych wieków Kościoła 175. W wyobrażeniach tego
tematu niemal powszechnie stosowano układ pro-
cesjonalny, ustawiając uczestników pochodu jed-
nego za drugim. Celem jego jest oddanie hołdu
37. Hołd Magów, fragment sarkofagu Adelfii, Museo
Nazionale, Syrakuzy (wg Yolbach, Early Christian...)
Bogu, ma więc religijny charakter. Zatem i tę
wersję aurum coronarium można by zaliczyć w
poczet procesji 176.
W polskiej Encyklopedii Kościelnej czytamy,
że „procesja przed sumą jest jak gdyby wspom-
nieniem tej procesji, jiaiką odbywały święte nie-
wiasty do Grobu Pana Jezusa" 177'. O tym wyda-
rzeniu wielkanocnego poranka donoszą wszyscy
czterej ewangeliści: Mateusz (28, 1—10), Marek
(16, 1—8), Łukasz (24, 1—10) i Jan (20, 1—2).
Liczba niewiast w tych opisach jest różna. Jan
mówi tylko o Marii Magdalenie, Mateusz o dwóch
Mariach, Marek opirócz dwóch Marii wymienia
Salome, zaś Łukasz daje do zrozumienia, że
oprócz Marii była tam Joanna i jeszcze inne nie-
wiasty. Z tego też powodu odnajdujemy w sztu-
ce, także starochrześcijańskiej, przedstawienia
ukazujące dwie, trzy i więcej niewiastm.
Najwcześniejsze, z około r. 230 pochodzące
przedstawienie tego tematu występuje w bapty-
sterium chrześcijańskim w Dura Europos (ryc.
171 Teodor et z Cypru, Leczenie chorób helle-
nizmu, Warszawa 1981, ks. VIII, 70, s. 189 (przekład
S. Kaliidkowskd). W sztuce średniowiecznej można odna-
leźć naśladownictwo procesji z S. Apollimare, np. w S.
Lorenzo w Volturno, w S. Elia w Nepi, a także w pew-
nym sensie w S. Prasseda w Rzymie ■— zob. D o d w e 11,
°c, ryc. 134 do tekstu na s. 134; Uarte in Italia, ryc.
352 i 504; A. B o v e r o, Immagini deWarte italiana, I,
Torino 1964, ryc. 180.
172 Zob. K1 a u s e r, Aurum coronarium (Romische
Miiitteilungen), s. 147.
173 H. L. Kehre r, Die heiligen drei Kónige in
Literatur und Kunst, Leipzig, I—II, 1908—1909; C. C u-
niont, Uadoration des Mages et l'art triomphal de Ro-
me [w:] Memorie delia Pontificia Accademia Romana di
Archeologia, 3, 1932—1933, s. 81 i n.; G. Vezin, L'ado-
ration et de cycle des Mages dans l'art chretien primi-
tif, Paris 1950; Schiller, o.c, I, ryc. 24)5—2167 do tek-
stu na s. 110 i n.; Weil en, o.c, s. 16 i n. oraz 55 i n.
174 Zob. V e z i n, o.c, tabl. 2a, b i tabl. 3a, b. O sar-
kofagu Adelfii pisze S. L. A g n e 11 o, II sarcofago
di Adelfia, Citta del Vaticano 1956; W. F. Volbach,
Early Christian Art, London 1961, ryc. 37 do tekstu na
s. 319.
175 U. M. F a s o 1 a, La catacomba di Domitilla, Citta
del Vaticano 1980, ryc. 16 do tekstu na s. 55.
176 Zob. Gra bar, Uempereur..., s. 223; von Sim-
son, o.c, s. 94; C. Ber tell i Maria [w:] Enciclopedia
deWarte antica classica e orientale, IV, Roma 1961, s.
842.
177 Por. Encyklopedia Kościelna, 34, Warszawa 1914,
s. 16.
178 J. V i 11 e 11 e, La Resurrection du Christ dans
l'art chretien du II" au VIIe siecle, Paris 1957, s. 57—'87,
tabl. XXXVIII—XLI; Schiller, o.c, III, s. 18 i n.;
A. Graba r, Les ampoules de Terre Sainte, Paris 1958
(ampułki z Monza: tabl. 13, 14, 16, 18, 22, 24, 26, 28; am-
pułki z Bobbio: tabl. 34-^37, 47—48, 54).
39
ników jako pochodnie i przewodników, wstępuj-
cie na drogę wiodącą do Boga, abyście przez wie-
kuiste wieki mogli brać udział w ich chwalebnej
procesji" m.
C. U k ł a d y p ir 10 c e s j o n a 1 n e
Hołd Magów, należący do najpopularniejszych
temaitów sztuki pierwszych wieków Kościoła, za-
liczany jest do chrześcijańskiej wersji aurum co-
ronarium172. O przybyciu Magów mówi z ewan-
gelistów tylko Mateusz oraz kilka Ewangelii apo-
kryficznych, m. in. Arabska i Pseudo-Mateusza.
Wśród proroków zapowiada ich" przybycie Iza-
jasz (60,6). W zależności od tego, czy przedsta-
wiając to' zdarzenie opierano się na Ewangelii
kanonicznej, ozy na apokryfach, Ukazywano Je-
zusa bądź jako niemowlę, bądź jako dwuletnie
dziecko siedzące na kolanach Matki173. Niezmien-
nie natomiast we wszystkich przedstawieniach
tego tematu Magowie występują w strojach orien-
talnych — ubrani są' Więc w spodnie, krótkie
podpasame tuniki (czasem przecięte z boków), pła-
szcze i czapki frygijskie. Dary swe niosą w naczy-
niach podobnych do tac, ale istnieje też pewna
grupa przedstawień, w których wszyscy — albo
tylko jeden z nich — niosą korony (ryc. 37) m.
Przeważnie oddających hołd jest trzech, rzadziej
się pojawiają sceny z dwoma Magami, a przed-
stawienie czterech Magów z katakumby Domitilli
jest bodaj jedynym wyjątkiem w sztuce pierw-
szych wieków Kościoła 175. W wyobrażeniach tego
tematu niemal powszechnie stosowano układ pro-
cesjonalny, ustawiając uczestników pochodu jed-
nego za drugim. Celem jego jest oddanie hołdu
37. Hołd Magów, fragment sarkofagu Adelfii, Museo
Nazionale, Syrakuzy (wg Yolbach, Early Christian...)
Bogu, ma więc religijny charakter. Zatem i tę
wersję aurum coronarium można by zaliczyć w
poczet procesji 176.
W polskiej Encyklopedii Kościelnej czytamy,
że „procesja przed sumą jest jak gdyby wspom-
nieniem tej procesji, jiaiką odbywały święte nie-
wiasty do Grobu Pana Jezusa" 177'. O tym wyda-
rzeniu wielkanocnego poranka donoszą wszyscy
czterej ewangeliści: Mateusz (28, 1—10), Marek
(16, 1—8), Łukasz (24, 1—10) i Jan (20, 1—2).
Liczba niewiast w tych opisach jest różna. Jan
mówi tylko o Marii Magdalenie, Mateusz o dwóch
Mariach, Marek opirócz dwóch Marii wymienia
Salome, zaś Łukasz daje do zrozumienia, że
oprócz Marii była tam Joanna i jeszcze inne nie-
wiasty. Z tego też powodu odnajdujemy w sztu-
ce, także starochrześcijańskiej, przedstawienia
ukazujące dwie, trzy i więcej niewiastm.
Najwcześniejsze, z około r. 230 pochodzące
przedstawienie tego tematu występuje w bapty-
sterium chrześcijańskim w Dura Europos (ryc.
171 Teodor et z Cypru, Leczenie chorób helle-
nizmu, Warszawa 1981, ks. VIII, 70, s. 189 (przekład
S. Kaliidkowskd). W sztuce średniowiecznej można odna-
leźć naśladownictwo procesji z S. Apollimare, np. w S.
Lorenzo w Volturno, w S. Elia w Nepi, a także w pew-
nym sensie w S. Prasseda w Rzymie ■— zob. D o d w e 11,
°c, ryc. 134 do tekstu na s. 134; Uarte in Italia, ryc.
352 i 504; A. B o v e r o, Immagini deWarte italiana, I,
Torino 1964, ryc. 180.
172 Zob. K1 a u s e r, Aurum coronarium (Romische
Miiitteilungen), s. 147.
173 H. L. Kehre r, Die heiligen drei Kónige in
Literatur und Kunst, Leipzig, I—II, 1908—1909; C. C u-
niont, Uadoration des Mages et l'art triomphal de Ro-
me [w:] Memorie delia Pontificia Accademia Romana di
Archeologia, 3, 1932—1933, s. 81 i n.; G. Vezin, L'ado-
ration et de cycle des Mages dans l'art chretien primi-
tif, Paris 1950; Schiller, o.c, I, ryc. 24)5—2167 do tek-
stu na s. 110 i n.; Weil en, o.c, s. 16 i n. oraz 55 i n.
174 Zob. V e z i n, o.c, tabl. 2a, b i tabl. 3a, b. O sar-
kofagu Adelfii pisze S. L. A g n e 11 o, II sarcofago
di Adelfia, Citta del Vaticano 1956; W. F. Volbach,
Early Christian Art, London 1961, ryc. 37 do tekstu na
s. 319.
175 U. M. F a s o 1 a, La catacomba di Domitilla, Citta
del Vaticano 1980, ryc. 16 do tekstu na s. 55.
176 Zob. Gra bar, Uempereur..., s. 223; von Sim-
son, o.c, s. 94; C. Ber tell i Maria [w:] Enciclopedia
deWarte antica classica e orientale, IV, Roma 1961, s.
842.
177 Por. Encyklopedia Kościelna, 34, Warszawa 1914,
s. 16.
178 J. V i 11 e 11 e, La Resurrection du Christ dans
l'art chretien du II" au VIIe siecle, Paris 1957, s. 57—'87,
tabl. XXXVIII—XLI; Schiller, o.c, III, s. 18 i n.;
A. Graba r, Les ampoules de Terre Sainte, Paris 1958
(ampułki z Monza: tabl. 13, 14, 16, 18, 22, 24, 26, 28; am-
pułki z Bobbio: tabl. 34-^37, 47—48, 54).
39